Η πολιτική ματιά του Παπαδιαμάντη

Ο Κώστας Παπακωνσταντίνου φωτογραφημένος στην –ανεξίτηλα σηματοδοτημένη από τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη– Δεξαμενή. Το διήγημα «Οι Χαλασοχώρηδες» δημοσιεύτηκε, σε συνέχειες, στην εφημερίδα «Ακρόπολις» το 1892.

«Οι Χαλασοχώρηδες» είναι από τα λιγότερο γνωστά διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Τι πραγματεύεται;
Το διήγημα δημοσιεύτηκε, σε συνέχειες, στην εφημερίδα «Ακρόπολις» το 1892, ένα χρόνο δηλαδή πριν την πτώχευση του ’93 με τη γνωστή ρήση του Τρικούπη «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα ελληνικό νησί την τελευταία εβδομάδα βουλευτικών εκλογών. Ξεκινάει Τρίτη απόγευμα και καταλήγει Κυριακή βράδυ με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. Στους «Χαλασοχώρηδες» ο Παπαδιαμάντης σατιρίζει τα πολιτικά και εκλογικά ήθη της εποχής και προβάλλει τις παθογένειες του νέου ελληνικού κράτους. Παρουσιάζει με κωμικό τρόπο την αναστάτωση και τον εκφυλισμό της τοπικής κοινωνίας τις ημέρες των εκλογών. Ψηφοφόροι και ψηφοθήρες έχουν μπροστά τους λίγες μέρες για να κερδίσουν όσα περισσότερα μπορούν…

Τι, κατά τη γνώμη σας, καθιστά σημαντικό το συγκεκριμένο διήγημα;
Το ότι ο Παπαδιαμάντης δεν κρίνει τους ανθρώπους. Δεν χρησιμοποιεί απλοϊκά κλισέ. Κρίνει συνολικά το πολιτικό σύστημα και τις αξίες πάνω στις οποίες αυτό είναι δομημένο. Κεντρικός ήρωας της ιστορίας του είναι όλη η κοινωνία. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Υπάρχουν, απλώς, άνθρωποι που συμμετέχουν σ’ ένα παιχνίδι ανταγωνισμού και επιβίωσης. Σ΄ ένα ανταγωνιστικό παιχνίδι οι παίχτες καλούνται να παίξουν ανταγωνιστικά.

Ποιοι είναι οι Χαλασοχώρηδες;
Η λέξη «Χαλασοχώρηδες» σημαίνει αυτοί που χαλάνε το χωριό και είναι το παρατσούκλι του ενός από τα δύο κόμματα. Το άλλο κόμμα αποκτάει το δικό του παρατσούκλι κατά τη διάρκεια του έργου. Βρισκόμαστε ιστορικά στην εποχή όπου ήδη έχει επικρατήσει ο δικομματισμός ο οποίος στην Ελλάδα διήρκεσε για πάνω από 100 χρόνια. Ο όρος χαλασοχώρηδες χρησιμοποιείται σήμερα όταν κάποιος θέλει να μιλήσει για φαύλους πολιτικούς.

«Αναζητούσα ένα κείμενο που να έχει και πολιτικό χαρακτήρα, να μας επιτρέπει να σκεφτούμε και να μιλήσουμε πολιτικά».

Χαρακτηρίζετε την παράσταση «πολιτική κωμωδία»…
Ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης αναφέρει τους όρους «μικρά μελέτη» και «πραγματεία». Εμείς, διαβάζοντας το έργο, χωρίς την πρόθεση να το κατηγοριοποιήσουμε (άλλωστε δεν είμαστε θεωρητικοί), το χαρακτηρίσαμε «πολιτική κωμωδία». Το πολιτικό και το κωμικό στοιχείο στο διήγημα είναι κάτι παραπάνω από προφανή.

Στο σκηνοθετικό σημείωμα της παράστασης σημειώνετε: «Το 2013 μέσα στη σύγχυση που όλοι βρισκόμαστε, αναζητούμε τις κοινές μας ιστορίες. Στοχαζόμαστε, μιλάμε, συμμετέχουμε πολιτικά». Πώς ακριβώς το εννοείτε;
Η πολιτική ξεκινάει με τον διάλογο. Δεν χρειάζεται να συμφωνήσουμε, χρειάζεται όμως να συνεννοηθούμε. Πρέπει να συζητήσουμε ως κοινωνία τι θέλουμε για να δούμε πώς θα το καταφέρουμε. Μπορούμε να συνεννοηθούμε. Ο διάλογος αυτός πρέπει να γίνει μέσα στην κοινωνία. Αυτό σημαίνει συμμετοχή. Υπάρχουν πρωτοβουλίες κατοίκων, δίκτυα αλληλεγγύης, συνδικαλιστικά σωματεία, ανοιχτές συνελεύσεις, πολιτιστικοί σύλλογοι κτλ. Ας βρούμε κάτι, κάπου να συμμετέχουμε. Η παράσταση είναι στημένη έτσι που να προωθεί την ιδέα του διαλόγου. Την ιδέα ότι παίρνω τον λόγο και μιλάω. Έστω άγαρμπα , έστω δειλά στην αρχή.

«Πρέπει να συζητήσουμε ως κοινωνία τι θέλουμε, για να δούμε πώς θα το καταφέρουμε. Η παράσταση είναι στημένη έτσι που να προωθεί την ιδέα του διαλόγου. Την ιδέα ότι παίρνω τον λόγο και μιλάω. Έστω άγαρμπα, έστω δειλά στην αρχή».

Γράφετε επίσης: «Στην παράσταση δεν υπάρχει αφηγητής. Χωρίς τον πλάγιο λόγο της αφήγησης, οι σκέψεις των ηρώων και του συγγραφέα μετατρέπονται σε δημόσιο λόγο»…
Αποφύγαμε την εύκολη λύση του ρόλου-αφηγητή. Χωρίς να το πειράξουμε καθόλου, μοιράσαμε το κείμενο στους ρόλους που ήδη υπήρχαν στην ιστορία σαν να ήταν ατάκες θεατρικού έργου. Το διήγημα στάθηκε απίστευτα φιλικό απέναντί μας. Έτσι πετύχαμε δύο πράγματα. Πρώτον ενισχύθηκε η θεατρικότητα του κειμένου και δεύτερον τονίστηκε το πολιτικό στοιχείο της παράστασης. Ο δημόσιος λόγος, όταν αφορά κοινωνικά θέματα, είναι ταυτόχρονα και πολιτικός.

Είναι η πρώτη σας σκηνοθετική δουλειά –στην οποία και πρωταγωνιστείτε. Γιατί επιλέξατε να ξεκινήσετε με Παπαδιαμάντη;
Έψαχνα παλιά διηγήματα, γιατί με ενδιαφέρει η λογοτεχνία ως φορέας της ιστορίας. Μπορείς να καταλάβεις καλύτερα τα σημερινά προβλήματα της κοινωνίας αν τα δεις μέσα στην ιστορική τους διαδρομή. Αναζητούσα ένα κείμενο που να έχει και πολιτικό χαρακτήρα, να μας επιτρέπει να σκεφτούμε και να μιλήσουμε πολιτικά. Επίσης είχα παρατηρήσει παλιότερα, παίζοντας ένα κείμενο του Βιζυηνού, ότι η καθαρεύουσα, ως γλώσσα κατασκευασμένη, επιτυγχάνει στο θέατρο να μην ταυτίζεται ο θεατής με τους ρόλους, αλλά να εστιάζει στην ιστορία, χωρίς να χρειάζεται γι’ αυτό μια ξεχωριστή σκηνοθετική ή υποκριτική φόρμα.

Σκηνή από την παράσταση. «Στους ‘’Χαλασοχώρηδες’’ ο Παπαδιαμάντης σατιρίζει τα πολιτικά και εκλογικά ήθη της εποχής και προβάλλει τις παθογένειες του νέου ελληνικού κράτους», λέει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου.

Με τι κείμενα έχετε στο μυαλό σας να καταπιαστείτε στο μέλλον; Τι στίγμα θέλετε να δώσετε, για τον εαυτό σας, σκηνοθετώντας;
Δεν σκέφτομαι τόσο τα κείμενα όσο τους ανθρώπους, τις σχέσεις που δημιουργούνται και τους όρους με τους οποίους γίνεται μια παράσταση. Δεν πιστεύω σε αρχηγούς, κι αυτό με ενδιαφέρει και στο θέατρο.

Η παράσταση ανέβηκε, σε άλλο θέατρο, την περίοδο 2011-2012. Στις 5 Ιανουαρίου 2014 ρίχνει αυλαία. Τι σχεδιάζετε για μετά;
Αυτόν τον καιρό κάνουμε πρόβες με μια θεατρική ομάδα πάνω στο διήγημα του Φρανς Κάφκα «Στη Σωφρονιστική Αποικία». Η παράσταση αυτή θα ανέβει, σε δική μου σκηνοθεσία, πολύ σύντομα στο «θέατρο Καρτέλ».

«Η φιλοδοξία είναι η νόσος των χορτάτων, η λαιμαργία είναι των πεινασμένων το νόσημα», γράφει ο Παπαδιαμάντης στους «Χαλασοχώρηδες». Πώς εσείς, ο σκηνοθέτης τους, το εισπράττετε αυτό;
Νομίζω ότι είναι σαφές. Οι μεγάλες ανισότητες δημιουργούν διαφορετικούς κόσμους, οι οποίοι είναι δύσκολο να συναντηθούν. Οι χορτάτοι αγωνίζονται για τη δόξα και οι πεινασμένοι παλεύουν για την επιβίωση.

Με ένα βιβλίο από την εγκατάσταση της« Ανταλλακτικής Βιβλιοθήκης», στη Δεξαμενή. «Υπάρχουν πρωτοβουλίες κατοίκων, δίκτυα αλληλεγγύης, συνδικαλιστικά σωματεία, ανοιχτές συνελεύσεις, πολιτιστικοί σύλλογοι κτλ. Ας βρούμε κάτι, κάπου να συμμετέχουμε».

//Θέατρο Altera Pars, Μεγάλου Αλεξάνδρου 123, Κεραμεικός, τηλ. 210 3410011, www.alterapars.gr Παραστάσεις: Σάββατο 21.15, Κυριακή 18.30. Τελευταία παράσταση 5 Ιανουαρίου 2014.

TAGS :
θέατρο παπαδιαμάντης σκηνοθέτης

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook