«Ο τρόπος με τον οποίο ακούω μουσική έχει ασφαλώς διαμορφωθεί από τη δουλειά μου».

O Δημήτρης Καμαρωτός είναι μια προσωπικότητα διεθνούς και τεράστιας εμβέλειας στον χώρο του. Θα τον πω απλώς «συνθέτη» γιατί αυτό είναι, αλλά δεν μπορώ να απαριθμήσω ούτε κατά διάνοια τις μεγάλες τομές που έχει φέρει στη μουσική αλλά και στο θέατρο, στην επιστήμη της μουσικής και σε πολλά άλλα. Είναι από αυτά τα πεφωτισμένα μυαλά που βλέπει μόνο στο μέλλον, όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και ρεαλιστικά, πρακτικά, δημιουργικά. Δημιουργεί τις πιο ενδιαφέρουσες, αιχμηρές και πρωτοποριακές συνθέσεις για το θέατρο σε συνεργασίες με περίφημους σκηνοθέτες όπως ο Λευτέρης Βογιατζής στο παρελθόν, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο Δημήτρης Καραντζάς κ.ά. αλλά συλλαμβάνει επίσης νέους τρόπους θέασης, νέες φόρμες και μορφές θέασης με τη μουσική πάντα εκεί, να δίνει «βήμα» και συναίσθημα.

– Πόσες τέχνες μαζί στον «Προμηθέα Δεσμώτη» που αναμένουμε; Αυτή η καινούργια σύλληψή σας προμηνύει και συνέχεια;

Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» ανήκει σε μία διαδικασία παραγωγής έργων που τα δουλεύω τα τελευταία επτά χρόνια. Το προηγούμενο ήταν ο «Ιππόλυτος» με την Αμαλία Μουτούση σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και πριν οι «Ευμενίδες» στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, με τη Στεφανία Γουλιώτη. Αυτά ορίζονται από την εξής συνθήκη: όντας μέσα στο θέατρο τόσα πολλά χρόνια και βλέποντας τη σύνδεση ερμηνευτικού και μουσικού υλικού, μπήκα στη διαδικασία να αναπτύξω σιγά σιγά έναν τρόπο ώστε να χρησιμοποιήσω τη μουσική όχι ως μουσική τέχνη αλλά ως τρόπο διαδικασίας για την ανάπτυξη ενός συνολικού έργου. Αυτό που έβλεπα από πολύ φωτισμένους σκηνοθέτες όπως ο Λευτέρης Βογιατζής, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός και ο Δημήτρης Καραντζάς είναι ότι σαφώς θέλουν να συνθέσουν όλα αυτά τα πράγματα μαζί. Έτσι έφτασα να προτείνω αυτά τα κείμενα που έχουν σημασία για μας, τις τραγωδίες δηλαδή, για να συνθέσω μια παράσταση που μαζί με τη σύνθεση της μουσικής να περιέχει τα κείμενα των ηθοποιών, ακόμα και τις δράσεις τους.

«Συνέχεια ψάχνω για να βρω πράγματα που να είναι στην αιχμή του ενδιαφέροντος».

«Υπάρχει κάτι που κάνει τους μουσικούς να ακούνε μουσική διαφορετικά -ούτε καλύτερα ούτε χειρότερα, απλώς διαφορετικά, με άλλο μηχανισμό».

– Αυτό πώς αναπτύσσεται στον «Προμηθέα Δεσμώτη»; 

Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» έχει μία ακόμη ιδιαιτερότητα: όχι λόγω της πανδημίας, αλλά με μέσο την πανδημία μπόρεσε να προχωρήσει σε ένα πράγμα που με ενδιαφέρει πολύ, την εισαγωγή του κινηματογράφου. Ο στόχος ήταν να πάρω υλικό σε κινηματογραφικό επίπεδο -δουλέψαμε με σοβαρά κινηματογραφικά συνεργεία και έχουμε υψηλής ποιότητας εικόνας, τέτοια που δεν είναι αντίστοιχη με αυτή του διαδικτύου. Συνέχεια ψάχνω για να βρω πράγματα που να είναι στην αιχμή του ενδιαφέροντος, είναι ο λόγος για τον οποίο έχω μία λεπτή σχέση με τον όρο «πειραματικό», που δεν με ικανοποιεί καθόλου. Ξέρετε, όταν ξεκινάει κάποιος κάτι που θα μπλέξει ένα σωρό ανθρώπους και θα έχει μεγάλο κόστος και κόπο, οφείλει να φέρει ένα αποτέλεσμα όπως πρέπει -δεν μπορεί να πειραματίζεται. Πρέπει ο κόπος όλων να εκπληρωθεί. Επομένως φυσικά με ιντριγκάρει κάθε φορά κάτι, αλλά δεν κάνω άλματα μα υπολογισμένα μικρά βήματα.

Έτσι, σε αυτή την περίπτωση, θα έρθουμε σε επαφή με τα κείμενα με έναν τρόπο συμπτυγμένο, που είναι μεν τέχνη αλλά και ένα καινούριο μονοπάτι για να μας πλησιάσει ο Αισχύλος ή ο Σοφοκλής. Σκέφτηκα ότι μέσω της μουσικής, της σύνθεσης και της προϋπολογισμένης φόρμας που έχει δουλευτεί για πολύ χρόνο, μπορούμε να εμβαπτισθούμε σε ένα κείμενο με έναν νέο ωραίο, κατανοητό τρόπο. Έχουμε δει πολλές εμπνευσμένες παραστάσεις στην Επίδαυρο, στις οποίες δεν γυρνάμε την πλάτη. Η σημερινή μάτια, όμως, με τα ευρήματα τα σκηνοθετικά, με τις φοβερές εικόνες και με την εμπειρία του χώρου, δημιουργούν ένα σύνολο έξω από το ίδιο το κείμενο. Χρειάζεται μια πολύ ισχυρή ενέργεια για να περάσει τα νοήματα του κειμένου σήμερα στον κόσμο. Και αυτό ψάχνω. Δεν μιλάμε για μουσική απόδοση αλλά για το χτίσιμο μίας παράστασης με μουσικά μέσα. Απλώς πρόκειται για έναν άλλο μηχανισμό που δεν πρέπει να αφορά τον παραλήπτη. Δεν έχει σημασία για κανέναν με ποιον τρόπο γεννήθηκε αλλά αν θα τον αγγίξει.

– Όταν σκέφτεστε τη μουσική που γράφετε, έχετε συλλάβει ποτέ τον εαυτό σας να της δίνει χρώμα, χαρακτήρα, άρωμα ή γεύση;

Νομίζω πως όχι, καθώς εγώ είμαι σε άλλη διαδικασία με τη μουσική σε σχέση με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Όλα αυτά που αναφέρετε τα νιώθω όταν ακούω μουσική άλλου, όχι όταν ασχολούμαι με τη δική μου. Όταν γράφω μουσική, όλα αυτά μηδενίζουν.

«Με τα χρόνια, έχω φτάσει να μην θέλω να ακούω καθόλου μουσική στο αυτοκίνητο!»

– Τι ακούτε όταν απολαμβάνετε μουσική;

Προφανώς ακούω πάρα πολλά πράγματα, ο τρόπος όμως με τον οποίο ακούω μουσική έχει ασφαλώς διαμορφωθεί από τη δουλειά μου. Δυστυχώς ή ευτυχώς, μιας και πρόκειται για μια πολύ ειδική κατάσταση, ακούω μουσική που είναι συνδεδεμένη κατά 90% με αυτό που κάνω. Με αφορμή δηλαδή κάτι που σκέφτομαι ή κάτι που άκουσα, μπορεί να φτάσω από την τζαζ και την προκλασική έως τους αυτοσχεδιασμούς και τις μουσικές του κόσμου. Κινούμαι ελεύθερα λοιπόν ανάμεσα σε όλα τα είδη, γιατί βοηθάει τη σκέψη μου. Πηγαίνω βεβαίως και σε συναυλίες φίλων ή ακούω έργα που μου προτείνουν, αλλά πάντως δεν έχω τον ίδιο χρόνο που έχουν οι άλλοι άνθρωποι για να καθίσω στο σπίτι μου με την ησυχία μου και να ακούσω μουσική για να χαλαρώσω. Ακούω πολύ περισσότερο από αυτό, αλλά όχι με αυτό τον τρόπο.

Θα σας πω κάτι πάρα πολύ χαρακτηριστικό, που νομίζω θα το καταλάβουν όλοι: με τα χρόνια, έχω φτάσει να μην θέλω να ακούω καθόλου μουσική στο αυτοκίνητο! Παλιά το έκανα, τώρα πια δεν έχει ενδιαφέρον για μένα. Ξέρετε, επειδή έχω ασχοληθεί με τη βιολογία αλλά και την επιστήμη της μουσικής και έχω μιλήσει και συνεργαστεί με νευρολόγους, θέλω να σας πω πως ο τρόπος που διαμορφώνεται ο εγκέφαλος των μουσικών διαφοροποιείται στο κέντρο της μουσικής. Πράγματι υπάρχει κάτι που κάνει τους μουσικούς να ακούνε διαφορετικά -ούτε καλύτερα ούτε χειρότερα, απλώς διαφορετικά, με άλλο μηχανισμό.

Με την Αμαλία Μουτούση.

– Μετά από τόσα χρόνια και τόσα πράγματα που έχετε κάνει, μπορείτε να πείτε ότι είχατε γεννηθεί γι’ αυτό, ότι είχατε το χάρισμα τέλος πάντων;

Σίγουρα συμβαίνει και αυτό σε όλα τα πράγματα που διαμορφώνουν καθοριστικά τις ζωές μας, ειδικά επαγγελματικά. Μπορεί να ισχύουν και τα δύο παραπάνω, αλλά είναι και θέμα τύχης το τι μπορεί να συναντήσει κάποιος μπροστά του από πράγματα κι από πρόσωπα. Από την άλλη, από μικρός τη μουσική σκεφτόμουν, κυρίως ερασιτεχνικά βέβαια, μέχρι πολύ αργότερα, όταν μετά τις σπουδές μου σε άλλο αντικείμενο, αποφάσισα να αλλάξω πορεία. Μετά από ένα σοβαρό ατύχημα που είχα, συνειδητοποίησα ότι δεν ήθελα να παραμείνω ερασιτέχνης μουσικός και ότι θα έπρεπε να ακολουθήσω τον δρόμο που πραγματικά ήθελα.

«Η σιωπή για μένα είναι ακόμη μία διάσταση της μουσικής».

– Ο ήχος της σιωπής είναι δυνατός;

Πρέπει να το ορίσουμε σωστά για να το απαντήσουμε: η σιωπή είναι ένα πράγμα που σχετίζεται με τη μουσική. Αλλά η όποια σιωπή είναι πολύ πιο ισχυρή, όταν είναι κι αυτή ενορχηστρωμένη. Σε ένα έργο, σε μία ταινία, το να φέρεις τη σιωπή πριν ή μετά τη μουσική είναι κάτι πολύ ισχυρό, όπως άλλο είναι το να μην έχει απλωθεί πολύ η μουσική και για αυτό να έχεις σιωπή. Επομένως, η σιωπή για μένα είναι ακόμη μία διάσταση της μουσικής.

– Η μουσική παιδεία διαφέρει από την οποιαδήποτε «άλλη παιδεία» ως προς τον τρόπο που διαχειρίζεται την ακαδημαϊκή γνώση;

Όλες οι τέχνες, όταν φτάνουν στο επίπεδο του ανώτατου, έχουν ασφαλώς πλευρές καθαρά επιστημονικές. Εγώ έχω κάνει και μουσικολογία, γεγονός όμως που δεν σημαίνει απαραίτητα ότι σε κάνει και μουσικό. Πρόκειται για μία καθαρή επιστήμη. Από κει και πέρα, εμένα δεν μου πέρασε ποτέ από τον νου ότι θα γίνω δάσκαλος ή επιστήμονας της μουσικής. Υπάρχει ένα σημαντικό πράγμα που πρέπει να υπογραμμίσουμε και μπορεί να αφορά και τις άλλες τέχνες, όμως σίγουρα αφορά τη μουσική. Και αυτό είναι οι σημαντικές προσωπικές σχέσεις με δασκάλους. Όσο καταπληκτικές ακαδημίες ή ιδρύματα και αν έχεις, οι ιδιαίτερες σχέσεις με κάποιους ανθρώπους που σε καθορίζουν για όλη σου τη ζωή είναι καίριες. Κι ένας αρχιτέκτονας για παράδειγμα μπορεί να έχει μία ιδιαίτερη σχέση με κάποιον άνθρωπο που συνάντησε και τον καθόρισε, που μπορεί να μην ήταν καν δάσκαλος αλλά ένας άνθρωπος με τον οποίο ανέπτυξε μία καθοριστικά προσωπική σχέση για την εξέλιξή του. Αυτό μπορεί να έχει πολύ ισχυρή επίδραση όταν ασχολείσαι με τη μουσική.

– Τι είναι το μουσικό μόρφωμα; Πώς το ορίζετε εσείς;

Το μόρφωμα είναι ένας αόριστος τρόπος για να κάνεις μία κατασκευή ήχων που δεν έχει τυχαίο χαρακτήρα. Μόρφωμα μπορεί να είναι μία συμφωνία του Μπετόβεν, μπορεί να είναι και ένα μοτίβο 3 δευτερολέπτων που παίζει ένα παραδοσιακό ελληνικό κλαρίνο. Το ένα είναι αναγνωρίσιμο σαν μεγάλη φόρμα και το άλλο σαν μικρή. Είναι ένας τρόπος για να επεξεργαστεί κανείς δεδομένα στο επίπεδο της επεξεργασίας σήματος στην πληροφορική, αλλά να κάνει και μαθηματική ανάλυση και πολλά άλλα.

– Υπάρχει κάτι για το οποίο μπορείτε να πείτε ότι είστε απολύτως ικανοποιημένος και έχετε επιτύχει;

Κατ’ αρχάς πρέπει να σας πω ότι πάντα ελπίζω και περιμένω ότι καθημερινά θα μου αποκαλυφθεί κάτι. Ή ότι κάτι θα ακούσω που θα με εντυπωσιάσει. Αυτό δεν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά, όχι γιατί τα ξέρω όλα, αλλά έχει να κάνει με την ωριμότητα και τον τρόπο που κάνω πια τα πράγματα. Όταν κάποιος είναι νέος και φοιτητής, είναι ανοιχτός σε όλα και έχει και τον χρόνο να συναντήσει τυχαία καινούργια πράγματα, που δεν τα περιμένει. Το πιο κοντινό ως αλήθεια που μπορώ να σας πω πάνω σε αυτό που ρωτάτε, είναι ότι έχοντας διανύσει όλη αυτή την πορεία, έχω πάντα την ίδια όρεξη να κάνω αυτό που κάνω. Ως προς αυτό, ναι, είμαι ικανοποιημένος! Ως προς την επιτυχία, δεν μπορώ να ξέρω εγώ… παραμένει μία προσωπική και συχνά τυχαία ή συγκυριακή υπόθεση.

«Είμαι σε μια συνεχή πρόβα, όσο και αν χρειαστεί».

– Κάνετε πολύ δυνατές συναντήσεις με πολύ πρωτοποριακά μυαλά. Χωράνε τόσοι ανατρεπτικοί άνθρωποι μαζί σε μία δουλειά;

Υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες κάτω από τις οποίες δουλεύεις και με τον πιο πρωτοποριακό άνθρωπο. Κάποιος ορίζει έναν στόχο, που π.χ. είναι ένα συγκεκριμένο θεατρικό έργο. Εσύ οφείλεις να ακολουθήσεις -δεν μπορείς να λες ιδέες που δεν θα οδηγήσουν στο έργο. Το ίδιο συμβαίνει και με το σινεμά. Παίζουν λοιπόν πολύ μεγάλο ρόλο τα όρια και οι περιορισμοί όπως όμως και οι προσωπικότητες των ανθρώπων που θα επιτρέψουν ή όχι την ανταλλαγή, που είναι και το ζητούμενο. Είναι πολύ λεπτό πράγμα αυτό και δεν είναι κάτι που μπορείς να ορίσεις από πριν. Συμβαίνει με κάποιους, με άλλους όχι, ή μπορεί και να συμβεί για μια περίοδο με κάποιον και μετά να σταματήσει. Επίσης, συμβαίνει και ανάποδα: να μην υπάρχει στην αρχή αυτή η συνθήκη του κοινού κώδικα και της ανταλλαγής και σιγά σιγά να δημιουργηθεί.

«Όλες οι τέχνες, όταν φτάνουν στο επίπεδο του ανώτατου, έχουν ασφαλώς πλευρές καθαρά επιστημονικές».

– Εσείς πώς δουλεύετε τις θεατρικές παραστάσεις;

Για μένα το αντικείμενο είναι πάντα η ίδια η πρόβα και βασικά οι άνθρωποι. Ποτέ μου δεν έχω μπορέσει ούτε να γράψω ούτε να φανταστώ ότι θα μπω σε αυτή τη διαδικασία πάνω σε ένα έργο απλώς διαβάζοντας το θέμα ή μιλώντας για αυτό με τον σκηνοθέτη. Είμαι σε μια συνεχή πρόβα, όσο και αν χρειαστεί.

– Είναι και μοναχική η δουλειά σας όμως, έτσι δεν είναι;

Ναι, σίγουρα και αυτό γίνεται και για τεχνικούς λόγους και για πρακτικούς αλλά και σε επίπεδο σύλληψης ενίοτε, καθώς έχεις μαζέψει υλικό που για να το επεξεργαστείς όπως θέλεις, πρέπει να είσαι μόνος σου. Περίπου όπως συμβαίνει με τη συγγραφή.

«Με το βινύλιο δημιουργείς μία άλλη σύνδεση με έναν ”κόσμο” που έχεις επιλέξει».

– Μπορεί η τέχνη να αφορά πολύ κόσμο ή είναι δύσκολο να κατανοηθεί;

Νομίζω ότι η τέχνη είναι ένα δυναμικό πεδίο σε όλες τις εποχές -ούτε μπορείς να ξεχωρίσεις τις εποχές και να πεις για παράδειγμα ότι σε περίοδο ευμάρειας είναι πιο αποδεκτή η τέχνη. Απλώς οι συνθήκες ωριμάζουν και η τέχνη αλλάζει και κάποια στιγμή προσφέρει κάτι που χρησιμοποιείται με κάποιον κρίσιμο τρόπο από πολλούς ή από περισσότερους.

– Είναι γεγονός ότι αγαπάτε πολύ το βινύλιο;

Θα σας πω τι συμβαίνει ακριβώς με αυτό, γύρω από το οποίο έχει δημιουργηθεί ένας μύθος. Το βινύλιο ήταν ένα πράγμα που μας συνόδευσε σε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας. Τεχνικά δεν πιστεύω τίποτα απ’ όσα ακούγονται σε σχέση με τον πιο ζεστό χαρακτήρα του κ.λπ. -και μάλιστα μπορώ να το τεκμηριώσω και τεχνικά. Από την άλλη, έχω έναν σεβασμό στο είδος που έχει επιβιώσει μετά από τόσα χρόνια. Συνειδητοποίησα κάποια πράγματα συζητώντας με ανθρώπους τα τελευταία χρόνια και κάπως έτσι πείστηκα να δισκογραφήσω και εγώ πάνω σε ένα βινύλιο.

Κατ’ αρχάς έχει ένα φορμά που είναι αναντικατάστατο, είναι ένα αντικείμενο με έναν ολόκληρο χώρο που μπορεί κάποιος να τον κατοικήσει, με μεσόφυλλο, εξώφυλλα, φωτογραφίες… Πόσο διαφορετική διάσταση από ένα cd και πόσο μάλλον από το να έχεις τα τραγούδια μέσα σε έναν διαδικτυακό τόπο που προχωράει με ένα κλικ. Επίσης, εκτός από αυτό, που είναι το ίδιο το μέσο, υπάρχει ο άνθρωπος -συνειδητοποίησα δηλαδή ότι κάποιος που θα αγοράσει σήμερα ένα βινύλιο, έχει κάνει μία πολύ σοβαρή επιλογή. Προγραμματίζει, δηλαδή, τη στιγμή που θα κάτσει στο σπίτι του και θα το βάλει να το ακούσει. Είναι μια τελείως διαφορετική διαδικασία από κάποιον που πατάει κάτι στον υπολογιστή, το ακούει ανάμεσα σε άλλα, το κλείνει ενδιάμεσα γιατί μιλάει και μετά το ξεχνάει. Πρόκειται για μια άλλη μουσική διαδικασία, που έχουμε ξεχάσει. Δημιουργείς μία άλλη σύνδεση με έναν «κόσμο» που έχεις επιλέξει.

«Το βινύλιο ήταν ένα πράγμα που μας συνόδευσε σε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας».

– Υπάρχει χρόνος για άλλη ζωή εκτός μουσικής;

Νομίζω ότι για κάποιον που εργάζεται σαν και μένα, η «άλλη ζωή» είναι ένα παράρτημα της ζωής με τη μουσική. Δεν νομίζω όμως ότι έχει να κάνει μόνο με την τέχνη της μουσικής. Έχω γνωρίσει ανθρώπους και από άλλα επαγγέλματα που επίσης είναι πάρα πολύ αφοσιωμένοι σε αυτό που κάνουν και με πολλή ένταση. Και πάλι, με κάποιον τρόπο, βρίσκουν μια ισορροπία με το οικογενειακό περιβάλλον και τους φίλους. Νομίζω ότι πρέπει κάπως να αποδεχτείς ένα τέτοιον άνθρωπο αλλιώς δεν μπορείς να έχεις καμία σχέση μαζί του.

– Είναι η τέχνη και η μουσική πολιτική πράξη;

Είναι αναγκαστικά πολιτική πράξη, γιατί είναι κάτι που εμπεριέχει, ακόμα κι αν δεν το συνειδητοποιεί αυτός που τη δημιουργεί. Γιατί ενώνει τον έναν με τους πολλούς, γιατί προτείνει πράγματα στους πολλούς μεταξύ τους -ακόμη κι αν αυτό συμβαίνει στο πολύ απλό επίπεδο του να χορέψουμε μαζί. Πόσο μάλλον όταν είναι άμεσα συνδεδεμένο το θέμα της με ένα κείμενο ή ένα τραγούδι. Αλλά και έργα τέχνης που μπορεί να μας φαίνονται πολύ μακρινά αισθητικά όπως η μουσική του Μπετόβεν ή του Μότσαρτ, ήταν βαθιά πολιτικά για την εποχή τους αλλά και σήμερα ακόμη, αν δεις την ιστορία σαν ένα μηχανισμό που έχει, αν όχι επαναλήψεις, τουλάχιστον αναγνωρίσιμες διαδικασίες.

INFO

//Στις 15 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος μια μοναδική κινηματογραφική προβολή. Το έργο του Δημήτρη Καμαρωτού, «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, μια συμπαραγωγή του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και της Εθνικής Βιβλιοθήκη σε νέα μετάφραση του Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου με τους ηθοποιούς Αμαλία Μουτούση και Κωνσταντίνο Αβαρικιώτη και τους μουσικούς Άννα Παγκάλου, Κατερίνα Κωνσταντούρου και Χρήστο Λιάτσο.

A GREEK SONGBOOK, 19, 20, 21 Νοε 2021, Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.

 

Διαβάστε ακόμα: Έλενα Τοπαλίδου. «Μου φαίνεται αποκρουστικό να φέρεσαι σαν παντογνώστης».

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top