AI translation slam: δύο έλληνες μεταφραστές τα «έβαλαν» με την ΤΝ. Ποιος νίκησε;

O «αγώνας» ετοιμάζεται να ξεκινήσει (φωτογραφία: Vangelis Patsialos).

Ένα ζήτημα που απασχολεί, σε πρωτότυπο φορμάτ. Ένας διαγωνισμός ταυτόχρονης μετάφρασης μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Υπάρχουν περίπου 70 άτομα στο κοινό, στο αμφιθέατρο του Ινστιτούτου Γκαίτε. Ο υποκείμενος προβληματισμός αφορά την υποτίμηση της ανθρώπινης δημιουργικής εργασίας. Ο ελέφαντας εμφανίστηκε από νωρίς στο δωμάτιο, αφού το ερώτημα διατυπώθηκε δυνατά: «Θα χάσουν οι μεταφραστές την δουλειά τους από την τεχνητή νοημοσύνη;»

Αν η μετάφραση είναι τέχνη, τότε η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να την αντικαταστήσει, θα έλεγε ο Τεντ Τσιάνγκ, και αν ο Τσιάνγκ γινόταν πλανητάρχης το ζήτημα θα τελείωνε εκεί, αφού, όπως λέει, ένας καλλιτέχνης κάνει επιλογές που είναι θεμελιωδώς ξένες προς την τεχνητή νοημοσύνη. Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα έχουν εκπαιδευτεί σε έναν τεράστιο όγκο δεδομένων, αυτό σημαίνει εκατομμύρια σελίδες κειμένων που περιέχουν δισεκατομμύρια λέξεις. Μπορούν όμως να διαβάσουν λέξεις; Να καταλάβουν τι θέλει να πει ο ποιητής;

Σε ένα translation slam οι μεταφραστές έχουν περιορισμένο χρόνο στη διάθεση τους για να αποτυπώσουν το ίδιο κείμενο. Απέναντι στους δυο επαγγελματίες μεταφραστές, τον Χρήστο Αστερίου και την Μαρία Ρούσσου που θα είχαν στην διάθεση τους πρόσβαση σε διαδικτυακά λεξικά και άλλες πηγές, στάθηκε η Αιμιλία Διαμαντοπούλου η οποία θα χειριζόταν εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης (DeepL, ChatGPT, Copilot) που ασχολείται με την σύγκλιση πληροφορικής και γλωσσολογίας και έχει μεταφραστική εταιρεία.

Τι κάνει μια μετάφραση επιτυχημένη και ένα έργο που γράφτηκε σε άλλη γλώσσα αλησμόνητο; Άλλωστε, η συγγραφή, η σπουδαία συγγραφή, δεν είναι η τέχνη να αποδώσεις εκείνο που προηγουμένως ήταν άρρητο; Όχι η θεωρητική προσέγγιση μιας λέξης ή μιας πρότασης, ενός ολόκληρου έργου, αλλά η αποτύπωση τους με ζωντανό και παιγνιώδη τρόπο. Η μετάφραση δεν είναι απλώς η μεταφορά λέξεων, ειδικά όταν πρόκειται για λογοτεχνική μετάφραση, καθώς καλείται να αποδώσει το ύφος το συναίσθημα τις πολιτιστικές αποχρώσεις και το χαρακτηριστικό στυλ του συγγραφέα. Αυτή τη στιγμή, η άνοδος της χρήσης εργαλείων ΤΝ οδηγεί σε μείωση αναθέσεων, άρα και σε μείωση αποδοχών, για τους επαγγελματίες του κλάδου, οι οποίοι καλούνται να προσαρμοστούν στις νέες εξελίξεις, να μάθουν να χειρίζονται τα νέα εργαλεία.

Η κ. Διαμαντοπούλου πήρε τον λόγο και ανέφερε το παράδειγμα ενός εκδοτικού οίκου, ο οποίος αντικατέστησε όλο το μεταφραστικό του τμήμα από AI-agents, αλλά υπογράμμισε και το ζήτημα της μεγάλης αύξησης του κλαδικού τζίρου. «Και να θέλαμε, δεν θα μπορούσαμε να αναλάβουμε όλη αυτή τη δουλειά που έρχεται, μόνοι μας».

Στο απέναντι τραπέζι, πίσω από τους υπολογιστές τους, οι μεταφραστές, ο κ. Αστερίου και η κ. Ρούσσου φαίνονταν ήρεμοι, από εκεί που καθόμουν μπορούσα να διακρίνω μόνο ψήγματα καχυποψίας, ίσως όμως να ήταν ιδέα μου.

Ακολούθησαν τρεις γύροι -διάρκειας 10’ έκαστος- μεταφράσεων από αποσπάσματα κλασικής και σύγχρονης γερμανικής λογοτεχνίας, άγνωστα προς τους μεταφραστές. Οι μεταφραστές καλούνταν να τα μεταφράσουν επί τόπου, και το κοινό παρακολουθούσε βήμα βήμα τη μεταφραστική διαδικασία, με πρόσβαση σε λεξικά και διαδικτυακές πηγές. Ταυτόχρονα, η κ. Διαμαντοπούλου έδινε το ίδιο απόσπασμα στα τρία εργαλεία ΤΝ.

Στον πρώτο γύρο, δόθηκε ένα απόσπασμα από ένα θεατρικό έργο, το «Ραδιουργία και Έρως» του Φριντριχ Σίλε, που πρωτοπαίχτηκε το 1784 στην Φρανκφούρτη, ένα έργο χαρακτηριστικό του λογοτεχνικού κινήματος Sturm und Drang (Θύελλα και Ορμή).

«Όχι το ευκολότερο που μας έτυχε», σημειώνει ο Αστερίου. Η συντονίστρια ζητά ησυχία, η μετάφραση είναι μια πνευματική διαδικασία που απαιτεί συγκέντρωση, αλλά υπάρχουν ψίθυροι, κάποιοι εξηγούν στους διπλανούς τους κάτι για το έργο, άλλοι για το πώς λειτουργεί η Τεχνητή Νοημοσύνη. Την ώρα που οι μεταφραστές ανοίγουν τα διαδικτυακά λεξικά, κλείνοντας διαφημίσεις που εμφανίζονται στο κέντρο της σελίδας, η κ. Διαμαντοπούλου έβαλε τα prompts (οδηγίες προς την ΤΝ) που είχε ετοιμάσει και πήρε αποτέλεσμα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα και από τα τρια εργαλεία.

Το δεκάλεπτο φτάνει προς το τέλος του και οι μεταφραστές έχουν προχωρήσει λίγο πάνω από το μισό κείμενο. Έχει διάλογο και πρέπει να υπηρετήσουν διαφορετικές «φωνές». Η συντονίστρια δίνει μια μικρή παράταση, αλλά ούτε αυτή είναι αρκετή για να ολοκληρώσουν. Η κ. Διαμαντοπούλου δίνει εντολές για κάποιες μικρές αλλαγές. Το απόσπασμα ήταν περίπου 100 λέξεις, αλλά με τον μέσο ρυθμό μετάφρασης να κυμαίνεται στις 300 λέξεις την ώρα, θα έλεγε κανείς ότι το δεκάλεπτο ήταν σχετικά πιεσμένο. Παρόλα αυτά, ως το σημείο που είχαν φτάσει, τα κείμενα των μεταφραστών έβγαζαν περισσότερο νόημα. Η ΤΝ δυσκολευόταν να διαχωρίσει τον ενικό από τον πληθυντικό αριθμό, την κλητική από την προστακτική.

O Xρήστος Αστερίου και η Μαρία Ρούσου (φωτογραφία: Vangelis Patsialos).

Mein Ideal von Gluck zieht sich genugsamer in mich selbst zuruck.

Χρήστος Αστερίου: «Η ιδέα που έχω για την ιδανική ευτυχία αποσύρεται».

Μαρία Ρούσου: «Το ιδεώδες μου για την ευτυχία με κάνει να κλείνομαι στον εαυτό μου».

ΑΙ: «Το ιδανικό μου για την ευτυχία αποτραβιέται ολοένα και πιο πολύ στον εαυτό μου»

Με τη λήξη του χρόνου, ο Χρήστος Αστερίου σχολιάζει: «Η θεατρική μετάφραση τεστάρεται στην πρόβα, στην εκφορά των ηθοποιών, στο στόμα που είναι το όργανο τους. Έτσι επιλέγονται τελικά οι λέξεις που χρησιμοποιούνται στο κείμενο».

Οι μεταφραστές δεν διάβασαν τα αποσπάσματα τους, τα βλέπαμε στην οθόνη. Η κ. Διαμαντοπούλου το διάβασε δυνατά, κάπως θεατρικά, παρόλο που σε κάποια σημεία υπήρχαν λογικά σφάλματα.

Meisterhaft! Unverbesserlich! Herrlich!

ΑΙ: «Μεγαλοφυές! Αδιόρθωτος! Θαυμάσιος!»

Μετά από κάθε γύρο, το κοινό ψήφιζε ποια μετάφραση το εξέφραζε περισσότερο. Ορισμένοι δεν ήξεραν γερμανικά, ρωτούσαν γύρω. Τελικά, ψήφισαν 30 άτομα, πρώτος βγήκε ο κ. Αστερίου, δεύτερη η ΤΝ και τρίτη η μετάφραση της κ. Ρούσσου.

Το τελευταίο απόσπασμα που δόθηκε ήταν από το Picknick der Frisure της Felicitas Hoppe, ένα κείμενο σύγχρονης γερμανικής λογοτεχνίας, δημοσιευμένο το 1996. Εκεί, υπήρχε ένα σημείο στο οποίο η συγγραφέας τονίζει ότι ήρθαν τρεις σερβιτόροι με μενού και δεν ήξερε ποιον απ’ τους τρεις να επιλέξει. Η ΤΝ δεν μπόρεσε να καταλάβει αυτή την ειρωνεία στην διατύπωση, και μετέφρασε ότι «δεν ήξερε ποιο μενού να επιλέξει», κάτι στο οποίο φυσικά διαφοροποιήθηκαν και οι δυο μεταφραστές. Ακόμα και όταν η κ. Διαμαντοπούλου του έγραψε να μεταφράσει με «φεμινιστικό τρόπο», δεν υπήρχε κάποια ουσιαστική αλλαγή.

Στην οθόνη βλέπαμε ότι πάλι η μετάφραση της ΤΝ πέρα από νοηματικά είχε και γραμματικά λάθη, αφού «από το μικρό εστιατόριο του πάρκου έφταναν οι δυνατές ήχοι», ενώ ο κ. Αστερίου επισήμανε ειρωνικά το ηχητικό τσίμπημα ως «το καλύτερο», αφού η φράση αφορούσε ένα ηχηρό μασούλημα. Εκείνη την ώρα, το κοινό θα έπρεπε να ψηφίσει, ωστόσο μια τεχνική δυσκολία στο QR Code καθυστέρησε την διαδικασία, στην οθόνη όμως συνέχιζαν να προβάλλονται οι επιφάνειες εργασίας των συμμετεχόντων. Βλέπαμε λοιπόν την κ. Διαμαντοπούλου να ψάχνει σωστότερες διατυπώσεις για το «ηχητικό τσίμπημα», ενώ κατέληξε να προσβάλει την ΤΝ λέγοντας ότι η μετάφραση του ήταν «βλακεία» και «μπούρδα».

Όταν η εφαρμογή της ψηφοφορίας ξεμπλόκαρε, τα αποτελέσματα ήταν σαφή: πρώτος ο κ. Αστερίου, δεύτερη η κ. Ρούσσου, τρίτη η ΤΝ.

Η στάση της κ. Διαμαντοπούλου έδειχνε μάλλον άβολη. Στο ξεκίνημα της παρουσίασης, είχε πάρει τον λόγο κάπως απολογητικά, αλλά στεντόρεια και ανέφερε ότι «νιώθει σαν τον Τζόκερ», δηλαδή ο κακός της υπόθεσης. Απέναντι, οι μεταφραστές, παρέμειναν σοβαροί στη θέση τους, αλλά ήξεραν ότι είχαν ψηλώσει μερικούς πόντους. Δεν ξέρω αν η έλλειψη ανωνυμίας προκατέλαβε την ψήφο του κοινού, πάντως το βέβαιο ήταν πως θα καταλαβαίναμε κάθε φορά ποιο απόσπασμα είχε παραχθεί από ΤΝ και ποιο από άνθρωπο.

Παρατηρώντας την διαδικασία σε πραγματικό χρόνο, συνειδητοποίησα ότι παρά τις υποσχέσεις για μείωση της ταχύτητας με την χρήση ΤΝ, η συνεχής ανατροφοδότηση με καινούρια prompts για να διορθώσεις τελικά ορισμένα κομμάτια καταλήγει να είναι περισσότερο αντιπαραγωγική. Η Generative AI διαβάζει tokens και επιλέγει βάσει στατιστικής την πιο ταιριαστή οντότητα. Αυτό σημαίνει ότι κατά πάσα πιθανότητα, θα επιλέξει εκείνη την λέξη που έχει συνηθίσει να βρίσκει συχνότερα, κι αυτό μπορεί να μην σε καλύπτει σε καμία περίπτωση.

Πώς όμως βρίσκεις τη σωστή λέξη; Εκείνη που θα κάνει έναν αναγνώστη να αισθανθεί κάτι; Τι κάνει τη δουλειά ενός μεταφραστή αναντικατάστατη; Με την ελλιπή ολοκλήρωση της μετάφρασης του πρώτου αποσπάσματος, ο Χρήστος Αστερίου είπε: «Φυσικά, έχω διαβάσει το έργο αυτό πολλές φορές ως φοιτητής, οπότε μπορούσα να μπω γρήγορα στο κλίμα και στο ύφος του συγγραφέα. Ωστόσο, μπορεί να περάσουν μέρες ώστε να σκέφτομαι τη μετάφραση μιας και μόνο λέξης. Μια λέξη μπορεί να έχει 50 έννοιες».

Διαβάστε ακόμα: Νίκος Ερηνάκης. «Πάντα πρέπει να υποστηρίζουμε το ευγενές».

TAGS :
τεχνητή νοημοσύνη

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook