Ισίδωρος Ζουργός: «Κουβαλάμε περισσότερο Βυζάντιο σήμερα από όσο φανταζόμαστε»

«Πολλές από τις καθημερινές μας εκφράσεις, παροιμίες, γνωμικά, συνήθειες της κάθε μέρας ακόμη και συνταγές μαγειρικής προέρχονται από το Βυζάντιο».

Είναι ένας από τους πλέον επιδραστικούς συγγραφείς της σημερινής ελληνικής λογοτεχνίας. Καίτοι αθέατος από το «παιχνίδι» των social media, χαίρει της ευρύτερης προβολής. Κάθε βιβλίο του ανεβαίνει αμέσως σχεδόν στις λίστες των ευπώλητων. Για τον ίδιο, η δημιουργική φάση χωρίζεται σε δύο περιόδους: αυτή της σιωπής, την περίοδο που συγγράφει ένα βιβλίο, αλλά και εκείνη της φυσικής παρουσίας σε εκδηλώσεις, όταν έχει εκδοθεί κάποιο καινούργιο του βιβλίο.

Ο Ισίδωρος Ζουργός είναι ένας κλασικός storyteller και μάλιστα μακράς πνοής, καθώς όλα του τα μυθιστορήματα είναι πολυσέλιδα δημιουργώντας έτσι μεγάλες τοιχογραφίες με ήρωες που εγγράφονται εύκολα στο μυαλό σου, αλλά και μια βαθιά ανάλυση των εποχών που επιλέγει να τους τοποθετήσει.

Στο νέο του μυθιστόρημα «Περί της εαυτού ψυχής» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη, μας μεταφέρει στο οικείο Βυζάντιο και συγκεκριμένα στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού. Εκεί, σε μια ερημική ακτή της Προποντίδας, ο Σταυράκιος Κλαδάς αναθυμάται τη μακρόχρονη ζωή του. Νοτάριος και αντιγραφέας ο ίδιος όλα του τα χρόνια, έχοντας μεταγράψει εκατοντάδες συγγράμματα αγίων και ελλόγιμων ανδρών, αποφασίζει, ελεύθερος πια, να συντάξει τη δική του χρονογραφία.

Στο μυθιστόρημα συναντάμε το… άλλο Βυζάντιο, αυτό που δεν καταγράφεται στην επίσημη ιστορία, ενώ το μυθιστόρημα μιλάει ευθέως για τη δύναμη της γραφής και της μνήμης. Ο Ισίδωρος Ζουργός μίλησε στο Andro για το νέο του βιβλίου, αλλά και για τη σημασία που έχει το Βυζάντιο στη σύγχρονη Ελλάδα.

– Πόσο Βυζάντιο κουβαλάμε εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες;

Περισσότερο από όσο φανταζόμαστε. Πολλές από τις καθημερινές μας εκφράσεις, παροιμίες, γνωμικά, συνήθειες της κάθε μέρας ακόμη και συνταγές μαγειρικής προέρχονται από το Βυζάντιο… Πολλοί τρόποι έκφρασής μας προς το ιερό, αρκετά συλλογικά μας ελαττώματα κι ένα σωρό άλλα έλκουν την καταγωγή τους από εκείνη την αυτοκρατορία. Πρωταρχική σημασία έχει η γλώσσα, η οποία και υπήρξε η μήτρα αυτού που ονομάστηκε νεώτερος ελληνισμός και είχε αρχίσει να γίνεται διακριτός στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου.

– Την ίδια στιγμή που επαιρόμαστε για τους Αρχαίους Έλληνες, ξεχνάμε πως μέρος της ιστορίας μας είναι και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Γιατί πιστεύετε;

Το Βυζάντιο ήταν και είναι ως ένα σημείο ακόμη και σήμερα ο μεγάλος αφανής της ευρωπαϊκής ιστορίας. Κατά περιόδους όχι μόνο παραμερίστηκε αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις μέχρι και συκοφαντήθηκε, ακόμη και αλλαγή ονόματος του επιβλήθηκε, αφού ο όρος Βυζάντιο όχι για μια συγκεκριμένη περιοχή αλλά για το σύνολο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας επινοήθηκε ύστερα από την άλωση. Οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν τον εαυτό τους Ρωμαίο. Αυτό ήταν κάτι που ενοχλούσε τη δυτική ιστοριογραφία και την πολιτιστική προβολή του άλλου χριστιανισμού, καθώς η Δύση επιθυμούσε να είναι αυτή η κληρονόμος της πάλαι ποτέ ενιαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

– Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε μ’ αυτή την ιστορική περίοδο;

Η ατμόσφαιρα της πόλης όπου γεννήθηκα και ζω. Η Θεσσαλονίκη φανερώνει κάθε τόσο στον περαστικό κι ένα κομμάτι Βυζαντίου. Ήταν όμως και οι επισκέψεις σε άλλους τόπους, Κωνσταντινούπολη, Άγιο Όρος, Καστοριά … Να μη ξεχάσουμε όμως και τις εικόνες, τα μωσαϊκά και τα βυζαντινά συγγράμματα. Όλα αυτά μου ψιθύριζαν για χρόνια πως είχαν κάτι να μου πουν κι ύστερα εγώ να γράψω με τη σειρά μου.

«Το Βυζάντιο ήταν ο βασικός κληρονόμος της Ρώμης και κατ’ επέκταση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος».

– Παρότι τα βιβλία σας, και το τελευταίο, ασχολούνται με συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, δεν θα έλεγε κανείς πως είναι ιστορικά μυθιστορήματα. Μπήκατε στον πειρασμό να επιχειρήσετε κάτι τέτοιο;

Όπως θα έχετε παρατηρήσει σε κάθε μου βιβλίο γράφω κάτω από τον τίτλο μόνο τη λέξη μυθιστόρημα. Τους συγγραφείς δεν τους ενδιαφέρουν και τόσο οι ακριβείς κατηγοριοποιήσεις, το αν τα μυθιστορήματά τους ονομάζονται από τη φιλολογική σπουδή έτσι ή αλλιώς. Η μεγάλη προτεραιότητα του συγγραφέα είναι να κρατηθεί όρθιος στην κινούμενη άμμο της γραφής, εκεί όπου νους και παρορμήσεις προσπαθούν να μορφοποιήσουν το καινούριο βιβλίο που γεννιέται. Σε ποιο υποθηκοφυλακείο θα καταγραφεί δεν είναι δική τους δουλειά. Αυτοί έχουν την έγνοια να βγει μόνο ένα γερό παιδί, όπως έλεγε πάντα ο λαός.

– Έναν μυθιστοριογράφος οφείλει να τον απασχολεί η «μικρή» ζωή του ήρωά του; Στο «Περί της εαυτού ψυχής» είναι ένας νοτάριος και όχι μεγάλες φυσιογνωμίες της εποχής.

Έχω την εντύπωση πως το μυθιστόρημα και η λογοτεχνία γενικότερα υπάρχει κυρίως για την μικρές ζωές των ηρώων τους, τουλάχιστον τα τελευταία εκατό πενήντα χρόνια αυτές μας ενδιαφέρουν περισσότερο και δικαιολογημένα. Οι οδύσσειες των καθημερινών ανθρώπων είναι πηγές για την ιστοριογραφία και έμπνευση για την πεζογραφία. Εκτίμησα λοιπόν πως η ζωή ενός γραμματέα και αντιγραφέα στο Βυζάντιο θα μπορούσε να είναι μια ενδιαφέρουσα διαδρομή και ένας τρόπος για την επανασύσταση ενός ολόκληρου πολιτισμού.

– Θυμίζει η σημερινή εποχή κάτι από Βυζάντιο;

Οι εποχές όσο διαφέρουν μεταξύ τους άλλο τόσο και μοιάζουν. Νομίζω πως όποιος διαβάζει το Περί της εαυτού ψυχής πολύ συχνά θα σκέφτεται: «Μα αυτό το έχουμε κι εμείς» ή «τα ίδια συμβαίνουν και σήμερα». Πολλά κομμάτια της ανθρώπινης Ιστορίας υπάρχουν δίπλα μας ως ζώσα πραγματικότητα.

– Λέμε πως εμείς δεν ζήσαμε Αναγέννηση και αυτό προκάλεσε μια υστέρηση της χώρας σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Συμφωνείτε;

Είναι μια δύσκολη ερώτηση και φυσικά οι επιστήμονες που μελετούν το παρελθόν έχουν τον πρώτο λόγο. Η δική μου γνώμη είναι πως αυτό ισχύει όμως με πολλές υποσημειώσεις. Είχαμε κι εμείς τη δική μας αναγέννηση, η οποία δεν πρόλαβε να ψηλώσει. Αυτό που δεν είχαμε ήταν η σπουδή στον ορθό λόγο και κατ’ επέκταση μέσω της λογικής η μελέτη της φύσης και η ανάπτυξη της τεχνολογίας. Η Δύση με εργαλείο τη λογική τελικά κυριάρχησε την εποχή που το Βυζάντιο ήταν πια παρελθόν.

– Είναι υποτιμημένος ο ρόλος του Βυζαντίου στη μακρόχρονη ιστορία του τόπου;

Έγιναν προσπάθειες από τη σύσταση του ελληνικού κράτους να γίνει γνωστό το μεσαιωνικό μας παρελθόν. Το βασικό ιστοριογραφικό αφήγημα του 19ου αιώνα ήταν η σύνθεση της διαρκούς ενότητας του ελληνισμού δια μέσου των αιώνων. Όμως το Βυζάντιο ήταν κάτι παραπάνω από αυτό, ήταν ο βασικός κληρονόμος της Ρώμης και κατ’ επέκταση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Το Βυζάντιο είναι βασικός βραχίονας του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

– Ο νοτάριος Σταυράκιος Κλαδάς συντάσσει τη δική του χρονογραφία. Είναι η γραφή ένας τρόπος να διασωθεί η μνήμη;

Ασφαλώς και μάλιστα από τους παλαιότερους. Η γραφή έχει αποτελέσει για αιώνες την κιβωτό της μνήμης, ατομικής και συλλογικής.

– Στις μέρες μας αντέχει η γραφή; Τι πιστεύετε; Μήπως μάς έχει νικήσει η εικόνα;

Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας η πληροφορία, η έκφραση, η τέχνη γενικότερα οπτικοποιείται όλο και περισσότερο. Αναπόφευκτα η γραφή περιορίζεται και θα περιοριστεί ακόμη πιο πολύ. Πιστεύω όμως ότι το όριο αυτής της συρρίκνωσης δεν είναι μακριά. Η συνθετότητα του ανθρώπινου λόγου και οι πολλές χρήσεις που αυτός υπηρετεί είναι αδιαπραγμάτευτες.

– Η ψυχή τι σημασία έχει στον Βυζαντινό κόσμο; Εσείς την φέρνετε σε πρώτο πλάνο.

Η βυζαντινή κοινωνία ήταν βαθύτατα χριστιανική ενώ οι λόγιοι κύκλοι των μεγάλων πόλεων μελετούσαν τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Όπως καταλαβαίνετε η έννοια ψυχή και η ποθούμενη Σωτηρία υπήρχε στην κάθε ημέρα κι ας φορούσε επάνω της διάφορα ενδύματα και νοήματα. Και σήμερα στη λαϊκή νεοελληνική γλώσσα αυτή η λέξη έχει μια ευρύτατη χρήση και μάλιστα με συναισθηματική φόρτιση.

– Έχει ενδιαφέρον ότι το βιβλίο είναι και η ιστορία ενός πλάνητα. Βλέπουμε ωσάν καλειδοσκόπιο όλη την εποχή. Πόσο δύσκολο ήταν να αποτυπώσετε αυτές τις λεπτές αποχρώσεις μιας μακρινής εποχής;

Ήταν πραγματικά πολύ δύσκολο. Μη ξεχνάτε ότι μας λείπουν και οι κινηματογραφικές εικόνες, κάτι που στην αναπαράσταση άλλων εποχών είναι ένα δεδομένο, είναι ένα βοήθημα στο να πλαστεί ένας κόσμος του παρελθόντος. Οι πηγές είναι αρκετές αλλά όχι πάντα εύκολο να εντοπιστούν αν δεν είσαι ο ειδικός επιστήμονας. Η αρχιτεκτονική και η εικονογραφία ήταν από τους λίγους συμπαραστάτες στο έργο της παλινόρθωσης ενός κόσμου που έχει χαθεί.

Το νέο βιβλίο του Ισίδωρου Ζουργού «Περί της εαυτού ψυχής» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

– Η λογοτεχνία έχει πάντα τους δικούς της χρόνους. Πολλές φορές, όμως, οι αναγνώστες ζητούν από τους συγγραφείς επίκαιρα θέματα. Τι λέτε επ’ αυτού;

Είμαι πολύ επιφυλακτικός σε σχέση με την επικαιρότητα. Νομίζω πως η λογοτεχνία απαιτεί μια χρονική απόσταση από τα γεγονότα και καλό θα ήταν να περιμένουμε αυτά πρώτα να στραγγίξουν, ώστε να καταδειχτούν οι επιπτώσεις τους στις ανθρώπινες κοινωνίες.

– Θα μπορούσατε να γράψετε κάτι που να περιλαμβάνει την πανδημία ή την οικονομική κρίση που περάσαμε;

Το προτελευταίο βιβλίο μου, Οι ρετσίνες του βασιλιά, εμπεριέχει τον μακρινό απόηχο της οικονομικής κρίσης παρ’ όλο που άλλα είναι τα βασικά θέματα που πραγματεύεται. Σε ό,τι αφορά τις επιδημιολογικές κρίσεις στο βιβλίο μου Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο υπάρχει μια εκτενής αναφορά στην ευλογιά όπως και σε μια επιδημία πανούκλας στη Θεσσαλονίκη του 17ου αιώνα. Νομίζω πως με τις πανδημίες μάλλον έχω κλείσει συγγραφικά. Μάλλον, γιατί οριστικά δεν μπορείς ποτέ να ξέρεις…

– Σας τρομάζει κάτι στην εποχή μας;

Αρκετά, όπως τους περισσότερους από εμάς νομίζω. Το πιο απειλητικό όμως είναι η κλιματική αλλαγή.

– Από την άλλη, τι είναι αυτό που σας κάνει να αισιοδοξείτε;

Ότι ο ήλιος εξακολουθεί να βγαίνει κάθε πρωί και ότι τα χαμόγελα των παιδιών είναι ίδια και απαράλλαχτα εδώ και αιώνες

– Είστε ένας από τους ελάχιστους συγγραφείς που δεν δραστηριοποιούνται στα social media. Κι όμως, τα βιβλία σας γίνονται ευρέως γνωστά και συνάμα ευπώλητα. Έχετε εξήγηση;

Δεν μπορώ ούτε προτίθεμαι να δώσω κάποια εξήγηση. Το μόνο που μπορώ να αναφέρω είναι πως σε εμένα ταιριάζει η γόνιμη σιωπή, την οποία θέλω να σπάω μόνο με την έκδοση κάποιου καινούριου βιβλίου ή συζητώντας με τους αναγνώστες στις παρουσιάσεις όπου και όποτε θα ξαναγίνουν. Αυτό δεν σημαίνει κανέναν αφορισμό σε όσους και όσες διαλέγουν άλλους δρόμους.

Διαβάστε ακόμα: Κώστας Καναβούρης. «Ο δικός μου θεός είναι ο άνθρωπος».

TAGS :
βιβλίο Βυζάντιο συγγραφέας

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook