Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα: «Αυτός είναι ο θείος μου, όπως δεν τον ξέρετε»

«Ο κόσμος στον Ελλαδικό χώρο, δυστυχώς, δεν γνωρίζει τίποτα το ουσιαστικό από τον κύκλο της ζωής του Αλέξανδρου Ιόλα», σημειώνει η ανιψιά του Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα.

Εχουν περάσει 35 χρόνια από τον θάνατο του Αλέξανδρου Ιόλα (8 Ιουνίου 1987) στη μακρινή Νέα Υόρκη κι ενώ θα έλεγε κανείς πως η απόσταση του χρόνου θα επέτρεπε να ξαναδιαβαστεί η ιστορία του, να τοποθετηθεί η προσωπικότητά του σε ένα πιο αντικειμενικό πλαίσιο και, τελικά, να μάθουμε τον άνθρωπο πίσω από τον μύθο του,  κάτι τέτοιο δεν συνέβη.

Ο Αλέξανδρος Ιόλας παραμένει ένας γνωστός, αλλά κατ’ ουσίαν άγνωστος, άνθρωπος για την Ελλάδα. Σε αντίθεση με το εξωτερικό όπου είναι απολύτως «καθαρογραμμένη» η εν γένει παρουσία του. Να ισχύει το γνωστό «ουδείς προφήτης στον τόπο» του;

Το βιβλίο της ανιψιάς του, Ελένης Κουτσούδη-Ιόλα, «Ο θείος μου Αλέξανδρος Ιόλας/ Ο άνθρωπος πίσω από τον μύθο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας είναι σε θέση να μας δώσει μια άλλη οπτική γωνία του ανθρώπου, μακριά από φήμες, μύθους και υπερβολές.

Η κυρία Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα μίλησε στο Andro για τον θείο της, για το πώς ήταν στις προσωπικές του στιγμές, για την αντιμετώπιση που έτυχε από τους συμπατριώτες του, αλλά και για τη δραματική εξέλιξη της περιουσίας του αμέσως μετά τον θάνατό του.

– Το βιβλίο σας είναι ένας φόρος τιμής προς έναν γνωστό-άγνωστο Έλληνα και συνάμα στενό συγγενή σας ή ένα δικό σας ξανακοίταγμα του οικογενειακού παρελθόντος; 

Θα έλεγα και τα δύο. Καταρχήν θα επιθυμούσα, κάποια στιγμή το ελληνικό κοινό, που ενδιαφέρεται να γνωρίσει τον άνθρωπο Αλέξανδρο Ιόλα, να έχει αρκετές πληροφορίες για το πώς ξεκίνησε, πού έφτασε, πώς άρχισε  η κατάρρευση και γιατί. Η μεγαλύτερη μερίδα του ελληνικού κοινού γνωρίζει την αρχή του τέλους, με πολλές υπερβολές, και απίστευτες παραποιήσεις. Θα έλεγα λοιπόν ότι είχα χρέος προς τον ίδιο να γράψω ένα βιβλίο, όσο γίνεται πιο τεκμηριωμένο.

– Πόσο χρόνο σας πήρε για να οργανώσετε το υλικό σας; 

Χρειάστηκε τουλάχιστον τρία  χρόνια έρευνας για να συλλέξω το απαραίτητο υλικό ώστε να συνδέσω τα κομμάτια του παζλ. Δεν ήθελα  να γίνει απλά ένα οικογενειακό διήγημα. Όταν ο θείος μου είχε γίνει εβδομήντα ετών και εγώ είκοσι οκτώ,  μου  ζήτησε να γράψω την βιογραφία του. Δεν το έκανα για λόγους που είχαν να κάνουν με το ξεκίνημα της καριέρας μου. Έτσι και αλλιώς πίστευα ότι θα είχε πάρει τα γονίδια του πατέρα του οπότε  ότι είχα όλο τον χρόνο μπροστά μου. Δυστυχώς έξι χρόνια μετά έφυγε από την ζωή. «Το ξανακοίταγμα του οικογενειακού παρελθόντος» αφορά για μένα την «κληρονομιά» που ήθελα να αφήσω στα δύο μου παιδιά, γιατί δεν είχαν την τύχη να γνωρίσουν κανένα μέλος της οικογένειας μου.

H Eλένη Κουτσούδη Ιόλα υπογράφει το βιβλίο της «Ο θείος μου Αλέξανδρος Ιόλας/ Ο άνθρωπος πίσω από τον μύθο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας.

– Τον Αλέξανδρο Ιόλα καλύπτει ακόμη και σήμερα ένας μύθος. Πιστεύετε ότι ο κόσμος ξέρει πραγματικά ποιος ήταν;

Ο κόσμος στον Ελλαδικό χώρο, δυστυχώς, δεν γνωρίζει τίποτα το ουσιαστικό από τον κύκλο της ζωής του, διότι δεν υπήρχαν πολλές πηγές πληροφόρησης για την καριέρα του, αλλά ούτε μίλησε κανείς για την ανθρώπινη πλευρά του. Εν αντιθέσει με το εξωτερικό, όπου γνώριζαν την δημιουργική του πλευρά πολύ καλά, μιλούν ακόμα με σεβασμό για τον ίδιο.

– Θεωρείτε πως ήταν παρεξηγημένος ή επιδίωκε κι εκείνος να περιβάλλεται από μια αχλή μυστηρίου;

Υπήρχε ο Ιόλας του εξωτερικού και Ιόλας της Ελλάδας. Σίγουρα ήταν παρεξηγημένος στη πατρίδα του. Είχε ένα χιούμορ πολύ ιδιαίτερο που αν δεν ήσουν εξοικειωμένος μπορούσες να βγάλεις χίλια μύρια λανθασμένα συμπεράσματα. Βεβαίως απογοητεύτηκε πολύ που στην Ελλάδα δεν του αναγνώρισαν τις καλές του προθέσεις. Μπορεί κανείς να του προσάψει πολλά άλλα πράγματα, αλλά δεν μπορεί να πει τίποτα για την καλή του καρδιά και για την διάθεση να βοηθήσει. Ακόμα και αυτές οι προθέσεις του βοήθησαν στο να τον λιθοβολήσουν με τον χειρότερο τρόπο. Την στεναχώρια του την εκδήλωσε με μια απίστευτη προκλητικότητα. Με αυτή την συμπεριφορά ήταν αναμενόμενο να βρεθεί εκτεθειμένος και ευάλωτος. Δεν του πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι μια καριέρα πενήντα χρόνων θα μουτζουρώνονταν με τέτοιο τρόπο μέσα σε 2-3 χρόνια.

Ο Αλέξανδρος Ιόλας με την ανιψιά του Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα.

– Πώς γαλουχήθηκε; Τι ήταν αυτό που καθόρισε περισσότερο την ψυχοσύνθεσή του;

Από παιδί είχε καλλιτεχνικές τάσεις. Οπότε τον τραβούσαν σαν μαγνήτη οι άνθρωποι, οι οποίοι είχαν μια κουλτούρα. Είχε έφεση στο πιάνο και η δασκάλα του ήταν περήφανη για τον μαθητή της. Ο πατέρας του δεν ενθουσιάστηκε με τα θετικά σχόλια  και το πιάνο πουλήθηκε κακήν κακώς. Μια ωραία πρωία κατέβηκε με σχοινί από το μπαλκόνι. Στο γυμνάσιο ο δάσκαλος της φυσικής αγωγής, αλλά και λογοτέχνης, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, τον πήγε να γνωρίσει τον Καβάφη στο σπίτι του. Υπήρξε μέντορας του. Όταν τελείωσε το σχολείο του πρότεινε να πάει στην Ελλάδα και του έδωσε δύο συστατικές επιστολές, μια προς τον Παλαμά και μια δεύτερη προς τον Σικελιανό. Μέσω αυτών γνώρισε τον Μητρόπουλο, ο οποίος τον προώθησε στο Βερολίνο, κέντρο των γραμμάτων και των Τεχνών την δεκαετία του ’30.

– Είναι γνωστό επίσης πως γοητεύτηκε από τον χορό. 

Όταν ήταν ακόμα στην Αίγυπτο, αν και πολύ νέος, ήταν θαμώνας της όπερας και του μπαλέτου. Εκεί θαύμασε την Πάβλοβα, εξαιρετική μπαλαρίνα η οποία τον ενέπνευσε απίστευτα. Έτσι μετακινήθηκε προπολεμικά στην Γερμανία για να ξεκινήσει την καριέρα του ως μαθητευόμενος χορευτής. Η αντιπαράθεση με τον πατέρα του, ως προς την επαγγελματική του καριέρα, έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο για να φύγει από την γενέτειρα του. Δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί τον εαυτό του έμπορο βαμβακιών ούτε ο πατέρας του να δει τον γιο του χορευτή.

Περπατώντας με τον θείο Αλέξανδρο Ιόλα.

– Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σας έρχεται ως ενθύμηση από εκείνον;

Η εργατικότητα και η κοινωνικότητα του.

– Ποιο χαρακτηριστικό του χαρακτήρα του θα σας μείνει αλησμόνητο;

Το πείσμα και το χιούμορ του!

– Σε όλους μας έχει μείνει το στυλ του, το ντύσιμό του, έμοιαζε με ζωντανό έργο τέχνης. Το ενδιέφερε η εμφάνισή του και η δημόσια εικόνα του;

Του άρεσε να σκηνοθετεί στήνοντας μια έκθεση ή διακοσμώντας τον χώρο ενός συλλέκτη  ή αλλάζοντας τον διάκοσμο του σπιτιού της Αγίας Παρασκευής. Το ίδιο έκανε και με το ντύσιμο του. Διασκέδαζε σκηνοθετώντας με τα ρούχα που θα φορέσει.

– Πώς ήταν στην καθημερινότητά του;

Η καθημερινότητα του ήταν διαφορετική στην Ελλάδα από το εξωτερικό. Στην Αθήνα το πρωί φώναζε τον Μιχάλη, γείτονα μας, να του πει το φλιτζάνι γιατί τον διασκέδαζε η παρουσία του. Ήταν πολύ αστείος. Το μεσημέρι κατέβαινε στο κέντρο να συναντήσει κόσμο και το βράδυ πάντα είχε κάπου να πάει. Θέατρο, φαγητό, δεξίωση. Γυρίζοντας, διάβαζε ή έριχνε πασιέντζες κρατώντας ένα σβηστό τσιγάρο στο χέρι και έμενε για ώρες  απορροφημένος στις σκέψεις του.

– Όταν ήταν εκτός Ελλάδας τι διαφορετικό έκανε;

Στο εξωτερικό, νωρίς το πρωί,  σκούπιζε μερικές φορές την γκαλερί πριν έρθουν οι συνεργάτες και οι πελάτες. Έστηνε μια νέα έκθεση. Πεταγόταν στο Café de Flore για μεσημεριανό, γύριζε στην γκαλερί και δούλευε. Στην συνέχεια δείπνο, όπερα ή θέατρο. Πολύ συχνά ταξίδευε μέσα στην εβδομάδα από γκαλερί σε γκαλερί, από καλλιτέχνη σε καλλιτέχνη. Δεν σταματούσε. Αυτό δείχνει και το εξώφυλλο του βιβλίου, έργο του Magritte. Ο θείος μου νέος, και γράφει από κάτω  «Άνθρωπος που κάθεται». Σουρεαλιστική περιγραφή θα έλεγα. (Τίτλος του έργου: Το καλό παράδειγμα).

– Για τους απλούς ανθρώπους ήταν μια εκκεντρική φιγούρα. Εσείς που τον ζήσατε από κοντά διατηρούσε στις ιδιωτικές του στιγμές αυτή την ιδιαίτερη φύση;

Δεν ήταν προσποιητά  εκκεντρικός. Ήταν η φύση του. Όλα εξαρτιόνταν από την διάθεση της στιγμής. Ήταν απρόοπτος.

– Πώς είναι για ένα νέο κορίτσι να ζει σε ένα τέτοιο μυθικό περιβάλλον και να περιστοιχίζεται από σπουδαίους ανθρώπους;

Πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία! Έμαθα πολλά πράγματα και μόνο παρατηρώντας ή ακούγοντας τους ανθρώπους να μιλούν. Όπως πάντα όμως, το νόμισμα έχει δύο όψεις. Μεγάλωσα πριν την ώρα μου γιατί ήμουν πάντα με μεγάλους. Δεν έπαιζα και αυτό μου έλειπε. Με τα χρόνια όμως θεωρώ ότι είχε πολλά θετικά στην διαμόρφωση του χαρακτήρα μου.

– Τι σας έχει λείψει από τον Αλέξανδρο Ιόλα; Τι θα θέλατε να ξαναζήσετε μαζί του;

Τα ταξίδια, που περιελάμβαναν δουλειά και αξιοθέατα. Ήταν πραγματικό σχολείο.

– Γιατί πιστεύετε το ελληνικό κράτος δεν δέχθηκε τη δωρέα του; Τον πίκρανε αυτή η άρνηση;

Ποτέ δεν πικράθηκε για κάτι τέτοιο διότι ποτέ δεν του αρνήθηκαν δωρεά του. Ο Ιόλας δεν πρότεινε ποτέ στο κράτος να δωρίσει την περιουσία του. Αν εννοείται αυτό. Τις καλές εποχές δώρισε αρκετά έργα στην εθνική Πινακοθήκη. Εμείς προτείναμε στην συνέχεια να κάνουμε δωρεά τα αρχαία αλλά μετά τον θάνατο του. Το κράτος το αρνήθηκε για τους δικούς του λόγους.

– Μύθος καλύπτει και το εύρος της περιουσίας του. Έχουμε να κάνουμε με μια αμύθητη περιουσία και με έργα που ξεπερνούσαν ακόμη κι αυτά του Λούβρου, όπως έλεγαν κάποιοι;

Είναι ποτέ δυνατόν η περιουσία του θείου μου να ήταν μεγαλύτερη από του Λούβρου; Στα 60.600 τμ του Λούβρου στεγάζονται 445.000 αντικείμενα. Το Σπίτι της Αγίας Παρασκευής είχε έκταση περίπου 1700 τμ. Στο βιβλίο γράφω ακριβώς πόσα αρχαία  στεγάζονταν. Τα δε μοντέρνα έργα άλλαζαν αριθμό πολύ συχνά γιατί η δουλειά του ήταν να τα πουλάει. Οπότε υπήρχε μια συνεχή  ανανέωση.

Ανέμελες οικογενειακές στιγμές.

– Έχουν περάσει τόσα χρόνια, αλλά είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε σε ποια χέρια έχουν περάσει πολλά από τα έργα ή τα αντικείμενα που αφαιρέθηκαν από την οικία του;

Αυτό που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα  έχει να κάνει με την αφαίρεση έργων από την αδερφή του και θεία μου, Νίκη Στάιφελ. Εξήγαγε σημαντικά έργα στο εξωτερικό όσο ήταν μεσεγγυούχος η ίδια. Προ και μετά τον θάνατο του. Όταν έγινε μεσεγγυούχος ο κύριος Κουβέλης -τότε πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου-  συνέχισαν και τότε οι κλοπές και πολλοί βανδαλισμοί. Για αυτή την περίοδο δεν βρέθηκε τίποτα. Χάθηκαν όλα ως δια μαγείας.

Το εξώφυλλο του βιβλίου της Ελένης Κουτσούδη-Ιόλα.

– Θα μπορούσε να είχε αποτραπεί όλο αυτό που συνέβη μετά τον θάνατό του; Αναφέρω στα της διαθήκης, το μπλέξιμο με την ελληνική γραφειοκρατία, τις δικαστικές διαμάχες και το πικρό τέλος του πλιάτσικου.

Πιστεύω ακράδαντα ότι  η κληρονόμηση εξ αδιαιρέτου είναι μια μεγάλη καταστροφή. Φτάνει ένας κληρονόμος να έχει δική του ατζέντα και τα χρόνια περνούν χωρίς να μπορεί να προστατευτεί  μια περιουσία. Εμάς μας πήρε δέκα χρόνια να γίνει η διανομή και στο τέλος ότι άξιζε είχε εξαφανιστεί. Βεβαίως πληρώσαμε φόρους για όλα τα αντικείμενα που υπήρχαν  στην πρώτη απογραφή των αντικειμένων πριν πεθάνει ο θείος μου. Δεν υπήρξε καμία διαθήκη, παρόλο που γράφτηκε και αυτό στον Τύπο. Σίγουρα μια πραγματική διαθήκη  θα απλοποιούσε τα πράγματα και δεν θα γινόταν αυτός ο χαμός. Ή αν είχαμε το σύστημα της Αμερικής. Εκεί τελείωσαν οι διαδικασίες πιο γρήγορα και δεν υπήρξαν αδικίες.

– Ο Ιόλας όσο ζούσε έπεσε θύμα μια χυδαίας επίθεσης από τον τότε λαϊκιστικό τύπο. Πώς το αντιμετώπισε;

Δεν μπόρεσε να το διαχειριστεί.  Του στοίχισαν απίστευτα οι άδικες κατηγορίες και ο εξευτελισμός για ναρκωτικά και παιδεραστία.

– Το ότι ήταν ομοφυλόφιλος σε μια εποχή που ακόμη η ελληνική κοινωνία διατηρούσε πολλά συντηρητικά στεγανά θεωρείτε πως επενέργησε αρνητικά εις βάρος του;

Σίγουρα η ομοφυλοφιλία, στην φάση εκείνη, έπαιξε έναν καταλυτικό ρόλο.  Αν  κανείς δει εφημερίδες της εποχής μένει άναυδος από το λεξιλόγιο και τις «καταδικαστικές».

– Μήπως η Ελλάδα του έπεσε πολύ… βαριά; Μήπως θα ήταν καλύτερα για ‘κείνον να ζούσε μόνιμα στο εξωτερικό;

Θα έλεγε κανείς ότι δεν θα έπρεπε να είχε γυρίσει. Εξηγώ όμως στο βιβλίο γιατί γύρισε στην Ιθάκη που δεν του δώρισε τελικά παρά «έναν εσφαλμένο και απατηλό προορισμό», όπως γράφει ο Καβάφης σε ένα ποίημα του.

«Δεν ήταν επιλογή του πώς θα ταφεί. Η Νίκη Στάιφελ τον έκαψε στην Αμερική και έφερε μόνο την στάχτη του. Τον είχε αποκλείσει από όλο τον κόσμο».

– Πώς γίνεται ένας άνθρωπος που είχε τόσο μεγάλο κύκλο γνωριμιών να κηδεύεται δίχως κόσμο; Ηταν η συσσωρευμένη πικρία που τον οδήγησε να δώσει ρητή εντολή να μην έρθει κανένας στην κηδεία του;

Δεν ήταν επιλογή του πώς θα ταφεί. Η Νίκη Στάιφελ τον έκαψε στην Αμερική και έφερε μόνο την στάχτη του. Τον είχε αποκλείσει από όλο τον κόσμο. Κανείς μας δεν είχε ενημερωθεί. Κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη γιατί είχε χαρίσει στον Δήμο της Αγίας Παρασκευής μία έκταση 2,5 στρεμμάτων, κοντά στο σπίτι του, για να φτιάξει ο Δήμος μια πλατεία και θα τους δώριζε σημαντικά γλυπτά όπως της Niki de Saint Phalle. Η πλατεία δεν έγινε ποτέ και τα γλυπτά δεν μπήκαν ποτέ στην θέση τους. Να φανταστείτε ότι ο περισσότερος κόσμος  έμαθε ότι πέθανε μετά την «ταφή».

– Πιστεύετε πως το βιβλίο σας θα ξεδιαλύνει λίγο το νέφος που περιβάλλει τον θείο σας ή θα προκαλέσει ξαναφούντωμα των αντιπαραθέσεων;

Δεν μπορώ να πιστέψω ότι ένα βιβλίο θα ξεδιαλύνει τόσους μύθους. Νιώθω όμως μια ανακούφιση που έγραψα ένα βιβλίο βασισμένο σε ντοκουμέντα. Επίσης πρέπει να ομολογήσω, πως παρατήρησα ότι αρκετός κόσμος ενδιαφέρθηκε να ακούσει και να διαβάσει για πρώτη φορά και μια άλλη οπτική γωνία. Ανάμεσα σε αυτούς υπήρχαν πολύ νέοι και αυτό με χαροποιούσε ιδιαιτέρως. Σίγουρα και τον θείο μου θα τον ενθουσίαζε.

Διαβάστε ακόμα: Τσόκλης και Ιόλας, μια πολυτάραχη σχέση.

TAGS :
Αλέξανδρος Ιόλας βιβλίο

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook