Ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανάτης σε μια σπάνια ερμηνεία (Νίκος Ραγκούσης).

Το Φεστιβάλ «ΑΝΩ» Σύρου αποτελεί υπόδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο η τοπική κοινωνία μπορεί να αξιοποιήσει τις σύγχρονες πρακτικές πολιτιστικής διαχείρισης για να συντηρήσει, εμβαθύνει και αναδείξει την πολιτισμική της κληρονομιά και ταυτότητα. Έχοντας ως θεματικό αντικείμενο το εκκλησιαστικό όργανο του Καθεδρικού Ναού Αγίου Γεωργίου στην Άνω Σύρο, μια συλλογικότητα εθελοντών και θεσμών διοργανώνει από το 2017 φεστιβάλ με συναυλίες προσαρμοσμένες στο πνεύμα του χώρου και στα χαρακτηριστικά του οργάνου, με τη συμμετοχή αξιόλογων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.

Την δυναμική του φεστιβάλ είχα την ευκαιρία να την διαπιστώσω ήδη από την πρώτη χρονιά, όταν παρακολούθησα μία από τις πρώτες συναυλίες αποκομίζοντας πολύ θετικές εντυπώσεις. Από τις 19 ως τις 25 Αυγούστου 2019 θα πραγματοποιηθεί το 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου ΑΝΩ με ένα ενδιαφέρον και πρωτότυπο πρόγραμμα συναυλιών και ξεναγήσεων.

Τις συναυλίες θα ανοίξει ο Klaus Sonnleitner,  οργανίστας στη Μονή του St Florian στην Αυστρία, θέση που κατείχε ο σπουδαίος Άντον Μπρούκνερ, και θα κλείσει γνωστή ελληνίδα οργανίστα Ουρανία Γκάσιου με συναυλία για όργανο και άρπα. Παράλληλα προς τις καθιερωμένες συναυλίες στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου, το φετινό Φεστιβάλ θα περιλάβει και βραδιά για το κινηματογραφικό όργανο στην Ερμούπολη, καθώς και έκθεση για τη ζωή και το έργο του πολωνού συνθέτη και οργανίστα Στανίσλαβ Μονιούσκο (1819-1872), γνωστού στην ιστορία της μουσικής για τις όπερες “Στοιχειωμένο αρχοντικό” και “Χαλκα”. Όλες οι δραστηριόττητες έχουν ελεύθερη είσοδο.

Εκτός από το καθαυτό φεστιβάλ, κάθε καλλιτεχνική περίοδος του ΑΝΩ περιλαμβάνει συναυλίες και εκδηλώσεις σε όλη τη διάρκεια του έτους. Έτσι το Σάββατο 29 Ιουνίου 2019 πραγματοποιήθηκε προφεστιβαλική ημερίδα με συνέντευξη τύπου απολογιστική των ως τώρα επιτεύξεων και ενημερωτική για τις επόμενες δράσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται και περαιτέρω εργασίες αποκατάστασης του οργάνου με χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Η παρουσίαση ήταν άκρως διαφωτιστική για την πολλαπλασιαστική ισχύ των πολιτιστικών εκδηλώσεων στην οικονομική ζωή ενός τόπου. Διαπιστώθηκε ότι κατά τις ημέρες των συναυλιών η επισκεψιμότητα στον μεσαιωνικό οικισμό της Άνω Σύρου αυξήθηκε κατά 45%, με περισσότερους από τους μισούς ακροατές να συνεχίζουν τη βραδιά τους με φαγητό ή ποτό στα καταστήματα του οικισμού. Όσο για τα μη μετρήσιμα αγαθά, την χαρά του να συνδυάζεις ως επισκέπτης την περιήγηση με μια ενδιαφέρουσα συναυλία, ας κατατεθεί η δική μου μαρτυρία.
Όπως ήταν πρέπον, η ημερίδα συμπληρώθηκε με συναυλία.

Στο κέντρο του ναού υπήρχε οθόνη στην οποία μπορούσαν οι θεατές να παρακολουθήσουν ζωντανά τους μουσικούς από το υπερώο (Νίκος Ραγκούσης).

Το πρόγραμμα ήταν αφιερωμένο σε έργα για εκκλησιαστικό όργανο, σόλο ή με συνοδεία φωνής, συνθετών ελληνικής καταγωγής από τον 17ο ως τον 21ο αιώνα, προερχόμενα όλα από το «Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου». Πρόκειται ουσιαστικά για ένα πανόραμα του οργάνου ως πηγή διαχρονικής έμπνευσης, το οποίο ερμήνευσαν επιτυχώς η οργανίστα και διευθύντρια μουσικής της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου Αθηνών Χριστίνα Αντωνιάδου και ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανάτης. Τις μεταφορές των έργων για φωνή κόντρα τενόρου επιμελήθηκε ο συνθέτης Παναγιώτης Θεοδοσίου.

Η συναυλία ξεκίνησε με το “Basso no.12” από το 5ο Βιβλίο των Partimenti του Νικόλαου Μάντζαρου (1795-1872) σε μεταγραφή για όργανο του Δημήτριου Αγαθίδη (Dimitrios Agathides) (1828-1886). Τα παρτιμέντι (ενικός partimento) ήταν ουσιαστικά ασκήσεις σύνθεσης εξαιρετικά δημοφιλείς στη μουσικοεκπαιδευτική παράδοση της Νάπολης, όπου σπούδασε και ο Μάντζαρος. Ένα παρτιμέντο αποτελούνταν συνήθως από μία δοσμένη γραμμή του μπάσου (δηλαδή της πιο χαμηλής νότας που καθόριζε την αρμονία), την οποία έπρεπε ο μαθητευόμενος μουσικός να συμπληρώσει σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες, ώστε να δημιουργήσει μια δική του πρωτότυπη σύνθεση.

Ο Μάντζαρος χρησιμοποίησε τα παρτιμέντι του Fedele Fenaroli (1730-1818) για να διδάξει τους δικούς του μαθητές στην Κέρκυρα, και μάλιστα σώζονται οι δικές του πραγματοποιήσεις μπάσων του 5ου και 6ου βιβλίου, εκ των οποίων κάποιες έχουν ηχογραφηθεί σε εκδοχή για κουαρτέτο εγχόρδων.

Αν και με αφορμή εκείνη τη δισκογράφηση ο κριτικός του Strad χαρακτήρισε τα έργα ως “ξηρές παιδαγωγικές ασκήσεις” (Robin Stowell), ένας πιο διαλλακτικός ακροατής μπορεί να θαυμάσει τη μαθηματική αυστηρότητα μιας σύνθεσης για την οποία τρεις γενιές μουσικών – ο Φεναρόλι, ο Μάντζαρος, ο Αγαθίδης – εργάστηκαν σε ένα είδος ακαδημαϊκής σκυταλοδρομίας προκειμένου να την ολοκληρώσουν στη μορφή που ακούστηκε.

Όπως και στις προηγούμενες συναυλίες, στο κέντρο του ναού υπήρχε οθόνη στην οποία παρακoλουθούσαμε ζωντανά τους μουσικούς από το υπερώο. Πέραν λοιπόν από την ωραία ερμηνεία της Χριστίνας Αντωνιάδου, χάριτες οφείλουμε και στον σκηνοθέτη για τα πολύ καλά επιλεγμένα πλάνα στα επαναλαμβανόμενα staccati, που είναι ένα από τα αξιομνημόνευτα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου έργου. Η αμιγώς μηχανική λειτουργία του οργάνου με την άμεση απόκριση διευκολύνει τη συγκεκριμένη επαναλαμβανόμενη κίνηση.

Μουσικός πρόγονος του Αγαθίδη μπορεί να θεωρηθεί ο επόμενος συνθέτης της βραδιάς Γκαετάνο Γκρέκο (Gaetano Greco) (1657-1728), με αξιόλογη παραγωγή για πληκτροφόρα.

Το όνομα του οποίου υπαινίσσεται την ελληνική του καταγωγή. Διάδοχός του στο Ωδείο των Πτωχών του Ιησού στη Νάπολη υπήρξε ο σπουδαίος Francesco Durante, δάσκαλος του Fenaroli, συνθέτη των Partimenti από τα οποία αντλήθηκε το Basso του Μάντζαρου. Από το έργο του Γκρέκο ακούσαμε το Nisi Dominus από τα Τuoni Ecclesiastici (con li loro Versetti), σύνθεση με σαφή λειτουργική χρήση και μάλλον συντηρητική για την εποχή του. Ο κόντρα-τενόρος Νίκος Σπανάτης απέδωσε με τονική ορθοέπεια και ωραίο ομοιογενή ήχο αυτήν, όπως και τις υπόλοιπες συνθέσεις για φωνή.

Με ιδιαίτερο όμως brio απέδωσε το ευρισκόμενο στον αντίποδα της Νεαπολιτανικής αυστηρότητας Agnus Dei,  έργο 17 για φωνή και όργανο του Πρίγκηπα (και Πασά) Ιωάννη Καρατζά (Joan Caradja) (1835-1894), φαναριώτη γεννημένου στο Νάυπλιο, αλλά κοσμοπολίτη που σταδιοδρόμησε ως διπλωμάτης στην υπηρεσία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η μητέρα του ήταν Βενετή, οι σύζυγοί του Γαλλίδα η πρώτη, Σουηδέζα η δεύτερη (ήταν μάλιστα κόρη του ιδρυτή του αποστακτηρίου που αργότερα θα γινόταν γνωστό για την παραγωγή της βότκας Absolut), ο γιος του Ρουμάνος. Αν και θρησκευτικού περιεχομένου, το έργο είναι μια διασκεδαστική σύνθεση σαλονιού, με έντονα οπερατικό χαρακτήρα, ένα πραγματικό μουσικό φοντανάκι. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έξοχο δείγμα μουσικού χιούμορ, αν και δεν είναι σαφές αν αυτό ήταν η πρόθεση του συνθέτη.

Από την Ρουμανία επίσης προερχόταν ο Σκαρλάτος Φωτεινός (Scarlat Fotino) (1894-1942), μουσικός, στρατιωτικός, μαθηματικός, και υπεύθυνος… αεράμυνας, μεταξύ άλλων ιδιοτήτων. Η Méditation pour orgue, έργο του 1921, είναι μάλλον η πιο γνωστή του σύνθεση, καθώς εκδόθηκε στο Παρίσι και σήμερα επίσης είναι διαθέσιμη από μουσικούς εκδότες. Πρόκειται για ένα εξόχως εγκεφαλικό έργο, διάρκειας πέντε περίπου λεπτών, με εναλλαγές ήπιων και εντόνων τμημάτων, αντάξιο του συγγραφέα της “Προοπτικής Γεωμετρίας” (Geometrie Perspectiva, 1941).

Από άλλη χώρα της Βαλκανικής, συγκεκριμένα την Κροατία, προερχόταν ο Μάχος Παπαδόπουλος ή Boris Papandopulo (1906-1991) πολυγραφότατος συνθέτης του οποίου τα πρελούδια (Preludij za orgulje) αποδεικνύουν την νεοτονικού χαρακτήρα μελωδική άνεση. Στην κοντινή Τεργέστη δραστηριοποιούνταν ο οργανίστας Μάρκος Σοφιανόπουλος (Marco Sofianopoulo) (1952-2014), καθηγητής επί πολλά χρόνια στο Ωδείο Giuseppe Tartini της πόλης στον μυχό της Αδριατικής. Το Magnificavit για φωνή και όργανο του 1993 αποτελεί ένα σύντομο και σχετικά τολμηρό έργο λειτουργικής χρήσης που τείνει προς την ατονικότητα. Σε μουσικά νεωτερική γλώσσα είναι γραμμένο και το Recitativo, Ostinato and Toccata (ανάθεση του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου και αφιερωμένο στον Θ. Ταμβάκο) του Παναγιώτη Θεοδοσίου (Panagiotis Theodosiou) (γεν. 1964). Ακούσαμε επίσης το σύντομο Allegro moderato (1891) του Κωνσταντίνου Χαρικιόπουλου (Const. Carikiopoulo) (1859-1935), καθολικού το θρήσκευμα και οργανίστα στην Εκκλησία της Αγίας Θηρεσίας, καταγόμενου από την Θράκη ή την Πόλη.

Η οργανίστα και διευθύντρια μουσικής της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου Αθηνών Χριστίνα Αντωνιάδου και ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανάτης (Νίκος Ραγκούσης).

Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με “αμερικανιές”. Πρώτα, 3 μέρη από τον κύκλο Ancient Hellenic Processions του Ιωάννης Σινόπουλος-Ουίλσον (John Sinopoulo-Wilson) (γεν./b. 1944) Dithyramb of Dionysus (αρ.4), Hymn to Apollo (αρ.5), Procession of Pallas Athens (αρ.6). Είναι έργα με χολυγουντιανό άρωμα. Και μια επιλογή από τα Nove Spirituals, επίσης του Μάρκου Σοφιανόπουλου, για φωνή και όργανο: He never said (αρ.1), Michael Rows (αρ.2), Wade in the water (αρ.3), When the Saints (αρ.9), τα οποία επεξεργάζονται τα παραδοσιακά αμερικανικά τραγούδια διατηρώντας όμως τον χαρούμενο, εορταστικό χαρακτήρα, τον οποίο οι μουσικοί απέδωσαν με ιδιαίτερη αυτοπεποίθηση.

Ειδική μνεία θα πρέπει να γίνει στην εξαιρετικά και πάντοτε εξελλισσόμενη οπτική ταυτότητα του φεστιβάλ και το εξαιρετικά καλαίσθητο έντυπο πρόγραμμα.

 

Διαβάστε ακόμα: Peter Tiboris – «Στην Ελλάδα τιμάτε μόνο τους νεκρούς. Για τους ζωντανούς δεν έχετε καλό λόγο».

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top