Ιωάννης Βικέλας: «Θα ξαναβγούμε στην πόλη και θα είναι πολύ έντονο αυτό που θα ζήσουμε»

Η στιγμή της βράβευσής του, για το σύνολο του έργου του, κατά τη διάρκεια του 8ου συνεδρίου ΕΣΩ (Spyros Hound).

Μια σπάνια φυσιογνωμία αρχιτέκτονα-δημιουργού. Ο Ιωάννης Βικέλας είναι η αιτία που έχουμε στην Αθήνα το μεγαλύτερο σε ύψος κτίριο, τον Πύργο των Αθηνών. Μόλις ένα έργο, ωστόσο εμβληματικό, από τα πολλά έργα που εμπνεύστηκε και δημιούργησε.

Έχει σχεδιάσει πάνω από 900 κτίρια στην 60ετή καριέρα του, έχοντας κατασκευάσει σχεδόν το ήμισυ της Αθήνας, με την οποία ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά. Ελάχιστοι αρχιτέκτονες έχουν συνομιλήσει ενεργά με τον περιβάλλοντα χώρο της πρωτεύουσας. Το στιλ του, ένας σύγχρονος ορθολογισμός του άστεως, φέρουν τη διακριτή υπογραφή του και διατηρούν την επιδραστικότητά τους για δεκαετίες. Πρόσφατα τιμήθηκε για το σύνολο του έργου του κατά τη διάρκεια του 8ου συνεδρίου ΕΣΩ, κάτι που δείχνει πως οι νεότεροι δημιουργοί ξέρουν να τιμούν τους πρώτους του είδους.

Ο Ιωάννης Βικέλας κάνει έναν απολογισμό του έργου του στο Andro, ενώ δεν παραλείπει να μιλήσει και για την τρέχουσα συνθήκη εγκλεισμού μας λόγω του κορονοϊού και πώς αυτή μπορεί να επιδράσει στη σχέση που έχουμε με την οικία μας, τον δημόσιο χώρο και την αρχιτεκτονική. Κι όλα αυτά από έναν άνθρωπο που ακόμη και τώρα, σε προχωρημένη ηλικία, όπως μου τόνισε πηγαίνει κάθε πρωί στο γραφείο του (όχι φυσικά τώρα εν μέσω καραντίνας), μελετάει τα εκκρεμή έργα, και δίνει κατευθύνσεις. Διότι μια φορά αρχιτέκτονας σημαίνει πάντα αρχιτέκτονας.

– Πώς αντιμετωπίζετε αυτή την κατάσταση του αναγκαστικού ερμητισμού;
Είναι μια καλή ευκαιρία αυτή η αλλαγή που δεν θα την ζούσαμε ποτέ χωρίς αυτή την επιδρομή του κακού.

– Αλλάζει ουσιαστικά τους ανθρώπους η επιδρομή του κακού, όπως πολύ εύστοχα την ονομάζετε;
Για μένα δεν αλλάζει κάτι, αλλά για τους περισσότερους συμπολίτες μας μπορεί και να αλλάξει πράγματα. Θα είναι μια σοβαρή αλλαγή. Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν σε διαφορετικές συνθήκες, άλλοι καλά, άλλοι χειρότερα. Η συμβίωση, άλλοτε φέρνει κοντά τους ανθρώπους και άλλοτε, δημιουργεί προβλήματα. Ειδικά όταν υπάρχει μια προβληματική σχέση. Ορισμένες φορές έρχονται αντιμέτωποι με ακραία δυσάρεστα γεγονότα.

– Αντιστοίχως: αλλάζει ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε το σπίτι μας; Αρκετός κόσμος δεν αντέχει στην ιδέα να μείνει μέσα σε τέσσερις τοίχους.
Βέβαια και αλλάζει. Για τον περισσότερο κόσμο είναι αφόρητο να μείνει μέσα. Είχε συνηθίσει αλλιώς για χρόνια: να βγαίνει, να διασκεδάζει, να βλέπει φίλους, να πηγαίνει στο θέατρο, στο εξοχικό του. Ολα αυτά αλλάζουν τώρα.

– Το σπίτι ήταν ταυτισμένο με την ιδιωτικότητα, με την ασφάλεια. Τώρα, μοιάζει να κουβαλάει όλες τις πτυχές της ανασφάλειας.
Υπάρχει αλλαγή και σε αυτό. Η αντίθεση του μέσα και του έξω ήταν συναρπαστική για όλους. Πλέον αντιμετωπίζουμε το σπίτι με διαφορετικό τρόπο. Δεν είναι μόνο τέσσερις τοίχοι που μας περιβάλλουν. Στεγάζει κι άλλα πράγματα. Για πολύ κόσμο, αυτά όλα θα είναι δραστικές αλλαγές. Για ‘μένα, επαναλαμβάνω, δεν άλλαξε τίποτα. Για να μην σας πω ότι απολαμβάνω αυτή την αλλαγή.

– Η σχέση μας με τον δημόσιο χώρο θα διαφοροποιηθεί μετά τον κορονοϊό; Αυτή τη στιγμή οι μεγάλες πόλεις είναι έρημα τοπία.
Τον πρώτο καιρό θα είναι πολύ έντονη η διαφορά που θα ζήσουμε και θα νιώσουμε. Όσο θα περνάει ο καιρός, αυτή η αλλαγή θα φθίνει. Μην ξεχνάμε πως θα βιώσουμε μια οικονομική δυσχέρεια, θα υπάρξει μια προφανής μεγάλη δυσκολία. Έχει συμβεί και στο παρελθόν, δείτε την κρίση του Κραχ το ’29. Τότε χρειάστηκε ένας Ρούζβελτ για να επαναφέρει τη ζωή στις ράγες της.

«Η Αθήνα είναι μια φιλική πόλη. Γι’ αυτό και οι ξένοι την βλέπουν με ξαφνική συγκίνηση όταν την επισκέπτονται» (Spyros Hound).

– Η Αθήνα είναι μια φιλική πόλη;
Βέβαια! Γι’ αυτό και οι ξένοι την βλέπουν με ξαφνική συγκίνηση όταν την επισκέπτονται. Έχει ομορφιές που εμείς, ζώντας συνεχώς εδώ, δεν είχαμε συνείδηση της ομορφιάς.

– Άρα, τώρα που μας λείπει, θα την καταλάβουμε περισσότερο;
Νομίζω ναι. Για κάποιο διάστημα τη χάσαμε ολοκληρωτικά. Είναι απολαυστικό να επανακτάς κάτι χαμένο. Ειδικά αν αυτή η απώλεια είναι σε τέτοιο βαθμό, όπως τώρα.

– Η σχέση της Αρχιτεκτονικής με τις αλλαγές των αναγκών της κοινωνίας ποια είναι; Πιστεύετε πως θα διαμορφωθεί με διαφορετικό τρόπο η αρχιτεκτονική μας ματιά;
Δεν νομίζω πως θα αλλάξει η αρχιτεκτονική μας ματιά. Ωστόσο, με την τεχνολογία που έχει μπει στη ζωή μας για τα καλά, πολλά πράγματα μπορείς να τα κάνεις με διαφορετικό τρόπο. Δείτε τώρα πώς οι εργασίες συνεχίζονται με την τηλεργασία. Αλλά μιας και με ρωτάτε για τη σχέση της αρχιτεκτονικής με τις ανάγκες της κοινωνίας, θα σας πω μια προσωπική μου εμπειρία. Πριν από την κρίση, είχα την τύχη να έχω συμμετοχή σε έναν κλειστό διαγωνισμό για τον Πύργο του Πειραιά που είναι ένα συναρπαστικό θέμα μια και έχω ασχοληθεί αρκετά με τα ψηλά κτίρια. Ο προβληματισμός μου για μια ανανέωση της φιγούρας που δέσποζε για χρόνια στον Πειραιά, μπορεί να αποτελέσει ένα ζωντανό σύμβολο για την πόλη και όχι μόνο. Με την ευκαιρία αυτή, όταν επισκέφθηκα αυτό το κτίριο, κι από ψηλά κοιτούσα το λιμάνι του Πειραιά, βίωσα μια απίστευτη έκπληξη. Φαντάζομαι ότι οι νέοι ένοικοι θα ζήσουν κάτι ανάλογο με ιδιαίτερη απόλαυση. Θα είναι ένα από τα πιο σύγχρονα κτίσματα της πόλης.

– Και πώς αφέθηκε στη μοίρα του ένα τέτοιο κτίριο;
Δείχνει την ανικανότητα και τη γραφειοκρατία ενός δημόσιου φορέα, όπως ένας Δήμος, να έχει αφήσει επί σαράντα χρόνια σε τέτοια κατάσταση ένα τέτοιο πολύτιμο στοιχείο της πόλης που βρίσκεται σε υπέρλαμπρη θέση. Μιλάμε για ένα προνομιούχο κτίσμα. Είναι τόσο ψηλό όσο κανένα άλλο από τα κτίσματα του Πειραιά, με τεράστιες προοπτικές. Ολα αυτά τα χρόνια θα μπορούσε να είχε ολοκληρωθεί η ανανέωσή του. Ακόμη κι αν ο Δήμος δεν είχε οικονομικά μέσα θα μπορούσε να τα βρει πολύ εύκολα από τράπεζες και θα είχε αποσβέσει το κόστος πολύ σύντομα. Η αξία του κτιρίου θα είχε τετραπλασιαστεί. Όλα αυτά χάθηκαν από μια αβελτηρία. Φαντάζομαι πως σε έναν ιδιώτη δεν θα συνέβαινε κάτι τέτοιο. Θα το είχε αξιοποιήσει σε μέγιστο βαθμό.

Διά χειρός Ιωάννη Βικέλα: το σχέδιο της ελληνικής Πρεσβείας στην Μπραζίλια.

– Χρησιμοποιήσατε τη λέξη τοπόσημο. Η σχέση μας με την πόλη είναι οργανική διαμορφωμένη με τα κτίριά της. Είναι θα έλεγε κανείς μια αόρατη συνομιλία.
Αυτά τα κτίρια, που είναι λίγα, άρα έχουν μεγαλύτερη αξία, δίνουν στον κάτοικο ή τον επισκέπτη της πόλης έναν προσανατολισμό. Αυτά τα ψηλά κτίρια έχουν καθήκον να διαθέτουν μια άρτια αρχιτεκτονική. Με την ομορφιά του, το κτίριο πρέπει να ασκεί μια γοητεία πάνω στο περιβάλλον του. Είτε το βλέπεις από κοντά είτε από μακριά. Συνήθως, τα κτίρια μιας πόλης είναι αδιάφορα. Δείτε τον Πύργο τον Αθηνών. Τι κτίρια τον περιβάλλουν; Αδιάφορες πολυκατοικίες. Ο Πύργος των Αθηνών επιδρά στο περιβάλλον και απαλύνει την ασχήμια των απέναντι κτιρίων. Παρασύρει το μάτι με την επιβλητικότητά του. Οσο πιο ψηλό είναι ένα κτίριο τόσο πιο δυνατή είναι η επιρροή του στο άμεσο περιβάλλον.

Ο Πύργος των Αθηνών, έργο του Ιωάννη Βικέλα.

– Εσείς είστε ταυτισμένος με τα ψηλά κτίρια. Τι σημαίνει για εσάς το ύψος; Τι συμβολίζει;
Το ύψος ασκεί μια έντονη παρουσία μέσα μας και στο περιβάλλον. Αποτελεί ένα εύλογο απόθεμα για κάθε πρωτεύουσα. Είναι απορίας άξιο πώς η Αθήνα στερείται αυτού του εργαλείου που ομορφαίνει την πόλη. Μπορείτε να φανταστείτε ένα αποτυχημένο αισθητικά κτίριο να επιβάλλει μια ασχήμια στο περιβάλλον; Συνήθως, σ’ αυτά τα μεγάλα κτίρια καταβάλλεται μια ιδιαίτερη φροντίδα από τους δημιουργούς του. Είναι προφανές πως πρέπει να έχουν υψηλή αισθητική. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, σε όλες τις πρωτεύουσες θεωρείται προνόμιο να διαθέτουν ψηλά κτίρια διότι τις πλουτίζουν. Ένα στοιχείο της ομορφιάς είναι η αντίθεση.

– Η Αθήνα γιατί δεν έχει τόσα πολλά ψηλά κτίρια; Έχουν περάσει τόσες δεκαετίες και ο Πύργος των Αθηνών παραμένει το πιο ψηλό κτίριο της πόλης.
Ο παλιός γενικός οικοδομικός κανονισμός επέβαλλε ένα ορισμένο μέγιστο ύψος, ας πούμε τα 32 μέτρα, ενώ ο Πύργος υπερβαίνει τα 100, δεν επέτρεπε να κάνεις ένα ψηλό κτίριο. Η έκπληξη είναι ότι η αλλαγή του νόμου έγινε επί χούντας. Έκπληξη διότι αυτά τα καθεστώτα είναι κοντόθωρα, δεν δέχονται τα μεγάλα ύψη. Αν είναι δυνατόν, ένα υπουργείο που καθορίζει τη φυσιογνωμία των πόλεων της, να μην βλέπει τι γίνεται στον έξω κόσμο. Να μην βλέπει ότι είναι αυτονόητο σε άλλες πρωτεύουσες να υπάρχουν ψηλά κτίρια και ουρανοξύστες. Από τον περασμένο αιώνα που έγιναν τα πρώτα ψηλά κτίρια, θεωρήθηκε δεδομένο και προφανές να χτίζονται ψηλά κτίρια. Στη χώρα μας θεωρήθηκε πως τα ψηλά κτίρια είναι χουντικά! Είναι αστείο αυτό.

– Μέσα σας είναι ένα έργο ζωής ο Πύργος των Αθηνών ή μήπως υπερέχει αυτό που κάνατε τη δεκαετία του ’50 στην Μπραζίλια;
Αυτό που έκανα στην Μπραζίλια με το κτίριο της Πρεσβείας μας  είναι ένα από τα έργα μου που με συγκινεί όταν βλέπω το σχέδιό του. Ήμουν πολύ νέος αρχιτέκτονας και μόλις είχα τελειώσει το Πολυτεχνείο. Έβλεπα από τότε τι γίνεται στον έξω κόσμο και έλεγα μέσα μου «πότε θα τελειώσει αυτό το Πολυτεχνείο;» Είναι ένα μέρος που μαθαίνεις πράγματα για την επιστήμη σου, αλλά ταυτόχρονα είναι και τόσο στείρο σε σχέση μ’ αυτά που συμβαίνουν στον έξω κόσμο. Μόλις τελείωσα τη σχολή και έτυχε να δω το θαύμα της Μπραζίλια και την αρχιτεκτονική της που ήταν αποτέλεσμα της δημιουργίας ενός από τους λαμπρότερους αρχιτέκτονες, του Όσκαρ Νίμαϊερ, το πρώτο μου μέλημα ήταν να πάω εκεί, να δω από κοντά αυτό το θαύμα. Καταλαβαίνετε τη συγκίνησή μου όταν αυτός ο σπουδαίος αρχιτέκτονας είδε το σχέδιό μου για την ελληνική Πρεσβεία και έγραψε ένα γράμμα πολύ κολακευτικό για ‘μένα. Ήταν ένα γράμμα προς τον έλληνα πρέσβη με λίγες αράδες, στο οποίο μου έδινε συγχαρητήρια και έλεγε πως αυτό το κτίριο θα ήταν ένα από τα καλύτερα της Μπραζίλια.

Η συνάντηση με τον κορυφαίο αρχιτέκτονα Όσκαρ Νίμαϊερ.

– Πρόσφατα βραβευτήκατε στο συνέδριο του ΕΣΩ για το σύνολο του έργου σας. Τι σας λένε αυτές οι τιμές προς το πρόσωπό σας;
Ήταν στιγμές που δεν τις ξεχνάει κανείς. Ήταν πολύ συγκινητικό αυτό που συνέβη.

– Τι είναι για εσάς η αρχιτεκτονική;
Είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά επαγγέλματα. Θα έλεγα το κορυφαίο. Βλέπεις μια κουκκίδα στο μυαλό σου, μια εικόνα, να γιγαντώνεται και να μεγεθύνεται τόσες πολλές φορές σε σχέση μ’ αυτό που έχεις συλλάβει με τη φαντασία σου. Σε κανένα άλλο επάγγελμα ή δημιουργία δεν συμβαίνει αυτό. Φαντάζεστε τον δημιουργό του Καθεδρικού Ναού της Αμιένης με πόση συγκίνηση θα αντιμετώπισε το δημιούργημά του όταν το είδε τελειωμένο; Ποιο άλλο επάγγελμα μπορεί να συγκριθεί με κάτι ανάλογο;

Με τον γιο του, Αλέξη Βικέλα.

– Είναι προφανές πως η αρχιτεκτονική είναι μια σύνθεση ρεαλισμού και ποίησης.
Ακριβώς. Δεν θυμάμαι ποιος είπε ότι η αρχιτεκτονική είναι και παγωμένη μουσική, αλλά ισχύει.

– Σας ευχαριστεί ότι η οικογενειακή παράδοση συνεχίζεται με τον γιο σας, τον Αλέξη Βικέλα;
Βέβαια. Το συγκινητικό είναι ότι η μια από τις δύο εγγονές μου, η Νεφέλη θέλει να γίνει αρχιτέκτονας, ενώ η άλλη, η Δανάη, θέλει να γίνει βιολόγος. Νομίζω η δική μου συγκίνηση είναι μεγαλύτερη από του πατέρα της.

– Στον γιο σας δίνετε συμβουλές ή τον αφήνετε να τραβήξει μόνος του το δρόμο του;
Είχα τη χαρά να μην χρειάζεται συμβουλές. Ουδέποτε τον καθοδήγησα να διαλέξει αυτό το δρόμο. Όπως είναι ευνόητο, είχα μια μικρή αρχιτεκτονική βιβλιοθήκη στο σπίτι. Αυτά τα βιβλία με τις ωραίες εικόνες είναι τραβηχτικά για τα παιδιά. Κι όμως, δεν τα άνοιξε ποτέ. Έλεγα μέσα μου «δεν πρόκειται να έχω αυτή τη χαρά». Καταλαβαίνετε την κατάπληξή μου, όταν σε ηλικία 16-17 ετών μού ανακοίνωσε πως ήθελε να μάθει σχέδιο που ήταν μια βασική προετοιμασία για την αρχιτεκτονική. Κάπως έτσι ακολούθησε τα βήματα μόνος του.

//Ο Ιωάννης Βικέλας γεννήθηκε στο Παρίσι το 1931. Σπούδασε στην Αρχιτεκτονική σχολή του Ε.Μ.Π. απ’ όπου αποφοίτησε το 1955. Στα πενήντα περίπου χρόνια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας έχει μελετήσει και επιβλέψει πάνω από 800 έργα: πολεοδομικά σύνολα, συγκροτήματα διαμερισμάτων, συγκροτήματα κατοικιών, επαύλεις, κτήρια γραφείων, υπουργεία, δημαρχεία, βιβλιοθήκες, εκπαιδευτικά ιδρύματα, νοσοκομεία, βιομηχανικά κτήρια, έργα ναοδομίας, μουσεία, περίπτερα εκθέσεων, καταστήματα και τράπεζες, εμπορικά κέντρα, κινηματογραφικές αίθουσες, αεροδρόμια, εργοστάσια, δημόσιους σταθμούς αυτοκινήτων, διαμορφώσεις υπαίθριων χώρων και πλατείες, ταφικά μνημεία. Ασχολήθηκε επίσης με αποκαταστάσεις και ανακαινίσεις ιστορικών κτηρίων και μελέτησε τα περισσότερα ψηλά κτήρια (Πύργους) στην Αθήνα.

Διαβάστε ακόμα: Θεοδόσης Τάσιος – «Δεν ζούμε μια δυστοπία, θα τον αντιμετωπίσουμε τον κορονοϊό».

TAGS :
design αρχιτεκτονική Ιωάννης Βικέλας

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook