25862135824_f82b03de20_k

Η εκλογή του Trump δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Όλα τα σημάδια εδώ και καιρό έδειχναν μια παγκόσμια στροφή στην ακροδεξιά. (Φωτογραφία από τον χρήστη του Flickr frankieleon)

Είναι προφανές πως με την εκλογή του Trump ένα πέπλο χάους έχει καλύψει το πεδίο που καθορίζει τις πολιτικές μας, τις ιδέες, αξίες και ιδεολογίες μας. Το πολίτευμα της Δημοκρατίας απειλείται πλέον παγκοσμίως. Η κατάρρευση μπορεί να έρθει μέσω της απογοήτευσης και του συσσωρευμένου αόριστου, τυφλού, ασυγκρότητου και ασυγκράτητου θυμού που έχει ήδη επιφέρει τη διάσπαση των κοινωνιών σε ασυμβίβαστα μεταξύ τους θραύσματα. Μπορεί ακόμη να προέλθει από την ανατροπή της ροής του διεθνούς γίγνεσθαι, όπως αυτό έχει τεθεί στον αυτόματο πιλότο εδώ και μερικές δεκαετίες. Σταματήστε λοιπόν ό,τι κάνετε. Αναθεωρήστε ό,τι έχετε σκεφτεί και εκλάβει ως δεδομένο μέχρι τώρα. Αυτό που συμβαίνει σε όλον τον πλανήτη δεν είναι διόλου αστείο. Είναι ίσως η αρχή του τέλους ή, εάν είμαστε πιο τυχεροί και πιο σοφοί, η αρχή μεν μιας προδιαγεγραμμένης πορείας προς τα (πολύ) κάτω, από την οποία, όσοι επιβιώσουμε, θα έχουμε πάρει ένα τελικό μάθημα, ώστε να ξέρουμε τι λάθη δεν θα πρέπει να επαναλάβουμε. Κάτι από τα δύο, αλλά οπωσδήποτε όχι απρόσκοπτη συνέχιση του σήμερα όπως το ξέρουμε. Αναθεωρείτε λοιπόν τις πεποιθήσεις σας. Χρειάζεται μια νέα ανασυγκρότηση.

Τι είναι όμως το φαινόμενο Trump; Ασφαλώς δεν είναι κεραυνός εν αιθρία: Χρυσή Αυγή, Λεπέν, Brexit, Ακροδεξιοί στην Αυστρία, στην Ουγγαρία,στην Γερμανία, στην Πολωνία, άνοδος του φονταμενταλιστικού Ισλάμ. Όλα αυτά τα σημάδια είχαν ήδη δείξει μια παγκόσμια τάση. Είναι μέγα σφάλμα να την αγνοήσουμε μην κάνοντας τους προφανείς συσχετισμούς κι αντιμετωπίζοντας το τι συνέβη στις ΗΠΑ ως απομονωμένο τοπικό φαινόμενο λαϊκισμού ή κάτι περαστικό. Είναι λάθος να την υποτιμήσουμε. Είχα βρεθεί ήδη το 2010 στις Βρυξέλλες σε μια ανοιχτή συζήτηση στο πανεπιστήμιο Madriaga με τον Μάριο Μόντι (προτού γίνει πρωθυπουργός) για το θέμα τού αν μπορεί να διατηρηθεί η Κοινή Αγορά με την άνοδο της ξενοφοβίας και των ακροδεξιών κομμάτων. Κανείς δεν φαινόταν να βλέπει λύση. Πρότεινα τότε, παίρνοντας το λόγο, η ΕΕ να επενδύσει πολύ μεγάλα ποσά στην πολιτιστική γνωριμία και στη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής συνείδησης, δίνοντας μάλιστα και σοβαρά οικονομικά κίνητρα στη μετανάστευση μεγάλου αριθμού ανθρώπων σε άλλη χώρα απ’ τη δική τους. Ο Μόντι έξυσε τότε το κεφάλι του και απάντησε πως αυτό δεν γίνεται. Ίσως αυτό που είχα πει να ήταν λίγο τρελό, αλλά είναι προφανές όμως πλέον πως, αντί ευρωπαϊκής συνείδησης, έχουμε άνοδο των εθνικισμών που έχουν μία από τις ρίζες τους στην άρνηση της μετακίνησης ανθρώπων.

Ο πλανήτης κάνει στροφή σε μια νέου τύπου ακροδεξιά. Όπως έχει υπάρξει νεο-συντηρητισμός, νεοφιλελευθερισμός (κι ας το αρνούνται πολλοί ότι υπάρχει) ζούμε στην εποχή της ανόδου της νεο-ακροδεξιάς.

Ας αναλογιστούμε λοιπόν, πρώτα-πρώτα, πως συχνά, όμοια πράγματα είναι αυτά που μισούνται μεταξύ τους: Το μένος μιας μερίδας Δυτικών εναντίον του Ισλάμ είναι για να επιβάλουν το δικό τους φονταμενταλισμό. Η μη- ανεκτικότητα όλων για όλους έχει το προβάδισμα. Η ευρεία στήριξη των συντηρητικών ευαγγελικών χριστιανών στον Trump θα πρέπει να μας προβληματίσει τόσο ώστε να καταλάβουμε πως την άνοδο του φονταμενταλισμού στο Ισλάμ θα ακολουθήσει η άνοδος του φονταμενταλισμού των χριστιανών. Άλλωστε, ήδη η στάση των Trumpιστών εναντίον των εκτρώσεων δείχνει πως το σώμα μας θα το καθορίζει μια άνωθεν δεδομένη ηθική.

Δεν είναι επομένως απλώς θέμα “επιτυχίας” του λαϊκισμού ή “αποτυχίας” της Κλίντον ως υποψήφιας: είναι ζήτημα παγκόσμιας στροφής σε μια νέου τύπου ακροδεξιά. Όπως έχει υπάρξει νεο-συντηρητισμός, νεοφιλελευθερισμός (κι ας το αρνούνται πολλοί ότι υπάρχει) ζούμε στην εποχή της ανόδου της νεο-ακροδεξιάς. Η ιστορία όμως δεν επαναλαμβάνεται κι έτσι το “νεο” μπροστά από τη λέξη έχει καθοριστική σημασία. Νέο δεν σημαίνει όμοιο. Ο λαϊκισμός είναι ένα πολύ ευρύτερο φαινόμενο, πάντα υπήρχε και υπάρχει σε πολλές περιπτώσεις, αλλά αυτό που συμβαίνει είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο, ώστε ο λαϊκισμός ως γενικός όρος να μην μπορεί να είναι επαρκής εξήγηση. Κάθε πολιτική έχει και το λαϊκισμό της. Θα έλεγα πως η ταύτιση του Trump με το λαϊκισμό θολώνει το τοπίο: κάθε λαϊκιστής δεν είναι Trump. Η σούπα του περιλαμβάνει συγκεκριμένα συστατικά, ενώ ο λαϊκισμός μπορεί να μαγειρευτεί με οποιαδήποτε συνταγή.

Αν ανακατεύοντας διάφορα στοιχεία μπορείς να κατασκευάσεις μια νέα ιδεολογία, αυτό μοιάζει κάπως με τη μαγειρική: μπορεί η συνταγή να πετύχει, αλλά μπορεί να αποτύχει οικτρά ή να γίνει δηλητηριώδης. Στην περίπτωση Trump έχουμε ένα νέο επικίνδυνο θανατηφόρο μείγμα για όλους μας. Το νέο έχει παγιδεύσει όσους από μας είχαν επαναπαυθεί πως κουτσά-στραβά πλέαμε με το παλιό. Ζούσαμε με την ψευδαίσθηση πως έχοντας περάσει το δυτικό Διαφωτισμό ήμασταν άτρωτοι. Ζούσαμε με την ιδέα πως αφού υπάρχει επιστήμη ο σκοταδισμός είναι μακρυά.

27634194840_c127c517dd_k

Κάθε πολιτική έχει και τον λαϊκισμό της. Θα έλεγα πως η ταύτιση του Trump με τον λαϊκισμό θολώνει το τοπίο: κάθε λαϊκιστής δεν είναι Trump. Η σούπα του περιλαμβάνει συγκεκριμένα συστατικά ενώ ο λαϊκισμός μπορεί να μαγειρευτεί με οποιαδήποτε συνταγή. (Φωτογραφία από τον χρήστη του Flickr Matt Brown)

Ας δούμε, όμως, τα βασικά συστατικά που δημιούργησαν τον Trumpισμό:
1. Η αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση.
2. Η αντίδραση στην στροφή των αριστερών (και βέβαια δεξιών νεο-συντηρητικών) προς τον “νεοφιλελευθερισμό”.
3. Η αντίδραση στην πολιτική ορθότητα.
4. Η αντίδραση στην αναγνώριση προσωπικής ηθικής και προσωπικών επιλογών.
5. Η αντίδραση στις “μορφωμένες “ελίτ”.
6. Η αντίδραση στο περιβαλλοντικό ζήτημα.
7. Η αντίδραση στη μετανάστευση.
8. Η αντίδραση στην “πολυπολιτισμικότητα” και την αποδοχή εν γένει της διαφορετικότητας.

Όπως βλέπετε, εκτός κι αν κάτι ξεχνάω, δεν υπάρχει στο πρόγραμμα κάτι θετικό, κάποιο “θέλω” αλλά κάθε συστατικό της σούπας είναι αντίδραση σε κάτι εδραιωμένο και μέχρι τώρα αυτονόητο. Υπάρχει ένα βροντερό “δεν θέλω πια”, αλλά ένα συνεκτικό όραμα που πώς “θέλω” να είναι ο κόσμος δεν υφίσταται. Κι επειδή το “θέλω” είναι ως θέμα ανοιχτό, είναι εύλογο να υπάρχει απροσδιοριστία στις πιθανές προβλέψεις και αβεβαιότητα. Κανείς δεν μπορεί με σιγουριά να πει πώς θα εξελιχθεί ο κόσμος μέσα στην επόμενη τετραετία. Αν υπήρχε ένα “θέλω” αυτό ίσως να αποτελούσε ένα πιθανό δρομολόγιο, αλλά έτσι όπως εμφανίζονται τα πράγματα δεν υπάρχει ούτε προορισμός ούτε διαδρομή. Μόνον αντίδραση και θυμός. Οι αντιδράσεις των Αμερικανών δεν είναι διαφορετικές από εκείνη την περιπτερού στην Αθήνα που μου είχε κάποτε πει πως ψήφισε Χρυσή Αυγή για να μπουν στη Βουλή και να δείρουν τους άλλους πολιτικούς.

Ποια επομένως είναι τα ιδεολογικά και ηθικά χαρακτηριστικά του νέου ατόμου; Θεωρεί πως θα πρέπει να ζει σε ένα “κυρίαρχο” έθνος-κράτος που θα αποφασίζει έξω από τη “νεοφιλελεύθερη” ιδέα του πρωτείου του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος κάθε χώρας και της αγοράς στον καθορισμό των διεθνών σχέσεων, κρίνοντας με γνώμονα τις τοπικές ανάγκες, ώστε η οικονομική ατζέντα αντί να καθορίζεται από συμφωνίες τύπου TTIP, CETA και NAFTA να επιστρέψει στην αρμοδιότητα των τοπικών κυβερνήσεων. Αν και η λειτουργία της “ελεύθερης” αγοράς έχει πολλά ενδογενή στοιχεία που οδηγούν στην εισοδηματική ανισότητα, ο νεοφιλελευθερισμός είναι κάτι περισσότερο από την ίδια την ελευθερία της αγοράς ως μέσο ανάπτυξης: είναι η ιδεολογική κατοχύρωσή της ως αυταξία και η ηθική καταδίκη της αναδιανομής εισοδήματος. Είναι το δόγμα πως σημαντικός είναι μόνον όποιος κερδίζει χρήμα και νόημα έχει μόνον αυτό από το οποίο προσδοκούμε οικονομικό όφελος. Διαβάστε την “Χρησιμότητα του Άχρηστου” του Nuccio Ordine, (εκδ. Άγρα), διότι δεν θα επαναλάβω εδώ όλη την επιχειρηματολογία του, ιδίως για τη μεταμόρφωση της φοίτησης από μαθητεία σε πελατεία. Αυτοί που δεν έχουν απλώς δεν είναι εν δυνάμει πελάτες του εκπαιδευτικού συστήματος που δημιουργεί “μορφωμένες” ελίτ. Βέβαια, ακόμη και αυτές οι μορφωμένες ελίτ, ως πελάτες του εκπαιδευτικού συστήματος, το έφτιαξαν στα μέτρα τους στο πλαίσιο του δόγματος πως ο πελάτης έχει πάντα δίκιο: έμαθαν μόνον ότι μπορεί να τους αποφέρει χρήμα. Άρα παραμένουν κι αυτές στη μονομέρεια της μάθησης, που αποκαλείται ημιμάθεια.


Διαβάστε ακόμα: «Θα είναι χαρά μου η κόρη μου να παίζει με τα παιδιά των προσφύγων»


Ο πλεονάζων πληθυσμός καταδικάστηκε στην άγνοια. Η άγνοια, απεδείχθη τόσο με το Brexit όσο και με την εκλογή Trump, σκοτώνει – όχι μόνον τους αμαθείς. Η μετατόπιση της ηθικής αξίας στο χρήμα και η αποδοχή του ανταγωνισμού μόνο στο πεδίο του οικονομικού κέρδους κάνει τους φτωχούς διπλά φτωχούς: δεν τους αναγνωρίζει καν κάποιο άλλο ηθικό πλεονέκτημα ή δυνατότητα, όπως της γνώσης, η οποία δεν τους προσφέρεται καν λόγω κόστους. Τέλος, ο μύθος του τίμιου φτωχού ή του φτωχού καλλιτέχνη: είναι απλώς ένας looser. Είναι “πλεονάζοντες” άνθρωποι, μη αναγκαίοι άνθρωποι, άρα μη-άνθρωποι. Είναι άχρηστοι και ως εργατικά χέρια, κατώτεροι κι από τα μηχανήματα που ετοιμάζονται να τους υποκαταστήσουν. Κάποιοι πολιτικοί επομένως διέγνωσαν εγκαίρως πως αυτοί είναι έτοιμοι να εκδικηθούν ψηφίζοντας ό,τι χειρότερο, πιστεύοντας πως το χειρότερο είναι και ανατρεπτικό, αφού όσοι υποσχέθηκαν καλύτερο απλώς απέτυχαν. Προσέφεραν αφειδώς στο πλήθος το χειρότερό τους εαυτό, έναν εαυτό σεξομανή και μισογύνη. Παράδοξο που οι φτωχοί επέλεξαν έναν ζάπλουτο; Όχι, ήταν απλώς αρκούντως κακός.

Διόλου τυχαίο, όμως, πως αυτή η άνοδος της νέας ακροδεξιάς ξεκίνησε μετά τη χρηματοπιστωτική χρήση του 2008, η οποία ξεπεράστηκε με ένα μπάλωμα. Μία από τις συνέπειές της είναι η ηθική δαιμονοποίηση του οφειλέτη. Η ενοχή μετατοπίστηκε από τον ανεύθυνο δανειστή που κερδοσκοπούσε δανείζοντας σε οποιονδήποτε στην υποτιθέμενη ανευθυνότητα του αφελούς θύματος που τον είχε πιστέψει. Πώς να περιμένει κάποιος λοιπόν από αυτούς που ζουν στην άγνοια μια υγιή αντίδραση, πώς να περιμένει σοφία;

Ο Trump, ανακεφαλαιώνουμε, ήδη έχει επιτεθεί σε διατλαντικές συμφωνίες τέτοιου τύπου και υποσχεθεί την επιστροφή και τον έλεγχο της παραγωγής και κατανάλωσης τοπικά. Αυτό είναι βέβαια ένα πάρα πολύ σύνθετο ζήτημα που έχει αποτελέσει το βασικό δίπολο της οικονομικής επιστήμης από την εποχή του Άνταμ Σμιθ. “Οικονομολογικά” ο κόσμος βρίσκεται ακόμη στα μεθεόρτια της διαφωνίας Hayek vs Keyns, η οποία δεν έχει βέβαια λυθεί – ούτε και λύνεται.

Έχει γίνει ήδη μια συζήτηση ειδικών για το εάν ο Trump είναι “φασίστας” με την ιστορική έννοια του όρου. Οι εμπειρογνώμονες αποφάνθηκαν πως ο Trump δεν είναι Χίτλερ ή Μουσολίνι. Όμως είναι “προ-φασίστας”, διότι με την εκλογή του οι φασίστες ήδη δικαιώνονται.

Μια στροφή της οικονομικής ορθοδοξίας από μόνη της δεν είναι ίσως κακή. Άλλωστε, ήταν το επίκεντρο των ιδεών του Βernie Sanders, αλλά η ουσία της εξαρτάται από το πώς και γιατί θα γίνει. Θα γίνει επιθετικά; Αμυντικά; Τοπικά; Παγκόσμια; Μέσω μιας νέας παγκόσμιας συναίνεσης, όπως ήταν το 1944 το Βretton Woods, το οποίο σταδιακά από τη δεκαετία του ’80 ανετράπη από το Washington Consensus; Προγραμματισμένα, κάτι τέτοιο μοιάζει εντελώς απίθανο να γίνει. Απρογραμμάτιστα είναι άκρως επικίνδυνο και μάλλον δεν θα γίνει, επιφέροντας ακόμη χειρότερα αποτελέσματα και θυμό. Να θυμηθούμε εδώ το βιβλίο του Thomas Picketty Capital in the 21st Century, όπου ενώ αναλύει πολύ καλά πότε, πώς και γιατί αυξάνεται η εισοδηματική ανισότητα, δεν αναλύει τον τρομακτικό τρόπο με τον οποίο μειώνεται. Στα διαγράμματά του αυτό φαίνεται να συνέβη μετά τον Πρώτο και το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Προτείνει βέβαια ο Pickety τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών κερδών και συναλλαγών, ένα φόρο “ανισότητας”, αλλά αυτό χρειάζεται να γίνει ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες του κόσμου, γιατί απλώς θα μεταναστεύσουν τα κεφάλαια εκεί που δεν υπάρχει ο φόρος. Τέτοια συμφωνία είναι αδύνατον να επιτευχθεί. Αντίθετα, μετά την πτώση του αντίπαλου δέους, του κομμουνισμού, δεν βλέπουμε τίποτε άλλο από την υποχώρηση του κοινωνικού κράτους χωρίς ελπίδα για επάνοδο άνευ μπαμπούλα. Για να εδραιωθεί όμως ο Trupισμός ως νέος μπαμπούλας θα πρέπει πρώτα να εδραιωθεί ο Trumpισμός. Αν εδραιωθεί, θα οδηγηθούμε μαθηματικά στην καταστροφή, αλλά ακόμη είμαστε στην αρχή της πορείας, η οποία όμως έχει μονοδρομηθεί. Παρά τις υπεραισιόδοξες διαβεβαιώσεις του κοινωνικού ψυχολόγου Steven Pinker στο The Better Angels of our Nature πως γινόμαστε όσο πάει και πιο ειρηνικοί, η ανθρωπότητα διόλου δεν έχει διαγράψει την ιδέα του πολέμου. Η αντίληψη πως οι παγκόσμιες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και η ίδρυση δημοκρατιών παντού (που έχει ρίζες στον Kant) θα λύσουν διά παντός το θέμα των συρράξεων τρίζουν σήμερα ακόμη περισσότερο διά χειρός Trump.

4618264412_9d9db0af6e_o

Ο Trump μπορεί να μην είναι φασίστας με την ιστορική έννοια του όρου, αλλά μην ξεχνάμε ότι έχει ήδη ακουστεί το “Hail Trump” από στόματα νεοναζί που χαιρέτησαν τη νίκη του με το χαρακτηριστικό τρόπο του Φύρερ. (Φωτογραφία από τον χρήστη του Flickr Alberto Garcia)

Έχει γίνει ήδη μια συζήτηση ειδικών για το εάν ο Trump είναι “φασίστας” με την ιστορική έννοια του όρου. Οι εμπειρογνώμονες απεφάνθησαν πως ο Trump δεν είναι Χίτλερ ή Μουσολίνι, διότι δεν έχει στόχο να ανατρέψει τους θεσμούς της Δημοκρατίας παρά να λειτουργήσει εντός της. Ίσως. Όμως, ήδη έχει ακουστεί το “Hail Trump” από στόματα νεοναζί που χαιρέτησαν τη νίκη του με τον χαρακτηριστικό τρόπο του Φύρερ. Το συμπέρασμα είναι πως ο Trump είναι “προ-φασίστας”, διότι με την εκλογή του οι φασίστες ήδη δικαιώνονται. Ο φασισμός θα αναδυθεί μέσω του.

Η πολιτική ορθότητα και το περιβάλλον είχε ήδη υποστεί επιθέσεις από άλλη πλευρά. Ο Trump εδώ απλώς έβαλε την ταφόπλακα. Κάποιο είδος “νεοφιλελεύθερων” τη θεωρούσαν στενό κορσέ εδώ και καιρό. Για να αναφερθώ στα δικά μας, ας θυμηθούμε υποτιθέμενους φιλελεύθερους όπως ο Τζήμερος που είχε βάλει βέτο στην υποψηφιότητα του Γρηγόρη Βαλιανάτου στις βουλευτικές εκλογές, είχε γράψει το “Είμαι Περήφανος Στρέιτ” εναντίον του pride, αλλά και είχε προτείνει να πέσουν ατομικές βόμβες στη Συρία. Ο φανατικός αντισλαμισμός είναι κοινός τόσο σε μια μερίδα φιλελεύθερων όσο και ακροδεξιών. Ο Ανδριανόπουλος, φιλελεύθερος δήθεν κι αυτός, είχε διατυπώσει την άποψη πως το Ισλάμ είναι ένα βήμα πριν από την κατάκτηση της Αγγλίας, επειδή εξελέγη μουσουλμάνος δήμαρχος στο Λονδίνο. Δεν υπάρχει “μετριοπαθής’ μουσουλμάνος για πολλούς φιλελεύθερους. Η ελευθερία των προσωπικών επιλογών τείνει να επιφέρει την κατάργησή της από τους οπαδούς της, λόγω φοβίας του άλλου, του διαφορετικού. Η εξορία όμως του διαφορετικού είναι αυτή ακριβώς η ιδέα που λέει πως ο καθένας πρέπει να ζει στο δικό του γκέτο. Προάστια λευκών, προάστια μαύρων.

Η απόσταση από το ρατσισμό είναι ελάχιστη και ο ρατσισμός στρέφεται εναντίον όλων ακόμη και των γυναικών που θα χρειαστεί να κατακτήσουν ξανά το αυτονόητο. Οι έννοιες των ανθρώπινων ελευθεριών και δικαιωμάτων φθίνουν ήδη εδώ και καιρό. Βάλλονται από τον καιρό των επιθέσεων στους Δίδυμους Πύργους, λόγω απειλής τρομοκρατίας. Η αντίδραση κατά της πολιτικής ορθότητας περιλαμβάνει και την αντίδραση στην έγνοια για το περιβάλλον. Φτάνει πια με την κινδυνολογία, λέει το νέο άτομο, η κλιματική αλλαγή είναι ένα hoax. Ας κάνουμε τους αγωγούς πετρελαίου κι ας περάσουν από τις περιοχές των αυτόχθονων Αμερικανών. Μην ξεχνάμε πως πολλοί από τους υποστηρικτές του Trump είναι ευαγγελιστές που πιστεύουν πως η δευτέρα παρουσία είναι κοντά. Με κάτι τέτοιο στο νου, τι νόημα έχει να σκεφτείς τον πλανήτη αφού ο Θεός εγγυάται την ανάσταση όλων μας; Εδώ δεν μπορεί κάποιος παρά μόνο να κλαίει και να ελπίζει πως δεν θα ζήσουμε τα χειρότερα. Αλλά θα τα ζήσουμε. Επίκεινται καταστροφές και πόλεμοι. Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τη Γη, το φάντασμα του Trumpiσμού, όπως θα έλεγε ο Μαρξ. Μόνο που ο Trump είναι η επανάσταση του κακού που χρησιμοποίησε ως όχημα ανόδου όσα δημιούργησε ο νεοφιλελευθερισμός: το δημοκρατικό έλλειμμα που άφησε πίσω της η πτώση των εθνικών κυβερνήσεων που αντικαταστάθηκαν από εμπορικές συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, όπου πιο ανταγωνιστικός είναι αυτός που έχει τους πιο εξαθλιωμένους εργαζόμενους, η αφαίρεση της οικονομικής πολιτικής από τον εθνικό δημοκρατικό διάλογο και έλεγχο και ο ηθικός εγωισμός (ηθικόν είναι το προσωπικό συμφέρον και όχι ο αλτρουισμός ) που μετεξελίχθηκε πλέον σε δόγμα απλού και ωμού εγωισμού και όχι πια “φωτισμένη” έννοια του συμφέροντος που θεωρητικά θα καθοδηγούσε το αόρατο χέρι της αγοράς.

 

Διαβάστε ακόμα: Γιατί Φιλελευθερισμός και όχι Νεοφιλελευθερισμός

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top