Συναυλίες του Συνόλου Φεστιβάλ Ιονίων σε Κέρκυρα και Αθήνα

O Μπάμπης Καρασαββίδης (βιολί) και ο Σπύρος Τζέκος (κλαρινέτο), (Φωτογραφία: Ρωξάνη Ξυδιά-Πολίτη, Σύλλογος Albert Cohen, Κέρκυρα).

Οι συναυλίες του Συνόλου Φεστιβάλ Ιονίων (ΣΦΙ) ήταν από τα ευχάριστα γεγονότα που χαρακτήρισαν το ξεκίνημα της καλλιτεχνικής περιόδου 2019-20. Το αφιερωμένο στη μουσική του 20ου και 21ου αιώνα συγκρότημα ξεκίνησε τη νέα καλλιτεχνική περίοδο από την Κέρκυρα με ένα τριήμερο εκδηλώσεων στην αίθουσα της Ιονίου Ακαδημίας από τις 30 Σεπτεμβρίου έως 2 Οκτωβρίου 2019 αφιερωμένο στον γαλλικό πολιτισμό και ειδικότερα σε δύο κορυφαίους δημιουργούς της λογοτεχνίας και της μουσικής αντίστοιχα, τον συγγραφέα Αλμπέρ Κοέν και τον συνθέτη Ολιβιέ Μεσσιάν. Συνεχίστηκε με συναυλία στην Αίθουσα Άρης Γαρουφαλής του Ωδείου Αθηνών στις 5 Νοεμβρίου 2019 και θέμα «Το Bauhaus και η Νέα Μουσική».

Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην Κέρκυρα ήταν η Αγγελική Καθαρίου, μεσόφωνος, και οι Σπύρος Τζέκος, κλαρινέτο, Μπάμπης Καρασαββίδης, βιολί, Μαρίνα Κολοβού, τσέλο, και Μαριλένα Σουρή, πιάνο, ενώ στην Αθήνα συμμετείχαν οι προηγούμενοι και επιπλέον οι Ναυσικά Τσάρα, φλάουτο, Σπύρος Αρκούδης, τρομπέτα, Ντόριαν Ιντρίζι, βιολί, και Ηλίας Σδούκος, βιόλα. Την καλλιτεχνική επιμέλεια και στις δύο συναυλίες είχε ο Ανάργυρος Δενιόζος. Όλες οι εκδηλώσεις είχαν ελεύθερη είσοδο και πραγματοποιήθηκαν με χορηγία του Ιδρύματος Λεβέντη και της κυρίας Μάτι Έγκον. Η πολύ ικανοποιητική προσέλευση και στις δύο συναυλίες είναι ενδεικτική της ύπαρξης ενός σταθερού κοινού για την μουσική πρωτοπορία που σαφώς ξεπερνά τον περιορισμένο κύκλο των ευάριθμων μυημένων.

Κέρκυρα

Η πρώτη βραδιά του τριημέρου, Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 2019, ήταν αφιερωμένη στον εβραιογαλλοελβετό συγγραφέα Albert Cohen, ο οποίος είδε το φως της ημέρας στην Κέρκυρα, ανδρώθηκε στη Μασσαλία, αλλά έζησε και έδρασε κατεξοχήν στη Γενεύη, όπου σπούδασε και εργάστηκε στην Διεθνή Οργάνωση Εργασίας. Τη σχετική εμπειρία αξιοποίησε στα μυθιστορήματά του, ιδίως στο ογκωδέστερο και γνωστότερο αυτών, το “Belle du Seigneur” (1968, “Ωραία του Κυρίου”). Κεντρικά στοιχεία του λογοτεχνικού του έργου αποτελούν η εβραϊκή μεσογειακή ταυτότητα και η εξιδανικευμένη ανάμνηση της Κέρκυρας, η οποία στα βιβλία του εμφανίζεται πάντοτε ως Κεφαλoνιά.

Τη μνήμη του σπουδαίου συγγραφέα, ανθρωπιστή και διπλωμάτη υπηρετεί με εκδηλώσεις και εκδόσεις από το 2011 ο “Σύλλογος Αlbert Cohen, Κέρκυρα” και ο πρώτος ομιλητής της βραδιάς ήταν ο Δρ. Σπύρος Γιούργας, πρόεδρος του Συλλόγου, ο οποίος παρουσίασε το έργο του Συλλόγου και στη συνέχεια παροκολουθήσαμε ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον βίντεο, που πραγματοποιήθηκε με φροντίδα του Συλλόγου, με συνεντεύξεις σημαντικών προσωπικοτήτων σχετικά με τον Αλμπέρ Κοέν. Ακολούθως ο υπογράφων είχε την τιμή και την χαρά ως προσκεκλημένος των οργανωτών να δώσει σύντομη διάλεξη με τίτλο και θέμα: “Belle du Seigneur (1968) και η μουσική”.

Την εισαγωγή στο μουσικό πρόγραμμα έκανε ο συνθέτης – μουσικολόγος και υπεύθυνος για την καλλιτεχνική οργάνωση του τριημέρου Ανάργυρος Δενιόζος, ο οποίος μίλησε για τα παραδοσιακά ρωμανιώτικα τραγούδια, δηλαδή τα δημοτικά τραγούδια των ελληνόφωνων εβραϊκών κοινοτήτων, των ρωμανιωτών, και τέσσερα από αυτά, για ασυνόδευτη φωνή, τραγούδησε η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου, η οποία στη συνέχεια ερμήνευσε τις Deux mélodies hébraïques και τις Cinq Mélodies populaires grecques του Maurice Ravel με τη Μαριλένα Σουρή στο πιάνο.

Έχοντας ήδη εκτιμήσει την πολύ καλή ακουστική της αίθουσας με μεγαλύτερα οργανικά σύνολα ήταν τύχη να γνωρίσουμε τη συμπεριφορά της απέναντι στην ανθρώπινη φωνή ακούγοντας μια λυρική τραγουδίστρια ήδη γνωστή από την ερμηνεία της στον «Φεγγαρίσιο Πιερότο» του Arnold Schoenberg, που είχε ερμηνεύσει πάλι με το Σύνολο Φεστιβάλ Ιονίων σε διεύθυνση Βασίλη Χριστόπουλου στην Αίθουσα «Άρης Γαρουφαλής» του Ωδείου Αθηνών την Πέμπτη 29 Μαρτίου 2018. Με ηχόχρωμα που το χαρακτηρίζει μια αδαμάντινη καθαρότητα και τονικά πολύ ασφαλής, η φωνή της Αγγελικής Καθαρίου απλώθηκε με ωραία προβολή στον χώρο, σε ερμηνείες που χαρακτηρίζει μια μοντερνιστική αυστηρότητα. Ως σταθερή συνεργάτης του συνόλου είναι σαφές ότι με την νέα πιανίστα θα κερδίζουν συνεχώς σε συνέργεια και εμβάθυνση.

Η Μαριλένα Σουρή (πιάνο) και η Αγγελική Καθαρίου (φωνή), (Φωτογραφία: Ρωξάνη Ξυδιά-Πολίτη, Σύλλογος Albert Cohen, Κέρκυρα).

Την Tρίτη 1 Οκτωβρίου 2019 προβλήθηκαν επιλογές από την ταινία τεκμηρίωσης “La Liturgie de Cristal” (2009) του Olivier Mille με θέμα τον συνθέτη Οlivier Messiaen, γύρω από τον οποίο οργανώθηκε το πρόγραμμα της τελευταίας και σημαντικότερης ασφαλώς βραδιάς, με τη συναυλία που δόθηκε την Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 2019 με τίτλο Από τον Debussy στη φασματική μουσική. Όπως δηλώνει ο τίτλος και το πρόγραμμα των έργων, η συναυλία ακολούθησε μία από τις ανιχνεύσιμες γενεαλογίες στη μουσική πρωτοπορία του μακρότατου 20ου αιώνα, εκκινώντας από τον Debussy, βασικό θεμελιωτή της σύγχρονης μουσικής στα τέλη του 19ου αιώνα, και παρακολουθώντας τη διαμόρφωσή της μέσω του έργου του Messiaen έφτασε στους σύγχρονους φασματικούς συνθέτες της διεθνούς σκηνής των αρχών του 21ου.

Αν και αυτή η πορεία θα ήταν πιο σαφής εάν είχε τηρηθεί η χρονολογική σειρά, αισθητικά το αποτέλεσμα θα ήταν ίσως ανισοβαρές, οπότε μάλλον καλώς προτιμήθηκε τα δύο μέρη της συναυλίας να “καθρεφτίζουν” το ένα το άλλο σε μια σχετική συμμετρία ως προς το οργανικό τους δυναμικό. Η συναυλία άνοιξε με το έργο του Τoshio Hosokawa (*1955) Stunden-Blumen (Toki no Hana), στη μνήμη του Messiaen (2008), για κλαρινέτο, βιολί, τσέλο, πιάνο, δηλαδή για το σύνολο που καθιέρωσε ο μνημονευόμενος συνθέτης με το περίφημο Quatuor pour la fin du temps (1941).

Πρόκειται για καλογραμμένο έργο που συμβάλλει στη δημιουργία εργολογίου για το συγκεκριμένο οργανικό σύνολο που χρησιμοποιείται και στο έργο του Μεσσιάν, του οποίου άλλωστε είναι κατά κάποιο τρόπο το prequel, αφού Stunden-Blumen, δηλαδή “ωριαίο άνθος” είναι ο ιβίσκος ο τρισχιδής, αλλά και το τρίτο μέρος του μυθιστορήματος Momo του Michael Ende που αφορά τη γέννηση ή αρχή του χρόνου. Ως τίτλος και περιεχόμενο συνδυάζει λοιπόν το ενδιαφέρον του συνθέτη για τα άνθη και για την έννοια του χρόνου που απασχολεί το έργο του Μεσσιάν, ενώ θεματικά ήταν σαφώς λογικό να τοποθετηθεί στην αρχή.

Ακολούθησαν δύο σολιστικές συνεισφορές. Πρώτα η Μαριλένα Σουρή ερμήνευσε το La plainte, au loin, du faune…, στη μνήμη του Debussy (1920), για σόλο πιάνο του Paul Dukas (1865-1935). Ο τίτλος αναφέρεται βέβαια στο εμβληματικό Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός φαύνου (1894) του Ντεμπυσύ, έργο-τομή στην ιστορία της μουσικής και κατά κάποιον τρόπο γενέθλιο της μουσικής του 20ου αιώνα και για αυτό τον λόγο σημείο έναρξης της μουσικής περιπέτειας που αναζήτησε να αναδείξει η γενεαλογία της συναυλίας. Καθώς όμως ήταν αδύνατον να παρουσιαστεί αυτοπροσώπως, ακούστηκε τουλάχιστον ως “μακρινή ανάμνηση” μέσα από το έργο του Ντυκά, στο οποίο το θέμα του Φαύνου παρατίθεται αυτούσιο, χαρακτηρίζεται μάλιστα από τον συνθέτη στην παρτιτούρα ως cantus firmus, δηλαδή ως βασική μελωδία γύρω από την οποία ο συνθέτης χτίζει το νέο έργο.

Ο πρώτος ομιλητής της βραδιάς στην Κέρκυρα ήταν ο Δρ. Σπύρος Γιούργας (Φωτογραφία: Ρωξάνη Ξυδιά-Πολίτη, Σύλλογος Albert Cohen, Κέρκυρα).

Σήμερα γνωστός κυρίως χάρις στην εμψύχωση (animation) του συμφωνικού ποιήματος “Ο Μαθητευόμενο Μάγος” στην “Φαντασία” του Ντίσνεϋ, ο Πωλ Ντυκά υπήρξε φίλος του Ντεμουσύ και καθηγητής του Μεσσιάν και κυρίως ένα από τους καλύτερους συνθέτες της εποχής του. Είναι κρίμα που τα έργα του δεν είναι περισσότερο γνωστά, οπότε κάθε ερμηνεία της μουσικής του είναι εξαιρετικά ευπρόσδεκτη, ειδικά όταν καταφέρνει όπως η Μαριλένα Σουρή στο συγκεκριμένο έργο να αποδώσει την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα και τις οδηγίες “σφιξίματος” και “άφεσης στην κίνηση” που ζητά ο συνθέτης στην παρτιτούρα.

Αμέσως μετά η Μαρίνα Κολοβού ερμήνευσε τις Sept papillons (2000, “Επτά πεταλούδες”), για σόλο τσέλο της Kaija Saariaho (*1952). Πρόκειται για επτά μικρογραφίες που εξερευνούν τις δυνατότητες του οργάνου. Η ερμηνεύτρια τις απέδωσε με εξαιρετική δεξιοτεχνία αλλά και τόσο πάθος που καθήλωσε το ακροατήριο σαν τα έργα αυτά να ήταν το σύγχρονο αντίστοιχο με τις σουίτες του Μπαχ. Ο ήχος κατακτούσε την αίθουσα και τους ακροατές σε μια συναρπαστική εμπειρία που δεν μπόρεσα να επαναλάβω μεταγενέστερα ακούγοντας το έργο σε ηχογράφηση, αφήνοντας αναγκαστικά επικρεμάμενο το ερώτημα αν αυτό που μας κατέκτησε πραγματικά ήταν το έργο ή η ερμηνεία του. Αναμφισβήτητα πάντως προσέφερε στην μουσικό τη δυνατότητα να επικοινωνήσει στο κοινό όλη την εκφραστική της δύναμη.

Το πρώτο μέρος έκλεισε και το δεύτερο άνοιξε με κύκλους τραγουδιών για φωνή και πιάνο του Claude Debussy (1862-1918): Trois Chansons de Bilitis σε ποίηση Pierre Louÿs (1897-8) και Trois poèmes de Stéphane Mallarmé (1913) τα οποία ερμήνευσαν η Αγγελική Kαθαρίου και η Μαριλένα Σουρή με ποιότητα αντίστοιχη με της πρώτης βραδιάς. Ακολούθησε το ντουέτο για βιολί και κλαρινέτο Tristan Murail (*1947) Les Ruines circulaires (2006) που δικαιολογεί από τον τίτλο το μεν κυκλικό από το πέρασμα των θεμάτων από τον ένα όργανο στο άλλο, το δε ερείπια από την αναζήτηση εξωμουσικών συνειρμών με μεγαλιθικά μνημεία της Βρετάνης.

Η συναυλία έκλεισε “ πανηγυρικά” με τρία αυτοτελή τμήματα από το Quatuor pour la fin du temps (1941) του Olivier Messiaen (1908-1992): Liturgie de Cristal, L’Abime des Oiseaux για σόλο κλαρινέτο, Intermède. Σε ένα τόσο γνωστό έργο ήταν εύκολο να εκτιμήσει κανείς τις εξαιρετικές ερμηνείες, τόσο ως ατομικές συνεισφορές όσο και συλλογικά. Στο σόλο κλαρινέτο ο Σπύρος Τζέκος έδωσε ένα πραγματικό ρεσιτάλ αφήνοντας να ονειρευτούμε μια αίθουσα που να κρατά ακέραια την πλήρη παρουσία του ήχου αλλά αποσιωπώντας εντελώς τον αναπόφευκτο ήχο του φυσήματος. Στη Λειτουργία των κρυστάλλων η Μαριλένα Σουρή απέδωσε ωραιότατα από το πιάνο το κρυσταλλικό ηχόχρωμα που ζητά το έργο. Η ερμηνεία ήταν καθαρά μοντερνιστική χωρίς υστερορομαντικές αναμνήσεις και θα ήταν ωραίο οι ερμηνευτές να το παίξουν ολόκληρο σε μελλοντική συναυλία.

Αθήνα

Στις 5 Νοεμβρίου 2019 οι προηγούμενοι ερμηνευτές ενισχυμένοι με επιπλέον συναδέλφους τους έδωσαν μια ακόμα συναυλία στην Αίθουσα Άρης Γαρουφαλλής του Ωδείου Αθηνών, στα πλαίσια της έκθεσης 100 χρόνια Bauhaus που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Goethe Institut Αθηνών στο υπόγειο του κτιρίου. Το Ωδείο είναι έργο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου, ο οποίος σπούδασε στη σχολή εφαρμοσμένων τεχνών του Bauhaus και εφάρμοσε τις θεμελιώδεις αρχές στο κτίριο του Ωδείου που ως σήμερα εντυπωσιάζει για την αισθητική και τη λειτουργικότητά του. Το απόγευμα πριν τη συναυλία έγινε ξενάγηση στην έκθεση από τον επιμελητή της Λουκά Μπαρμπατίλα.

Αν και συνώνυμο σήμερα κυρίως του ομώνυμου αρχιτεκτονικού ύφους, το Bauhaus ήταν σχολή καλών και εφαρμοσμένων τεχνών από την οποία ξεπήδησε το πολυσχιδές κίνημα που η σχέση με τη μουσική δεν περιορίζεται μόνο στην ανέγερση Ωδείων και συναυλιακών αιθουσών. Ο διαθεματικός χαρακτήρας των αναζητήσεων οδήγησε νωρίς και στος επαφές με τις παραστατικές τέχνες και τη μουσική, όπως καταδεικνύεται με την δημιουργία το 1922 του “Τριαδικού μπαλέτου” από τον Oskar Schlemmer σε μουσική Paul Hindemith ή την πραγματοποίηση του “Fest Neuer Musik” (Εορτή νέας μουσικής) το 1923. Άλλωστε, η αναζήτηση μιας εντελώς νέας μουσικής γλώσσας από τους δημιουργούς του σειραϊσμού δεν ήταν ξένη από την αναζήτηση για τη δημιουργία μιας ορθολογικής τέχνης απαλλαγμένης από το βάρος της παράδοσης.

Το πρόγραμμα της συναυλίας περιέλαβε έργα συνθετών που βρέθηκαν σε στενή σχέση με το Bauhaus, ή το επηρέασαν, όπως γενικά αναγνωρίζεται για τον Γάλλο Erik Satie (1886-1925) του οποίου το έργο Tapisserie en fer forgé από την Musique d’ameublement (1917) εκτελούνταν έξω από την αίθουσα κατά τη διάρκεια προσέλευσης του κοινού και του οποίου περισσότερο από οτιδήποτε άλλο εμφανής είναι η επιρροή στο κίνημα του μινιμαλισμού. Στην καθαυτό συναυλία όμως ακούσαμε έργα συνθετών που συνεργάστηκαν άμεσα με το Bauhaus ή συμμετείχαν στους ευρύτερους προβληματισμούς της εποχής, ειδικά σε ό,τι αφορά τη σχέση μουσικής και εικαστικών τεχνών.

Όπως και στην Κέρκυρα έτσι και εδώ η ύπαρξη ενός συνόλου επέτρεψε να ακουστούν συνθέσεις με πολύ διαφορετικούς οργανικούς συνδυασμούς. Έτσι η συναυλία άνοιξε με τα Energico ed animato και Marcia Funebre από τα Cinq marches characteristiques (Πέντε χαρακτηριστικά εμβατήρια) op. 10 (1928-1934) για πιάνο του πολυγραφότατου Stefan Wolpe (1902-1972), κομμάτια που αναζητούν την ανανέωση της μουσικής μέσα από μια άμεσα κατανοητή μουσική γλώσσα. Στον αντίποδα βρίσκεται το Zwölftondauer-Komplexe (1914 ; ή 1925), για βιολί, βιόλα και τσέλο, δηλαδή για τρίο εγχόρδων, του Yefim Golyshev (1897-1970). Σήμερα γνωστός κυρίως ως εικαστικός, ο Γκολισέφ υπήρξε και συνθέτης του οποίου σώζεται μόνο ένα μουσικό έργο, το οποίο όμως εισάγει μια σειρά από καινοτομίες και πειραματισμούς όπως δηλώσει ο απολύτως περιγραφικός τίτλος Συμπλέγματα Δώδεκα Τόνων και Διαρκειών. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο, όπως μπορούν να ανακαλύψουν οι ακροατές χάρις σε ηχογράφηση του Streiff Trio ευχερώς ευρισκόμενη στο διαδίκτυο. Το πρώτο μέρος έκλεισε με τη Σουΐτα για κλαρινέτο, βιολί και πιάνο από την L’histoire du soldat (1918) του Igor Stravinsky (1882-1971).

Στο δεύτερο μέρος ακούσαμε δύο ακόμα διαφορετικές προσεγγίσεις στην δωδεκαφθογγική μουσική, το Zwölftonspiel (1948?), για κουαρτέτο εγχόρδων και πιάνο του Josef Mathhias Hauer (1883-1959) και τα τραγούδια Palmström op.5 (1923-24), για φωνή, φλάουτο, κλαρινέτο, βιολί, βιόλα και τσέλο του Hanns Eisler (1898-1962) σε ποίηση Christian Morgenstern. Η συναυλία ολοκληρώθηκε με το σύνολο των ερμηνευτών στη μακροσκελή σουΐτα για οργανικό σύνολο από το μπαλέτο-παντομίμα Der Dämon (ο Δαίμων), op. 28 (1922) του Paul Hindemith (1895-1963) σε σενάριο του Max Krell. Πρόκειται για ένα έντονα εξπρεσιονιστικό έργο με εναλλαγές του δαιμονικού και του λυρικού στοιχείου, με χορούς ζωώδους ενεργητικότητας, που αποδόθηκαν πολύ καλά από το σύνολο, όπως και το σύνολο του προγράμματος. Γενικά ο Χίντεμιτ είναι ένας συνθέτης που θα μπορούσαμε να ακούμε περισσότερο, έχει μάλιστα συνθέσει και πολύ ωραίες όπερες.

Διαβάστε ακόμα: Φλογερή Cavalleria Rusticana στο Φεστιβάλ Επταπυργίου.

TAGS :
κλασσική μουσική όπερα

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook