«Μικρός Πρίγκιπας»: ο μύθος για να ξαναδιαβάσουμε τη ζωή μας

O δημιουργός και το δημιούργημά του.

Από τον Μπαλζάκ έως τον Προυστ κι από τον Σταντάλ έως τον Καμύ, με ενδιάμεσους σταθμούς στον Ουγκώ, τον Σαρτρ ή την Ντυράς, η γαλλική λογοτεχνία ήταν πάντα καλοδεχούμενη. Σε αντίθεση με το φλέγμα των Αγγλων ή την τραχύτητα των Αμερικανών, οι γάλλοι συγγραφείς (ακόμη και οι σημερινοί, καίτοι έχουν αλλάξει αρκετά οι λογοτεχνικές σταθερές) συνδύαζαν την αβρότητα με την εμβρίθεια και τη φιλοσοφική ενατένιση με μια εκλεπτυσμένη ιδέα για την ουσία της ζωής.

Κι όμως, από όλα τα βιβλία που γράφτηκαν στα γαλλικά τον περασμένο αιώνα, ο «Μικρός Πρίγκιπας» του Antoine de Saint-Exupéry είναι αναμφίβολα το πιο αγαπητό στις περισσότερες γλώσσες που έχει μεταφραστεί (πάνω από 350 γλώσσες) και σαφώς ένα παγκόσμιο και διαχρονικό best seller (περισσότερα από 100 εκατ. αντίτυπα).

Το παράδοξο μ’ αυτό το βιβλίο είναι ότι ο σκοπός, η πρόθεση, αλλά και η ηθική του διάσταση, έτσι όπως αυτά τοποθετήθηκαν στο χαρτί από τον Saint-Exupéry, ελάχιστη διαφάνεια προσέφεραν εξαρχής. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτες κριτικές που έλαβε το βιβλίο μιλούσαν για μια όμορφη παραβολή που όμως προκαλούσε σύγχυση στους αναγνώστες. Κάτι που εν μέρει μπορεί να ισχύει ακόμη και στις μέρες μας.

H πρώτη έκδοση του βιβλίου.

Μην ξεχνάμε πως είναι ένα διαγεννεακό βιβλίο. Τυπικά προορίζεται για παιδιά, εντούτοις είναι σφόδρα πιθανό να έχει διαβαστεί περισσότερο από τους ενήλικες. Ισως ο πρώτος κριτικός λογοτεχνίας που διέγνωσε αυτή την πλατιά δύναμη του Μικρού Πρίγκιπα να ήταν η P. L. Travers που σημείωσε πως ανάμεσα στον μύθο του Μικρού Πρίγκιπα και την Mary Poppins υπάρχει μια συγγένεια και μια συμμετρία.

Αυτή τη στιγμή έχουμε να κάνουμε με ένα κλασικό βιβλίο που, ενώ συμπληρώνει αισίως 80 χρόνια ζωής, παραμένει ακμαίο και διαρκώς αναζωογονημένο. Μόνο που, πλέον, οι συνδηλώσεις του μπορούν να γίνουν πιο απτές αίροντας κάποιες παρανοήσεις του παρελθόντος.

Τι είναι το «Ο Μικρός Πρίγκιπας»; Η ιστορία είναι πάνω κάτω γνωστή. Ο αφηγητής πέφτει με το αεροπλάνο του, που έχει πάθει βλάβη, στην έρημο Σαχάρα. Εκεί συναντά ένα ασυνήθιστο παιδί (τον Μικρό Πρίγκιπα), γνωρίζονται και γίνονται φίλοι.

Ο Μικρός Πρίγκιπας και η αλεπού.

Ο αφηγητής μαθαίνει πολλά από τον καινούργιο του φίλο. Ο καινούργιος του φίλος σιγά-σιγά του διηγείται την επίσκεψή του σε άλλους πλανήτες, όπου υπάρχουν άνθρωποι ματαιόδοξοι αλλά και κάποιοι (ελάχιστοι) περισσότερο «ανθρώπινοι». Δεν ξεχνάει ποτέ και με τίποτα τις ερωτήσεις που έχει υποβάλει, ενώ ο ίδιος, αντίθετα, δεν συνηθίζει να απαντάει στις ερωτήσεις των άλλων.

Ο Μικρός Πρίγκιπας κάνει μερικές βαθυστόχαστες και ιδεαλιστικές παρατηρήσεις σχετικά με τη ζωή και την ανθρώπινη φύση. Η ουσία του βιβλίου περιέχεται στα λόγια της αλεπούς προς τον Μικρό Πρίγκιπα: «Δεν βλέπεις καθαρά παρά μόνον με την καρδιά. Η ουσία είναι αόρατη στα μάτια». Η αλεπού στέλνει και άλλα μηνύματα-κλειδιά, όπως: «Είσαι υπεύθυνος για πάντα, γι’ αυτό που έχεις εξημερώσει». Ή ακόμα: «Ο χρόνος που πέρασες με το τριαντάφυλλό σου είναι αυτό που το κάνει ξεχωριστό για σένα».

Χρειάστηκαν πολλά χρόνια —και πολλές αναγνώσεις— για να αρχίσουμε να κατανοούμε ότι το βιβλίο είναι μια πολεμική ιστορία. Όχι μια αλληγορία του πολέμου, μάλλον ένας μύθος του, στον οποίο τα κεντρικά συναισθήματα της σύγκρουσης -απομόνωση, φόβος και αβεβαιότητα- ανακουφίζονται μόνο από τον οικείο λόγο και την αγάπη.

Ακόμη και κυριολεκτικά, ο Μικρός Πρίγκιπας μας οδηγεί αναπόδραστα στην έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και την ήττα της Γαλλίας. Από την Κατοχή έως την προδοτική κυβέρνηση του Vichy, ο Saint-Exupéry αισθάνθηκε ένα πνιγηρό αίσθημα ντροπής και σύγχυσης για την κατάσταση στην οποία περιήλθε η χώρα του. Αυτό τον οδήγησε να γράψει έναν μύθο που περιβάλλεται από αφηρημένες ιδέες, αλλά στην καρδιά του κρύβει έναν συγκεκριμένο έρωτα.

Η κεντρική ιστορία αγάπης του Πρίγκιπα προέρχεται από τον θυελλώδη έρωτά του με τη σύζυγό του, Κονσουέλο (φωτογραφία: Keystone).

Ο Saint-Exupéry πράττει το ίδιο ακριβώς που έκανε ο J. D. Salinger στο διήγημά του «For Esmé—with Love and Squalor» όπου μας δείχνει την ηθική κατάρρευση του κόσμου που μετριάζεται μόνο από τα παρηγορητικά λόγια ενός παιδιού του οποίου η καρδιά παραμένει διαυγής. Το ίδιο κάνει και ο Καμύ που αναζητεί το πραγματικό συναίσθημα του ανθρώπου, έτσι όπως απομακρύνεται βίαια από τη συνθήκη της κανονικής ζωής.

Χάρη στη βιογραφία της Stacy Schiff, «Saint-Exupéry» γνωρίζουμε πως ο γάλλος συγγραφέας δραπέτευσε από την Ευρώπη με προορισμό τη Β. Αμερική. Εκεί συμμετείχε σε κάποιες αντιστασιακές ομάδες δίχως όμως να καταφέρει να αποφύγει τις εσωτερικές έριδές τους.

Μέσα του εξακολουθούσε να τρέφει αρνητικά συναισθήματα για τον ΝτεΓκωλ, καθώς θεωρούσε πως οι αποφάσεις του οδήγησαν σε μια εμφύλια διαμάχη και λιγότερο σε μια μάχη προς τον πραγματικό εχθρό (τους ναζί). Ο Saint-Exupéry θα γράψει τον Μικρό Πρίγκιπα στο Μανχάταν και το Λογκ Άιλαντ (1943) παίρνοντας αφορμές από πραγματικές καταστάσεις που του είχαν συμβεί.

Επί παραδείγματι: το σκηνικό της ερήμου στο βιβλίο προέρχεται από την εμπειρία του ως αεροπόρου το 1935 που είχε χαθεί για σχεδόν μια εβδομάδα στην αραβική έρημο. Ανακαλεί τις αναμνήσεις του και αναθυμάται τη μοναξιά, τις παραισθήσεις και το φόβο του επικείμενου θανάτου που βίωσε τότε.

Ολο το ταξίδι του Πρίγκιπα είναι ένα ταξίδι εξορίας, όπως του Saint-Exupéry.

Η κεντρική ιστορία αγάπης του Πρίγκιπα προέρχεται από τον θυελλώδη έρωτά του με τη σύζυγό του, Κονσουέλο. Η έρημος και το τριαντάφυλλο – η ζωή του ως ατρόμητος αεροπόρος και η ζωή του ως σαστισμένος εραστής — ήταν η έμπνευσή του. Ωστόσο, αυτός που κάνει τομή στην ιστορία είναι ο πόλεμος που σκέπει βαριά.

Ξέρουμε, πλέον, πως στα εσώτατα της ψυχής του ο Saint-Exupéry είχε ταυτίσει την ήττα της Γαλλίας όχι μόνο με στρατιωτικούς όρους, αλλά και καθαρά υπαρξιακούς: μαζί της χάθηκε και κάθε νόημα. Κάπως έτσι, η έρημος της πικρής ήττας ήταν πιο συγκλονιστική από ό,τι η έρημος της Λιβύης.

Οπως πολλοί πατριώτες εκείνης της εποχής, έφυγε ταπεινωμένος από την Ευρώπη και μέσω Πορτογαλίας έφτασε το 1940 στη Νέα Υόρκη. Η ψυχική του κατάρρευση συμπορεύεται με την εθνική. Η ήττα της Γαλλίας ήταν από κάθε άποψη τραυματική, καθώς αισθανόταν πως έτσι υποχωρούσε το υπόβαθρο όλου του γαλλικού πολιτισμού.

Αυτή η συντριπτική εμπειρία που διαμόρφωσε το πεπρωμένο μιας ολόκληρης γενιάς (εκείνης του πολέμου) έδωσε στον Saint-Exupéry το έναυσμα να σκεφτεί τον άνθρωπο ως ατομικότητα και όχι ως μέρος μιας στατιστικής πολέμου.

Ο Μικρός Πρίγκιπας, υπό αυτή την έννοια, ναι, είναι μια εκτεταμένη παραβολή για την έννοια της ατομικότητας μπρος στη νεφελώδη αφαίρεση όπου όλοι μας γινόμαστε μέρος ενός αόριστου πληθυντικού. Το βιβλίο κινείται από τον αστεροειδή στην έρημο, από τον μύθο και την κωμωδία στην αινιγματική τραγωδία. Σε όλη τη διαδρομή, όμως, υπάρχει ένα σταθερό μοτίβο: δεν μπορείς να αγαπάς όλα τα τριαντάφυλλα. Μπορείς να αγαπήσεις μόνο ένα τριαντάφυλλο.

Γιατί όλο το ταξίδι του Πρίγκιπα είναι ένα ταξίδι εξορίας, όπως του Saint-Exupéry. Το να είσαι υπεύθυνος για το τριαντάφυλλό σου, μαθαίνει ο Πρίγκιπας, σημαίνει να το βλέπεις όπως είναι στην πραγματικότητα, με όλη του την ευθραυστότητα και τη ματαιοδοξία του, χωρίς να το αγαπάς λιγότερο επειδή είναι τόσο εύθραυστο.

Ο αεροπόρος Saint-Exupéry.

Οι άντρες που συναντά ο Πρίγκιπας στο ταξίδι του στη Γη είναι όλοι άνδρες που έχουν αναχθεί σε ιδιότητες. Ο Επιχειρηματίας ή ο Αστρονόμος έχουν γίνει τα επαγγέλματά τους, και έχουν τυφλωθεί στα αστέρια.  Ο κόσμος συνωμοτεί για να μας κάνει τυφλούς στις δικές του λειτουργίες.

Η πραγματική μας δουλειά είναι να ξαναδούμε τον κόσμο. Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι αυτό το άγρυπνο και καθαρό μάτι που επιθυμεί να ξαναδεί τον κόσμο στο μέγα -και πραγματικό- βάθος του. Ο Μικρός Πρίγκιπας έμεινε στη γη έναν χρόνο και ο αφηγητής τελειώνει την ιστορία έξι χρόνια μετά την επιβίωση και απόδρασή του από την έρημο. Μια απόδραση, όμως, που είναι σαν να βγάζεις φτερά προς κάτι πιο πλατύ, πιο όμορφο και σαφώς πιο ουσιαστικό.

Διαβάστε ακόμα: Στίβεν Χόκινγκ. «Υπήρξα πλούσιος και φτωχός, αρτιμελής κι ανάπηρος».

TAGS :
βιβλίο Μικρός Πρίγκιπας

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook