Με τόση διαθέσιμη γνώση, γιατί δεν γινόμαστε σοφότεροι;

Εικόνα μέσα από το κεντρικό datacenter της Google όπου αποθηκεύεται περισσότερη πληροφορία απ’όσο θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ ένας Ντιντερό ή ένας Ντ’Αλαμπέρ. Photo credit: Conniezhou.com

Εάν πιστέψει κάποιος όλες τις προβλέψεις και θεωρίες (πρόοδος της επιστήμης, συσσώρευση γνώσης και εμπειρίας, διάψευση προλήψεων, πρόοδος της τεχνολογίας, επιτάχυνση της επικοινωνίας, δικτύωση όλου του πλανήτη σε κοινωνικά δίκτυα και πολλά άλλα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας), θα έπρεπε σήμερα να είμαστε πλέον όλοι σοφοί και η λογική να επικρατεί παντού, μετριάζοντας τα παράλογα πάθη και τις προλήψεις.

Δυστυχώς όμως, δεν φαίνεται να γίναμε. Αντιθέτως, ο ρατσισμός επανέρχεται δριμύτερος, οι θεωρίες συνωμοσίας επικρατούν και γελοίοι κι απαράδεκτοι πολιτικοί, όπως ο Ντόναλτ Τραμπ, κατορθώνουν να διεκδικούν την προεδρία της κυρίαρχης χώρας του πλανήτη μας. Εν γένει, ο λαϊκισμός θα έπρεπε να έχει εξαλειφθεί από την πολιτική, όμως βλέπουμε να αποκτά προβάδισμα, κι όχι μόνο στην Ελλάδα. Δείτε και το Front National στη Γαλλία κι ένα σωρό άλλες περιπτώσεις στην Ευρώπη: το επίπεδο του πολιτικού διαλόγου βρίσκεται σε κάθετη πτώση – αρκεί κάποιος να παρακολουθεί τις διάφορες δηλώσεις και το συνειδητοποιεί. Όλα τα γνωστά λογικά σφάλματα (περιπτωσιολογία και αυθαίρετη γενίκευση, ad hominem, ψευδές δίλημμα και ένα σωρό άλλα) χρησιμοποιούνται στο έπακρο.

Ταυτόχρονα, με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα, επικρατεί μια μυστηριωδώς παράλογη ισλαμοφοβική και ξενοφοβική προκατάληψη, η οποία επιζητά να δώσει τέλος στην πολυπολιτισμικότητα. Λες και οι όποιες πολιτισμικές μας διαφορές πρέπει να μας επιβάλουν να ζούμε χωριστά, ο καθένας στο γκέτο του: Χριστιανοί με Χριστανούς, λευκοί με λευκούς, μουσουλμάνοι με μουσουλμάνους, Αφρικανοί με Αφρικανούς. Σε αυτές τις φωνές εναντίον της πολυπολιτισμικότητας, την οποία εντέχνως παρουσιάζουν ωσάν να πρόκειται για ένα είδος οπισθοδρόμησης, ανομίας και χάους, προστίθενται και φωνές ανθρώπων που δηλώνουν μορφωμένοι και πνευματικοί, όπως χαρακτηριστικά η Σώτη Τριανταφύλλου, την οποία δεν χρειάζεται να σας συστήσω.

Φαίνεται επομένως, κατ’ αυτούς, πως η ανεκτικότητα πρέπει να λήξει και ο κάθε κατεργάρης να πάει στον πάγκο του, με τα ήθη κι έθιμά του. Κακώς λοιπόν πνίγονται παιδιά και μητέρες στα νερά του Αιγαίου, η Δύση είναι κλειστή πλέον για όλους όσους δεν έχουν δυτική κουλτούρα, η Ευρώπη τώρα ανήκει μόνο στους Ευρωπαίους, αυτούς που εν γένει αποκαλούμε «Δυτικούς», αυτούς που διαφέρουν απ’ τους άλλους επειδή πιστεύουν στην ανεκτικότητα και την ανοιχτή κοινωνία, την οποία βεβαίως κλείνουν προκειμένου να την υπερασπιστούν από τους «άλλους».

Με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα, επικρατεί μια μυστηριωδώς παράλογη ισλαμοφοβική και ξενοφοβική προκατάληψη, η οποία επιζητά να δώσει τέλος στην πολυπολιτισμικότητα. Λες και οι όποιες πολιτισμικές μας διαφορές πρέπει να μας επιβάλουν να ζούμε χωριστά, ο καθένας στο γκέτο του. (photo credit: geographyeducation)

Αποκορύφωμα ήταν η τρομερή προπαγάνδα κατά των προσφύγων, μετά τις λεγόμενες επιθέσεις της Κολωνίας την Πρωτοχρονιά. Ενώ εντέλει αποδείχθηκε πως δεν έγιναν από Σύριους πρόσφυγες αιτούντες άσυλο, η φημολογία κατέληξε να εξαναγκάσει τη Μέρκελ να πάρει πίσω την υπόσχεσή της να φιλοξενήσει ένα σημαντικό αριθμό προσφύγων, αλλά και να φανατίσει όλη την Ευρώπη εναντίον των «εισβολέων».

Να θέσω τώρα το αφελές ερώτημα: τι είδους ανοιχτή είναι μια κοινωνία που δεν (απο)δέχεται τους διαφορετικούς; Δεν θα το απαντήσω. Θα πιάσω το μίτο από αλλού, προκειμένου να σκιαγραφήσω μια εξήγηση του δήθεν παράλογου φαινομένου της μη ύπαρξης ηθικής προόδου, παρά την τεχνολογική, ένα φαινόμενο που θα ονόμαζα «απώλεια σοφίας και γνώσης» μέσα σε ένα περιβάλλον όπου η γνώση είναι διαθέσιμη για όλους.

Το περιβάλλον αυτό διαφέρει από το παρελθόν σε ακριβώς αυτό το σημείο: κάποτε η γνώση ήταν προνόμιο των ολίγων, σήμερα ο καθένας μπορεί δωρεάν να παρακολουθήσει μαθήματα on-line στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Κάτι λοιπόν εμφανώς πάει στραβά. Αν εγώ μπορώ να παρακολουθώ όποτε θέλω και απ’ όπου θέλω μαθήματα στο Harvard και την Οξφόρδη, πώς δεν έγινα σοφότερος; Τι φταίει;

Υπάρχει ένα πουλί που λέγεται κούκος. Ο κούκος κάνει τα αβγά του σε φωλιές άλλων πουλιών, τα οποία μυστηριωδώς εγκαταλείπουν τα δικά τους και κλωσούν το αβγό του κούκου και μετά εξαντλούνται μεγαλώνοντας τον απαιτητικό νεοσσό, ο οποίος είναι πολύ μεγαλύτερος κι από τους θετούς γονείς του. Γιατί το κάνουν αυτό; Το κάνουν επειδή το αβγό του κούκου μοιάζει με το δικό τους, όμως είναι μεγαλύτερο και ομορφότερο από τα δικά τους. Ξεγελιούνται νομίζοντας πως ήρθε κάποιο θείο δώρο, ένα σούπερ αβγό.

Διαβάστε ακόμα: Νισάφι με την τυφλή διαμαρτυρία!

Μετά την Wikipedia, αρχίζει το χάος με πρωταγωνιστές αντιγνώσης τα hoax. Αυτά προσφέρουν αφειδώς κάθε είδους παραπληροφόρηση κομμένη και ραμμένη στα μέτρα κάθε είδους ζήτησης. ( photo credit: memeburn )

Είμαστε όλοι μας, τόσο τα πουλιά όσο κι εμείς οι άνθρωποι, προϊόντα της εξέλιξης, η οποία προσθέτει ή και αφαιρεί χαρακτηριστικά και στη συμπεριφορά μας, χάρη στη φυσική επιλογή, ανάλογα με την ωφέλεια ή όχι που έχουν για την επιβίωσή μας. Βέβαια, αυτά τα χαρακτηριστικά δεν έχουν σχεδιαστεί εκ των προτέρων. Αυτά που ήδη υπάρχουν μετασχηματίζονται ή αλλάζουν ρόλο. Ένα χαρακτηριστικό, όμως, που είναι χρήσιμο σε κάτι – στην περίπτωση των πουλιών είναι η προτίμηση για το μεγαλύτερο και ομορφότερο αβγό, επειδή αυτό έχει τις περισσότερες πιθανότητες να παράξει απόγονο υγιή που θα επιβιώσει – ενδέχεται να γίνει μειονέκτημα, όταν κάποιος το αξιοποιήσει καταλλήλως με στόχο να σε ξεγελάσει, όπως ο κούκος.

Να το πω και αλλιώς: εμείς, όταν πάμε στο σουπερμάρκετ προτιμάμε τις ντομάτες που είναι κατακόκκινες χωρίς στίγματα ή ατέλειες. Πράγματι, σε σχέση με μία παρθένα φύση όπου δεν παρεμβαίνει κανείς με τεχνητές καλλιέργειες, αυτοί οι καρποί είναι ελεύθεροι από παράσιτα, βακτηρίδια και άλλα προβλήματα. Όμως, σήμερα πια, ο παραγωγός μας έχει ξεγελάσει: αυτές δεν είναι κατ’ ανάγκην οι καλύτερες, γιατί μπορεί να έχουν περισσότερα φυτοφάρμακα. Παρ’ όλα αυτά, στατιστικά, αυτές διαλέγουμε κι ας μας ξεγελούν οι παραγωγοί. Σε λίγο, σας υπόσχομαι, θα δούμε πόση σημασία έχει αυτή η τυποποιημένη συμπεριφορά γι’ αυτό που συμβαίνει σήμερα, προς το παρόν όμως κρατήστε το απλώς στο μυαλό σας.

Όλοι έχουμε στην τσέπη μας μια βιβλιοθήκη κατά πολύ μεγαλύτερη από τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Σημειώνω, όμως, πως την έκαψαν κάποτε, κι αυτό μας μαθαίνει πως η γνώση έχει και εχθρούς. (photo credit: flickr )

Ας έρθουμε ξανά στο θέμα: η γνώση είναι διαθέσιμη για όλους. Με ένα κλικ μπορώ να βρω έγκυρες ιστοσελίδες για οποιοδήποτε θέμα, να κατεβάσω διατριβές, μελέτες, έρευνες και βιβλία ή να παρακολουθήσω μαθήματα, ντοκιμαντέρ και διαλέξεις. Δεν χρειάζεται να φλυαρήσω, αυτά είναι γνωστά: όλοι έχουμε στην τσέπη μας μια βιβλιοθήκη κατά πολύ μεγαλύτερη από τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Σημειώνω εδώ, όμως, πως την έκαψαν κάποτε, κι αυτό μας μαθαίνει πως η γνώση έχει και εχθρούς.

Τον σημαντικότερο (όχι τον μόνο) τον αποκαλώ «αντι-γνώση». Εκτός από τη γνώση λοιπόν, ελεύθερα κυκλοφορεί και η «αντί-γνώση». και γιατί όχι; Η ελευθερία του λόγου είναι μια σημαντική κατάκτησή μας. Τι είναι όμως η «αντι-γνώση»; Είναι όλα αυτά που αφαιρούν γνώση από ένα άτομο. Με τη γνώση γίνεσαι σοφότερος, με την «αντι-γνώση» γίνεσαι πιο άξεστος ή βλάκας, η σκέψη σου είναι θολή, η επιχειρηματολογία σου παράφωνη. Είναι σελίδες που μιμούνται τις έγκυρες, αλλά έχουν λανθασμένες πληροφορίες, από απλώς μη έγκυρες μέχρι και σκόπιμα ψευδείς ή προπαγανδιστικές. Μπορεί να είναι σελίδες διαφόρων ειδών: επιστημονικές, ειδησεογραφικές, ιστορικές, πολιτικές, συγκεκριμένων σκοπών ή άλλων θεμάτων, γενικώς οτιδήποτε υπάρχει στο πεδίο του έγκυρου υπάρχει και στο πεδίο της αντιγνώσης.

Διαβάστε ακόμα: Ανθρωπιστική βοήθεια: Νουθετώντας τον πλανήτη. 

Ας ξεκινήσουμε τώρα με το πρώτο, ελαφρώς αρνητικό: εάν ψάχνω για ένα φιλοσοφικό θέμα στο Google, η πρώτη σελίδα που θα προκύψει είναι η Wikipedia και όχι, επί παραδείγματι, το Stanford encyclopedia of Philosophy. Ωραία, θα πείτε, ποιο είναι το πρόβλημα; Δεν είναι αξιόπιστη η Wikipedia; Συνήθως δεν είναι κακή, όμως δεν είναι ελεγμένη πάντα και παντού και, αντί να γράφεται από συγκεκριμένους ειδικούς με ακαδημαϊκή μεθοδολογία, γράφεται και διορθώνεται από οποιονδήποτε, γι’ αυτό και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αναφορά. Ενδέχεται να περιέχει σφάλματα. Πολύ δημοκρατικό θα πείτε, όμως η γνώση μπορεί να συμβαδίζει με όρους δημοκρατίας; Δεν ξέρω. Αν ψηφίζαμε την εποχή του Γαλιλαίου, ίσως ακόμη ο ήλιος να περιστρεφόταν γύρω από τη Γη. Αν και συχνά κατατοπιστική, η Wikipedia αποτελεί παρ’ όλα αυτά το πρώτο εργαλείο αφαίρεσης της εγκυρότητας από τα χέρια αυτών που καλώς ή κακώς ως ειδικοί γράφουν επωνύμως, γι’ αυτό και την κατατάσσω στην «αντιγνώση».

Μετά την Wikipedia, όμως, αρχίζει το χάος με πρωταγωνιστές αντι-γνώσης τα hoax. Αυτά προσφέρουν αφειδώς κάθε είδους παραπληροφόρηση κομμένη και ραμμένη στα μέτρα κάθε είδους ζήτησης: από την αισχίστου είδους ανήθικη προπαγάνδα μέχρι φαινομενικά αθώες, αλλά κατασκευασμένες ειδήσεις, φωτογραφίες και βίντεο. Πολλοί από μας έχουμε πέσει θύματα των hoax. Για κάποιους όμως αποτελούν την κύρια πηγή πληροφόρησης, με αποτέλεσμα την πλήρη κατεδάφιση κάθε είδους γνώσης και σκέψης. Υπάρχουν, βέβαια, και εργαλεία: με λίγη έρευνα και με εξειδικευμένες σελίδες hoaxbuster μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει τι είναι αληθές και τι ψευδές (αν και συχνά και ο επίσημος Τύπος διασπείρει πλέον ψεύδη), όμως η πλειοψηφία δεν το κάνει.

Για το ανθρώπινο ζώο, η πληροφορία είναι χρήσιμο μέσο επιβίωσης. Αυτός είναι κι ο λόγος που χρειάστηκε να αποκτήσει έναν τόσο μεγάλο εγκέφαλο. Η πλαστή πληροφορία είναι όμως μακροπρόθεσμα χρήσιμη, ειδάλλως είμαστε κοντά στο να πατήσουμε μια τεράστια πεπονόφλουδα. (photo credit: wikipedia )

Πού είναι το πρόβλημα λοιπόν; Επαναφέρετε τώρα στο νου σας το αβγό του κούκου και την προτίμηση των πουλιών στο μεγαλύτερο και ωραιότερο, ίσως και φαινομενικά ευκολότερο. Ενώ μια ψευδής είδηση μπορεί να γίνει viral, να παίρνει χιλιάδες likes και να αναπαράγεται παντού, το ίδιο δεν συμβαίνει με τις διαψεύσεις – αυτές παραμένουν γνώση των ολίγων μυημένων. Φαίνεται, λοιπόν, πως όπως το πουλί προτιμάει την παγίδα του «σούπερ» αβγού, εμείς προτιμάμε την παγίδα της είδησης που μας ικανοποιεί άμεσα περισσότερο κι ας μας παραπλανά.

Αυτές οι σελίδες είναι συχνά τόσο «γυαλιστερές» που μοιάζουν καλύτερες από τις αληθινές και ικανοποιούν την ανάγκη μας για εύκολη και γρήγορη πληροφόρηση. Βρίσκουμε αυτό που ψάχνουμε να βρούμε, επιβεβαιώνουμε αυτό που θα θέλαμε να επιβεβαιώσουμε. Υπάρχουν έτοιμες για κάθε γούστο, προτίμηση ή ιδεολογία. Με αυτόν τον τρόπο, οι φανατικοί γίνονται φανατικότεροι, η άγνοια μεγαλύτερη, η εγκυρότητα άκυρη και οι προκαταλήψεις μεγαλύτερες. Παραποιείται και παραμορφώνεται το κάθε τι από την ιστορία μέχρι την επιστήμη, περνώντας μέσα από την τρέχουσα επικαιρότητα και τα διεθνή προβλήματα κάθε είδους.

Στην πραγματικότητα, είναι μια επικερδής βιομηχανία: οι διασπορείς τέτοιων ειδήσεων κερδίζουν από τις διαφημίσεις πολύ περισσότερα χρήματα απ’ όσα θα έβγαζαν αν διατηρούσαν σελίδες με έγκυρες πληροφορίες, γι’ αυτό και δεν πρόκειται ποτέ να σταματήσουν να διαδίδουν την «αντιγνώση». Ο κόσμος προτιμάει το πλαστό, γιατί είναι ειδικά κατασκευασμένο να φαντάζει μεγαλύτερο και ωραιότερο από το πραγματικό. Επιπλέον, η σκέψη είναι κουραστική και γίνεται όλο και πιο κουραστική όσο η πραγματικότητα που ζούμε περιπλέκεται.

Για το ανθρώπινο ζώο, η πληροφορία είναι χρήσιμο μέσο επιβίωσης, αυτός είναι κι ο λόγος που χρειάστηκε να αποκτήσει έναν τόσο μεγάλο εγκέφαλο. Η πλαστή πληροφορία είναι όμως μακροπρόθεσμα χρήσιμη ή, όπως το πουλί που εξαντλείται μεγαλώνοντας τον απαιτητικό νεοσσό του κούκου, είμαστε κοντά στο να πατήσουμε μια τεράστια πεπονόφλουδα; Πολύ δε περισσότερο τώρα που ακόμη και τα έγκυρα ΜΜΕ αναγκάζονται εκ των πραγμάτων, για την οικονομική τους επιβίωση, να ανταγωνιστούν τα πλαστά. Για να το πετύχουν, χρειάζεται να ανταποκρίνονται στην προτίμησή μας για το πλαστό, το ειδικά κατασκευασμένο για άμεση και εύκολη κατανάλωση. Τι να τον κάνουμε το μεγάλο εγκέφαλό μας εάν γεμίζει με σκουπίδια;

Πρόταση, πέρα από το ότι η γνώση και η πληροφορία δεν πρέπει να αποτελεί εμπόρευμα, δεν έχω. Το νου σας λοιπόν. Μην πιστεύετε τίποτε αν δεν το έχετε ελέγξει πρώτα, γιατί θα το πληρώσουμε ο κούκος αηδόνι.

Διαβάστε ακόμα: Τι συνέβη κι ασχολούμαστε όλοι με τη Θρησκεία;

TAGS :
hoax wikipedia από άλλον πλανήτη αποψη Ελλάδα

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook