Τα βουνά μέσα του

Στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ για το νερό «Υδάτινος ορίζοντας» στη Ροδόπη. Η εμπειρία των ορειβατικών σχοινιών βρίσκει εφαρμογές στην κίνηση της κάμερας. (Φωτογραφία: Τ. Καρανίκας)

Βλέποντας τον σκηνοθέτη Βαγγέλη Ευθυμίου να κινείται μεταξύ Γράμμου και Πίνδου δεν είναι καθόλου δύσκολο να καταλάβεις ότι όντως στη φύση και στα βουνά περνάει καλά. Κάτι που είναι εμφανές και στα ντοκιμαντέρ του. Με είκοσι δουλειές στο ενεργητικό του (πιο πρόσφατη το ντοκιμαντέρ του «Πρέσπες-Εργαστήρι Αιώνων» σε συνεργασία με την Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών» αυτή την εποχή δουλεύει πάνω στην ιστορία ενός ξεχωριστού ανθρώπου: η ταινία του «Πέντε φορές ξένος» αποτυπώνει την Οδύσσεια της ψυχής μέσα από την εμπειρία της πολιτικής.

Το ιδιαίτερο με τον πρωταγωνιστή της νέας μου ταινίας «Πέντε φορές ξένος» (Five Times a Stranger) είναι ότι έχει ζήσει σε διαφορετικά πολιτικά συστήματα στις χώρες που βρέθηκε. Και έχει δει το ίδιο πρόσωπο: από τους Σοβιετικούς στην Ουγγαρία μέχρι το φασισμό στην Ελλάδα, στη δεκαετία του εξήντα ή τον εθνικισμό στην Αυστρία. Μόνο στη Σουηδία έζησε πιο ανθρώπινα και βρήκε μια ισορροπία.

«Ξεκίνησα από τη φωτογραφία για τα βουνά, αλλά αυτό εξελίχθηκε σιγά σιγά και στον υπόλοιπο φυσικό χώρο, ας πούμε τα λιμναία συστήματα, τα ποτάμια… Η ενασχόληση και η έρευνα δημιούργησαν προϋποθέσεις ώστε να προτείνω πρότζεκτ σχετικά με το περιβάλλον». (Φωτογραφία: Τ. Καρανίκας)

Τον άνθρωπο αυτόν τον γνώρισα το προηγούμενο καλοκαίρι στη διάρκεια ενός μίνι φεστιβάλ στο Γράμμο, όπου προβάλανε ταινίες μου σε διάφορα χωριά. Ήρθε κάποιο βράδυ σε μια προβολή. Καθίσαμε και ήπιαμε τσιπουράκια, λέγοντας ιστορίες. Αφού τέλειωσε η βραδιά, σκέφτηκα: «Να ένας άνθρωπος που η ζωή του αξίζει να γίνει ταινία…» Θα μπορούσε να είναι ένας επώνυμος καλλιτέχνης, απλώς επέλεξε έναν άλλο δρόμο. Δεν άντεξε την πίεση του καλλιτεχνικού χώρου και προτίμησε να κρυφτεί στο βουνό, όταν επέστρεψε από τη Σουηδία.

Πήγα και τον ξαναβρήκα, του πρότεινα να ξεκινήσουμε μια ταινία και δέχτηκε. Ξεκίνησα να τον κινηματογραφώ και πιστεύω ότι αυτό το πρότζεκτ θα βρει το δρόμο του –τώρα το πότε θα τελειώσει και το πώς είναι ακόμα άγνωστο. Υπάρχει ο σκελετός της ιδέας, την οποία παρουσιάσαμε στο EDN (European Documentary Network) το οποίο φέρνει σε επαφή τους δημιουργούς με τις τηλεοράσεις ανά τον κόσμο. Κατατίθενται προτάσεις και γίνονται αποδεκτές λίγες. Κάθε χρόνο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης επιλεγμένα πρότζεκτ από το EDN παρουσιάζονται εκεί μέσα σε αυστηρά πλαίσια: έχεις ένα επτάλεπτο να παρουσιάσεις τη δουλειά σου. Το παρουσιάσαμε, είχε καλές κριτικές, αλλά δεν βρέθηκαν χρηματοδότες.

Ο Βαγγέλης Ευθυμίου στα γυρίσματα (στους Πεταλιούς) του ντοκιμαντέρ για τη βιοποικιλότητα «Μορφές ζωής, μορφές πνοής». «Το ορεινό DNA δεν σημαίνει μειωμένο ενδιαφέρον για τη θάλασσα», λέει. (Φωτογραφία: Τ. Καρανίκας)

Επένδυσα στο φυσικό περιβάλλον, αργότερα όμως η σχέση έγινε αμφίδρομη. Άλλωστε, αφού μπεις σε ένα χώρο και δουλέψεις αρκετά, το know how που έχεις αρχίζει και ανταποδίδει. Καταρχήν τα βουνά με έκαναν δημιουργό, μέσα από την αναζήτηση και την αγάπη μου για αυτά. Εκεί αισθάνομαι καλά. Μπορεί να ξεκίνησα από τη φωτογραφία για τα βουνά, αλλά αυτό εξελίχθηκε σιγά σιγά και στον υπόλοιπο φυσικό χώρο, ας πούμε τα λιμναία συστήματα, τα ποτάμια… Οπότε η ενασχόληση και η έρευνα δημιούργησε προϋποθέσεις, ώστε να προκύπτουν δουλειές αλλά και να προτείνω πρότζεκτ σχετικά με το περιβάλλον.

Διαβάστε ακόμα: «Η περιβαλλοντική συνείδηση δεν είναι lifestyle».

«Μερικές φορές η φύση σε εκπλήσσει. Μπορεί να είσαι σε ένα μέρος που αρχικά μοιάζει αδιάφορο και ξαφνικά γυρίζει ο καιρός και βρέχει. Όταν πια σταματά η βροχή, αποκαλύπτεται κάτι εντελώς διαφορετικό, πολύ δραματικό και αλλάζει τελείως η εικόνα. Η φύση τελικά είναι ο δημιουργός!» (Φωτογραφία: Τ. Καρανίκας)

Η πιο αναγνωρισμένη μου δουλειά στο εξωτερικό είναι ο «Πλανευτής του Γράμμου», που έγινε το 1999-2000, αλλά έμεινε δέκα χρόνια στο συρτάρι. Υπήρξε, ωστόσο, προφητική, γιατί είχε να κάνει με τις μέλισσες και τη σημασία τους, πρόβλημα που αναγνωρίσαμε και τότε. Η ταινία ακολούθησε μια ξεχωριστή πορεία που συνεχίζεται, αφού παίζεται σε διάφορες χώρες, Πανεπιστήμια κ.ά.

Οι «Πρέσπες-Εργαστήρι αιώνων» είναι ένα πρότζεκτ ανάθεσης. Αφορούσε ένα πρόγραμμα LIFE της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών, συγκεκριμένα για τα ψάρια της περιοχής. Παρόλο που δεν γνωριζόμασταν με τη συγκεκριμένη MKO, είχαν δει κάποια δουλειά μου στην ΕΡΤ και με κάλεσαν. Τους ζήτησα να με αφήσουν λίγο ελεύθερο να εξελίξω το θέμα, με εμπιστεύτηκαν και έγινε μια ταινία που έχει πάει καλά και συνεχίζει να προβάλλεται.

Ο Βαγγέλης Ευθυμίου στα γυρίσματα του «Γύρω μας παντού μήτρα γη» στον Γράμμο, ένα επετειακό ντοκιμαντέρ για την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, το οποίο προβλήθηκε στην ΕΡΤ. (Φωτογραφία: Τ. Καρανίκας)

Είναι σημαντικό η δημιουργία να βασίζεται σε κάποια ιδεολογία. Ωστόσο ο καθένας έχει το δικό του τρόπο να κάνει τον ακτιβισμό του. Η κινηματογραφία είναι μια γλώσσα που μπορεί να συνομιλήσει με τους ανθρώπους με πολλούς τρόπους. Για μένα λοιπόν επιτυχία είναι να κάνω ταινίες που θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον αυτών που αδιαφορούν. Προσπαθώ να κεντρίσω το συναίσθημα – κυρίως των αδιάφορων – και πιστεύω πως αυτό μακροχρόνια αποδίδει. Όταν, ας πούμε, σου λένε ότι προσεγγίζεις ερωτικά το θέμα του νερού, τότε είμαι σίγουρος πως κάτι έχω πετύχει…..

Στα εξωτερικά γυρίσματα γίνονται αναπάντεχα πράγματα, συχνά δεν είναι καθόλου αυτό που έχεις φανταστεί. Μερικές φορές η φύση σε εκπλήσσει και σε πάει ένα βήμα παραπέρα. Απλώς θέλει χρόνο, υπομονή και τεχνική. Μπορεί να είσαι σε ένα μέρος που αρχικά μοιάζει αδιάφορο και ξαφνικά γυρίζει ο καιρός και βρέχει. Όταν πια σταματά η βροχή, αποκαλύπτεται κάτι εντελώς διαφορετικό, πολύ δραματικό και αλλάζει τελείως η εικόνα. Η φύση τελικά είναι ο δημιουργός!

«Είναι σημαντικό η δημιουργία να βασίζεται σε κάποια ιδεολογία. Ωστόσο ο καθένας έχει το δικό του τρόπο να κάνει τον ακτιβισμό του». (Φωτογραφία: Φ. Πολίτης)

Υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να υλοποιηθεί μια ταινία. Όταν κάνεις μια πρόταση, συνήθως έχεις κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό σου. Όταν πρόκειται για ανάθεση, κάποιος σου προτείνει ένα θέμα και συνήθως εκεί είσαι απροετοίμαστος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση απαιτείται συνεργασία για να χειριστείς σωστά το θέμα. Αν υπάρχει δυνατότητα, γράφεται το σενάριο πιο πριν, αλλά συχνά αυτό δεν είναι εφικτό, γιατί αφήνεις τα πράγματα να σε οδηγήσουν και κάνεις την ταινία στο μοντάζ. Το παλεύεις όσο μπορείς μέχρι να πεις «τώρα το έχω». Δεν είναι ο καλύτερος τρόπος και συχνά αναγκάζεσαι να τραβήξεις περισσότερο υλικό. Το να έχεις έτοιμο το σενάριο από πριν είναι ο ασφαλέστερος δρόμος.

Διαβάστε ακόμα: Πώς μια συλλογική περιβαλλοντική νοημοσύνη θα βοηθήσει την Ελλάδα να ξαναγεννηθεί.

Παρόλο που έκανα τον «Πλανευτή του Γράμμου», το συγκεκριμένο βουνό είναι ανεξάντλητο. Εκτός από τη γνωστή ιστορική του πλευρά σχετικά με τον εμφύλιο, εμπεριέχει και την πολιτιστική διάσταση των Μαστοροχωρίων. Οι χτίστες τους ήταν διάσημοι σε όλο τον κόσμο, από τη Νέα Υόρκη έως τη Μέση Ανατολή. Το πιο άγνωστο στοιχείο του Γράμμου, ωστόσο, είναι η φύση του, που παρέμεινε έτσι ανέγγιχτη λόγω των ναρκοπεδίων, οπότε οι επιστήμονες δεν πλησίαζαν την περιοχή. Έχει τεράστια αποθέματα για έρευνα και τώρα που η περιοχή είναι πλέον ασφαλής αρχίζει να αποκτά ενδιαφέρον.

Επιβλέποντας την κατασκευή μιας πατέντας για τα γυρίσματα του θεάτρου της Δωδώνης στο ντοκιμαντέρ «Λίθινα εδώλια στις γωνιές της Ηπείρου». (Φωτογραφία: Τ. Καρανίκας)

Η κινηματογραφία ήταν κρυφός μου πόθος, άσχετα αν ξεκίνησα από τη φωτογραφία. Μέσω της φωτογραφίας άλλωστε κατάφερα να δουλέψω πιο γρήγορα στην κινηματογραφία και όταν ένιωσα ασφαλής, μπήκα κανονικά, δουλεύοντας για ένα διάστημα παράλληλα και στα δύο. Πάντα υπάρχουν δυσκολίες, αλλά αν έχεις ένα ενθαρρυντικό feed back, τότε το πράγμα αποκτά ενδιαφέρον. Αρχικά δεν ξέρεις αν έχεις τις δυνάμεις για να κάνεις μια ταινία, ξεκινάς πειραματικά. Ωστόσο όλα αλλάζουν αφού δείξεις τη δουλειά σου στο κοινό και το τι θα εισπράξεις είναι σημαντικό: μπορεί να είναι μια αποδοκιμασία, να φύγουν οι θεατές από την αίθουσα στη μέση της ταινίας και εσύ να μην ασχοληθείς ξανά…. Μπορεί όμως να είναι και κάτι ενθαρρυντικό. Στην πρώτη μου ταινία, «Στα ίχνη του Ε4», στο φεστιβάλ Καλαμάτας, η αντίδραση του κοινού ήταν πολύ ξεκάθαρη. Μια γεμάτη αίθουσα χειροκροτούσε και σφύριζε. Αυτό μου έδωσε ώθηση και αυτοπεποίθηση να συνεχίσω. Από το 1998 λοιπόν συνεχίζω σε αυτό το δρόμο, πότε επιλέγοντας εγώ τα θέματα και πότε τα θέματα επιλέγουν εμένα.

«Στις πλαγιές του Βαρνούντα κάποιοι τυχεροί κάνουν ιππασία με φόντο τις Πρέσπες». (Φωτογραφία: Τ. Καρανίκας)

Το νερό δεν είναι απλώς ένα ακόμη δημόσιο αγαθό! Αν κοιτάξουμε τι έγινε στην Ευρώπη και την Αμερική πριν από λίγα χρόνια, νομίζω ότι δεν χρειάζεται καν διάλογος. Υπάρχει ένα θέμα εδώ, το οποίο είναι παράλογο. Το γλυκό νερό είναι μια σταθερά στον πλανήτη που λόγω της κινητικότητάς του υπάρχει σήμερα εδώ και αύριο στη Γαλλία. Είναι το ίδιο νερό που μεθαύριο θα βρεθεί στην Αμερική. Ταξιδεύει συνεχώς, ανακυκλώνεται και παράγεται μόνο του. Αν γίνει ιδιωτικό το νερό, τότε γιατί να μην γίνει και ο αέρας; Ασφαλώς δεν πρέπει να το μπερδεύουμε με το εμφιαλωμένο νερό, που είναι κατά μέσο όρο 1.000 φορές ακριβότερο από του δικτύου. Στην Αττική είμαστε σχετικά προνομιούχοι, γιατί έχουμε τις δύο από τις τέσσερις λίμνες της ΕΥΔΑΠ με καλής ποιότητας νερό. Ο Μόρνος και ο Εύηνος έχουν νερό που για τα δεδομένα της Ευρώπης είναι εξαιρετικό.

Στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ «Πρέσπες-Εργαστήρι αιώνων»: δύο μήνες δουλειάς στο εργαστήριο για την ειδική κατασκευή με υποβρύχια τηλεχειριζόμενη κάμερα. Πάντα όμως χρειάζονται και οι μπότες…(Φωτογραφία: Δ. Κορδελάς)

Το σημαντικότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι το χωροταξικό. Δεν έχουμε ξεκαθαρίσει τι επιτρέπεται να κάνουμε και πού, εκτός βέβαια από το γεγονός ότι οι πολιτικοί μας δεν έχουν καμία σχέση με το περιβάλλον. Οποιοσδήποτε κάνει ό,τι γουστάρει οπουδήποτε και αυτό προκαλεί μια χιονοστιβάδα επιπτώσεων. Στον Ασωπό, για παράδειγμα, οι εργάτες δεν πιάνουν τα καρότα με τα χέρια τους, λόγω της μόλυνσης, οι καλλιέργειες είναι ανάμεσα από τα εργοστάσια, αλλά η Ελλάδα τρώει καρότα και κρεμμύδια από εκεί. Δεν μπορούμε να καλλιεργούμε σε βιομηχανικές περιοχές. Σε δεύτερη μοίρα θα έβαζα τη διάνοιξη δρόμων, ενώ υπάρχει θέμα και με τις προστατευόμενες περιοχές, που η προστασία είναι κάτι τελείως θεωρητικό.

Μακάρι να υπάρξουν δυο τρία θετικά από την κρίση –γιατί τα αρνητικά είναι πάρα πολλά. Θα μπορούσε, ας πούμε, να μας κάνει πιο σκεπτόμενους, γιατί υπάρχει θέμα στον τρόπο που ψηφίζουμε και που πράττουμε, σκεφτόμαστε πολύ εγωκεντρικά. Αν αρχίσουμε και σκεφτόμαστε πιο συλλογικά, ίσως κάτι βελτιωθεί.

Ένα βιβλίο που με επηρέασε σημαντικά ήταν το «Αγωνία και Έκσταση» του Ίρβινγκ Στόουν, η βιογραφία του Μιχαήλ Άγγελου –τη διάβασα όταν πήγαινα στο Γυμνάσιο. Αποτυπώνει ένα συνεχή αγώνα γεμάτο έμπνευση και δημιουργία, μια προσπάθεια υλοποίησης του ακατόρθωτου. Για να κάνει ένα γλυπτό από μια σειρά έργων που του είχαν αναθέσει, ο Μιχαήλ Άγγελος έπρεπε να σκαρφαλώσει στα βουνά της Καράρας και να κατεβάσει από εκεί το κατάλληλο κομμάτι μαρμάρου. Η κατάβαση αυτή ήταν πιο δύσκολη από τη λάξευση του γλυπτού. Αναγκάστηκε λοιπόν να γίνει λατόμος, οδοποιός, μεταφορέας για να μπορέσει να έχει το τέλειο υλικό στη διάθεσή του.

Δείτε εδώ το τρέιλερ του νέου ντοκιμαντέρ του Βαγγέλη Ευθυμίου «Πέντε φορές ξένος», που βρίσκεται στο στάδιο της δημιουργίας του.

Δείτε το τρέιλερ του ντοκιμαντέρ «Πρέσπες-Εργαστήρι Αιώνων»:

 www.thelandart.gr

Διαβάστε ακόμα: Ένα έργο οδοποιΐας απειλεί ένα ελληνικό μνημείο παγκόσμιας βιολογικής κληρονομιάς.

TAGS :
thelandart Ευθυμίου Ντοκιμαντέρ σκηνοθέτης

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook