Βασίλης Κωστάκης: Ο καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Ταλίν μας μιλά για τη μετάβαση στην «ομότιμη» παραγωγή

Ο 34χρονος Βασίλης Κωστάκης, με έδρα τα Ιωάννινα, είναι καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Ταλίν στην Εσθονία, ενώ εργάζεται ταυτόχρονα ως επισκέπτης καθηγητής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στη Βοστόνη.

Λίγο πριν από την ομιλία του στο #5yearsofimpact ο μόλις 34χρονος Βασίλης Κωστάκης, καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Ταλίν στην Εσθονία που εργάζεται ταυτόχρονα ως επισκέπτης καθηγητής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στη Βοστόνη, μιλάει στο Andro για το πώς είναι να κάνεις διεθνή ακαδημαϊκή καριέρα με έδρα τα Γιάννενα και -κυρίως- για τις συναρπαστικές προοπτικές ενός «ομότιμου» μέλλοντος.

– Πριν ξεκινήσουμε να μιλάμε για την ομότιμη παραγωγή και την ομιλία σας στο πλαίσιο του #5yearsofimpact, θα ήθελα να μου συστηθείτε.
Γεννήθηκα στα Γιάννενα, πριν από 34 χρόνια. Ξεκίνησα τις σπουδές μου στο τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και συνέχισα με μεταπτυχιακές σπουδές στις Επιστήμες των Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. Έπειτα, έκανα ένα δεύτερο μεταπτυχιακό στη Διακυβέρνηση Τεχνολογίας στο Πολυτεχνείο του Ταλίν (Εσθονία) από όπου πήρα το διδακτορικό μου. Σήμερα, είμαι καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Ταλίν και εργάζομαι, επίσης, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, ως επισκέπτης καθηγητής.

– Από τη μία μου φαίνεται περίεργο για κάποιον να επιλέγει να σπουδάσει στην Εσθονία και από την άλλη αναρωτιέμαι για τις συνθήκες που επιτρέπουν σε ένα νέο επιστήμονα να διαπρέπει σε πανεπιστήμια του εξωτερικού μένοντας στην Ελλάδα και μάλιστα στα Γιάννενα που ανήκουν στην περιφέρειά της…
Σε περίπτωση που το αγνοείτε, να σας πληροφορήσω ότι το Skype δημιουργήθηκε στην Εσθονία. Το ενδιαφέρον με την Εσθονία είναι ότι έχει μια απίστευτα προηγμένη κουλτούρα πειραματισμού και υιοθέτησης των σύγχρονων τεχνολογιών της πληροφορικής. Λέγεται, μάλιστα, ότι αποτελεί ένα τεράστιο test lab, μια ολόκληρη χώρα για να πιλοτάρεις μια καινοτομία. Στο Πολυτεχνείο του Ταλίν, πριν ακόμη τελειώσω το μεταπτυχιακό, μου επέτρεψαν να είμαι στα Γιάννενα και το 2012 να δημιουργήσω -αρχικά με εσθονικά κονδύλια- μια αποκεντρωμένη ομάδα, το P2P Lab, που στην πρώτη της μορφή συνετέθη από τότε άνεργους επιστήμονες της πόλης. Το P2P Lab (peer to peer=ομότιμη/ος/ο) είναι ένας «ερευνητικός συνεταιρισμός», μια μικρή «κολεκτίβα».

»Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας θα ήθελα να σας πω ότι, παρότι οι σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας μας διασυνδέουν, η καθοριστική συνθήκη που επιτρέπει σε κάποιον να «υπάρχει» στο εξωτερικό μένοντας στην Ελλάδα, είναι το αντικείμενο της εργασίας του. Εγώ που δραστηριοποιούμε στις κοινωνικές επιστήμες, έχω μικρότερη ανάγκη από ακριβό εργαστηριακό εξοπλισμό και, συνεπώς, τις περισσότερες φορές η δουλειά μου μπορεί να γίνει από οπουδήποτε. Επίσης, καθώς ο ακαδημαϊκός χώρος έχει γίνει «εργοστάσιο» δημοσιεύσεων και ερευνητικών προγραμμάτων, πρέπει κάποιος ως ερευνητής να είναι αποτελεσματικός και παραγωγικός. Τέλος, είναι απαραίτητο να έχει οικοδομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης με τα ιδρύματα του εξωτερικού, κάτι το οποίο απαιτεί χρόνο.

Εκδήλωση στο πρώτο P2P Lab το 2013.

– Ποιο είναι το αντικείμενο της ομιλίας που θα δώσετε στις 28 Μαρτίου στο πλαίσιο του #5yearsofimpact;
Θα μιλήσω για την ομότιμη παραγωγή. Μιας και κάθε ορισμός αυτού του μεταβιομηχανικού μοντέλου παραγωγής μετά από λίγο θα χρειάζεται αναβάθμιση γιατί θα έχει ξεπεραστεί, προτιμώ να σας την κάνω κατανοητή μέσα από το παράδειγμα της Βικιπαιδείας. Ο πόρος της γνώσης ο οποίος διατίθεται ελεύθερα μέσα από τη Βικιπαιδεία παράγεται ομότιμα, αποκεντρωμένα, από διάφορα μέρη του κόσμου, με ασύγχρονο ή συγχρονισμένο τρόπο και χωρίς όσοι ή όσες συμμετέχουν στην παραγωγή του να κινητοποιούνται αποκλειστικά από κάποια ανάγκη μεγιστοποίησης του χρηματικού γι’ αυτούς ή αυτές όφελος. Άλλα τέτοια παραδείγματα είναι το ελεύθερο λογισμικό (π.χ. GNU/Linux), ο Apache Web Server και ο Mozilla Firefox.

»Το ενδιαφέρον και το παράδοξο είναι πως αν κάποιος μας έλεγε το 2001 «παιδιά, όποιος θέλει ας έρθει να συνεισφέρει περιεχόμενο για να φτιάξουμε ένα site-εγκυκλοπαίδεια το οποίο μέσα στην επόμενη δεκαετία θα αναγκάσει την Britannica να σταματήσει να εκδίδει την έντυπη μορφή της, θα γίνει το πέμπτο πιο δημοφιλές site στο διαδίκτυο και θα βγάλει εκτός αγοράς την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια που εκδίδει η Microsoft», θα απαντούσαμε με ένα βλέμμα αγελάδας. Και να που έγινε. Όπως είναι ήδη πραγματικότητα το ότι όλοι οι υπερυπολογιστές που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στον κόσμο -υπερυπολογιστές που χρησιμοποιούνται από μεγαθήρια όπως το Facebook- «τρέχουν» λογισμικό που έχει αναπτυχθεί με ομότιμους τρόπους παραγωγής και όχι από εταιρείες όπως η Microsoft, η Apple ή η Amazon. Κι αυτό είναι ένα φαινόμενο εν εξελίξει.

– Πιστεύετε ότι στο μέλλον η ομότιμη παραγωγή θα υπάρχει ως ένας ακόμη τρόπος παραγωγής ανάμεσα στους πολλούς άλλους ή ότι πρόκειται να γίνει το κυρίαρχο μοντέλο;
Αυτή η ερώτηση αφορά το πως μπορεί να είναι το μέλλον και το μόνο που προς το παρόν μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι το ότι η ομότιμη παραγωγή δεν είναι ακόμη ώριμος τρόπος παραγωγής. Για να φτάσουμε στην ωριμότητα, προηγείται μία μετάβαση – ας θυμηθούμε και το ότι στα αρχικά του στάδια ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής συνυπήρχε για πολλά χρόνια με τον τότε κυρίαρχο, της φεουδαρχίας. Η ομότιμη παραγωγή είναι ακόμη στην αρχή της εξέλιξής της και εξαρτάται από τον καπιταλισμό, εξαρτάται από την κυρίαρχη αγορά, εξαρτάται από τις κυρίαρχες δομές. Για να επιστρέψουμε στο παράδειγμα της Βικιπαιδείας ή σε αυτό του ελεύθερου λογισμικού, θα ήθελα να αναφέρω ότι πολλοί από όσους συνεισφέρουν ελεύθερα σε ομότιμα εγχειρήματα συχνά πληρώνονται με κάποιον τρόπο για τις υπηρεσίες τους.

Τα γραφεία που στεγάζεται το P2P Lab.

– Αυτό με κάνει να θέσω στη συζήτηση το ότι στις κοινωνίες που ζούμε οι περισσότεροι άνθρωποι δουλεύουμε για να ζήσουμε, για να βγάλουμε χρήματα που θα μας επιτρέψουν μια αξιοβίωτη ζωή. Μπορεί η ομότιμη παραγωγή να είναι κερδοφόρα;
Όσον αφορά την κερδοφορία, η ειδοποιός διαφορά της ομότιμης παραγωγής είναι το ότι μας υπενθυμίζει πως οι άνθρωποι δεν παράγουμε μόνο για να μεγιστοποιήσουμε το χρηματικό μας κέρδος. Δεν είμαστε μόνο homo economicus, είμαστε και homo socialis. Επίσης πολύ σημαντικό είναι το ότι η ομότιμη παραγωγή ανατρέπει την κυρίαρχη ιδέα που θέλει την καινοτομία να προέρχεται αποκλειστικά και μόνο «εκ των άνω», μέσα σε κάθετα δομημένες επιχειρήσεις και οργανώσεις.

»Βέβαια, όταν με ρωτάει κάποιος για το πώς μπορεί η ομότιμη παραγωγή να είναι κερδοφόρα, προϋποθέτει πως το εκάστοτε επιχειρηματικό εγχείρημα θα υπάρχει πάντα μέσα σε έναν κόσμο ο οποίος θα είναι δομημένος έτσι όπως είναι σήμερα. Πρέπει να γίνει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στην ύπαρξη του χρηματικού κέρδους και στο πρόταγμα της μεγιστοποίησής του. Πολλές από τις ομότιμες κοινότητες που υπάρχουν σήμερα δημιουργούν χρήματα για τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες σε αυτές, αλλά ο σκοπός τους δεν είναι η μεγιστοποίησή του μεταφέροντας π.χ. φορολογικές έδρες από εδώ κι από εκεί ή εκμεταλλευόμενες την παιδική εργασία στην Κίνα. Υπάρχουν επιχειρηματικά μοντέλα στην ομότιμη παραγωγή που ενώ παράγουν ελεύθερους, κοινούς πόρους, επιτρέπουν το βιοπορισμό των μελών τους είτε μέσω δωρεών, είτε μέσω κρατικών επιχορηγήσεων, είτε μέσω επί πληρωμή εξατομικευμένη παροχή των δωρεάν πόρων που παράγουν σε επιχειρήσεις.

Στις 28 Μαρτίου, ο καθηγητής Βασίλης Κωστάκης θα μας εκθέσει το παρόν και μέλλον της ομότιμης παραγωγής και διακυβέρνησης με μία διάλεξη στο πλαίσιο του 3ημέρου #5yearsofimpact (Impact Hub Athens, γλώσσα διεξαγωγής: αγγλικά).

– Ένα παράδοξο το οποίο φαντάζομαι ότι δημιουργείται με τα ομότιμα αγαθά είναι ότι ενώ δεν παράγονται με σκοπό το κέρδος, είναι διαθέσιμα προς ιδιοποίηση από μεγάλες εταιρείες στις οποίες το κέρδος είναι αυτοσκοπός. Υπάρχει κάποιο πλαίσιο «ηθικής προστασίας» των ομότιμων αγαθών; 

Τα ομότιμα αγαθά τα διαχειρίζονται οι κοινότητες οι οποίες τα παράγουν σύμφωνα με τους κανόνες και τα πρότυπα που οι ίδιες έχουν καθορίσει. Υπάρχει ένα τρίπτυχο που περιλαμβάνει το «αγαθό», την «κοινότητα» που το παράγει και το «ρυθμιστικό πλαίσιο» που το διέπει. Για παράδειγμα, στη Βικιπαιδεία το ρυθμιστικό πλαίσιο καθορίζεται, μεταξύ άλλων, από μια άδεια Creative Commons που επέλεξε η κοινότητά της και η οποία απαγορεύει την κερδοσκοπική χρήση του πόρου, ενώ υπαγορεύει κάθε νέο προϊόν το οποίο βασίζεται σε αυτή να διέπεται από την ίδια άδεια. Υπάρχουν, ωστόσο, περιπτώσεις κερδοσκοπικής χρήσης είτε γιατί η άδεια που χρησιμοποιεί η κοινότητα το επιτρέπει, είτε γιατί κάποια εταιρία υφάρπαξε τον πόρο με δόλιο τρόπο -ξεσηκώνοντας στις περισσότερες περιπτώσεις αντιδράσεις- είτε για άλλους λόγους.

– Μπορείτε να μου δώσετε κάποια παραδείγματα επιτυχημένης ομότιμης παραγωγής και διάθεσης που συμβαίνουν στην Ελλάδα;
Βεβαίως. Θα ήθελα να αναφέρω τρία εγχειρήματα που τα τρέχουν Έλληνες. Ένα είναι το Libre Space Foundation στην Αθήνα που έχει φτιάξει τον πρώτο δορυφόρο με ανοιχτό κώδικα που έχει μπει σε τροχιά. Εκτοξεύτηκε από τη Φλόριντα μέσω της NASA και η ομάδα που το συντονίζει απαρτίζεται κυρίως από Έλληνες. Δεύτερον, υπάρχει το Openbionics.org που αποτελείται από Έλληνες ερευνητές οι οποίοι φτιάχνουν χαμηλού κόστους, εξατομικευμένα προσθετικά και ρομποτικά χέρια. Τρίτο, είναι η Νέα Γουινέα που με έδρα τη Νέα Μάκρη κατασκευάζει εκτός δικτύου ανεμογεννήτριες, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες της Αφρικής και της ΝΑ Ασίας. Σε αυτά, θα ήθελα να προσθέσω και ένα τελευταίο που είναι εν εξελίξει και το έχουμε ονομάσει Tzoumakers, καθώς υλοποιείται στα βόρεια Τζουμέρκα. Αποτελεί ένα makerspace, δηλαδή ένα μικρό εργοστάσιο με τεχνολογίες γενικής χρήσης: από 3δ εκτυπωτές και κόπτες λέιζερ μέχρι οξυγονοκολλητές και κατσαβίδια. Στόχος του χώρου αυτού είναι η κατασκευή εργαλείων για μικρής κλίμακας αγροτική παραγωγή -ήδη έχει κατασκευαστεί ένα- με σχέδια και οδηγίες που έχουν παραχθεί ομότιμα και είναι ελεύθερα για χρήση, με την ανοιχτή συμμετοχή των ίδιων των μικροκαλλιεργητών. Τα μηχανήματα αυτά είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους, τις οποίες οι μεγάλες εταιρείες αγνοούν καθώς η εξυπηρέτησή τους είναι μη-συμφέρουσα.

»Για να διαδοθούν, όμως, τέτοιες ομότιμες πρακτικές θα πρέπει οι πολίτες να έχουν πρόσβαση σε τέτοιους χώρους. Και εδώ έρχεται ο ρόλος του κράτους ή της τοπικής αυτοδιοίκησης. Όπως υπάρχουν κέντρα υγείας σε κάθε κοινότητα, γιατί να μην υπάρχουν και κέντρα ανοικτής καινοτομίας ή επιχειρηματικότητας; Με αυτό τον τρόπο, αντί να είμαστε κοινωνίες αναδιανομής του πλούτου μέσω ενός εκτεταμένου ή συρρικνωμένου κράτους πρόνοιας, θα μπορούσαμε να γίνουμε κοινωνίες που παρέχουν τα εφόδια σε όσες και όσους έχουν ιδέες, ικανότητες και όρεξη να τις πραγματοποιήσουν.

ΙNFO

Τριήμερο #5yearsofimpact (28-30 Μαρτίου) με ομιλίες και εργαστήρια για ό,τι έρχεται στους τομείς της Συστημικής Αλλαγής, της Τεχνολογίας, του Ακτιβισμού, του Urbanism και της Κυκλικής Οικονομίας. Γλώσσα διεξαγωγής: αγγλικά. Ελεύθερη συμμετοχή μέσω κράτησης εδώ. Πληροφορίες: Impact Hub Athens, Καραϊσκάκη 28, Αθήνα, τηλ. 210 3210146.

Διαβάστε ακόμα: Ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης μας βάζει στο συναρπαστικό κόσμο των μαθηματικών.

TAGS :
Peer 2 Peer wikipedia Βασίλης Κωστάκης διεθνείς Έλληνες επιχειρηματικότητα Ομότιμη Παραγωγή

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook