«Révolution Grecque»: μια αφιερωματική βραδιά για το 1821 στο Fribourg της Ελβετίας

Οι Χριστόφορος Σταμπόγλης, Τάσσης Χριστογιαννόπουλος, Adrian Prabava δέχονται τα χειροκροτήματα για την Ελληνική Επανάσταση του Εκτώρ Μπερλιόζ.

Πρόκειται για μια συναρπαστική ιστορία φιλοπατρίας και βιβλιοφιλίας που ξεκινά τα προεπαναστατικά χρόνια στη Σμύρνη και το Παρίσι και συνεχίζει μέχρι σήμερα στην ορεινή Ανδρίτσαινα της επαρχίας Ολυμπίας και στο Φριμπούρ, την “Ελεύθερη Πόλη” της Ελβετικής Συνομοσπονδίας των Άλπεων. Εκεί όπου προ ολίγων ημερών οι Ελβετοί Φίλοι της Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας τίμησαν την Ελληνική Επανάσταση με μια αφιερωματική συναυλία ενώπιον ενθουσιώδους ακροατηρίου επιχωρίων φιλόμουσων και διακεκριμένων επισκεπτών.

Η Βιβλιοθήκη  της Ανδρίτσαινας και οι Ελβετοί φίλοι της

Εμπνευστής και πρωτεργάτης της ιστορίας μας υπήρξε ο Κωνσταντίνος Αγαθόφρων Νικολόπουλος (1786-1841). Γιος εμπόρου από την Ανδρίτσαινα, ο ίδιος γεννήθηκε στη Σμύρνη. Το 1806 μετοίκησε στο Παρίσι, όπου ακολούθησε τα βήματα του μεγάλου Αδαμάντιου Κοραή, με τον οποίο συνδέθηκε με στενή φιλία, και εργάστηκε ως βιβλιοθηκάριος στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Παράλληλα υπήρξε ένας από τους πρώτους Έλληνες συνθέτες και ενεργός υποστηρικτής της Ελληνικής Επανάστασης, για την οποία συνέθεσε ποιήματα και τραγούδια.

Υπήρξε επίσης μανιώδης βιβλιοσυλλέκτης. Έζησε μόνος μία ζωή γεμάτη στερήσεις σε μία φτωχική σοφίτα, στην οποία σώρευε με αυταπάρνηση τα βιβλία του. Σκοπός του ήταν να τα στείλει στην ελεύθερη Ελλάδα για να δημιουργηθεί Σχολείο και Βιβλιοθήκη στον τόπο καταγωγής του, την Ανδρίτσαινα. Ο ίδιος θανών αιφνιδίως δεν πρόλαβε να συνοδεύσει το πολύτιμο φορτίο, το οποίο πάντως έφτασε στον προορισμό του. Μετά από περιπέτειες και καθυστερήσεις, η Βιβλιοθήκη λειτούργησε αρχικά ως τμήμα του Γυμνασίου και πλέον ως αυτόνομος οργανισμός σε ιδιόκτητο κτήριο.

Κτήμα Ιερόν Ανδριτσαίνης. Ιδιόχειρη αφιέρωση βιβλίου από τον Κωνσταντίνο Αγαθόφρωνα Νικολόπουλο προς την πατρώα γη.

Στη λειτουργία της Βιβλιοθήκης καίρια είναι η συμβολή της Ένωσης Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, με έδρα το Φριβούργο (Fribourg/Freiburg) της Ελβετίας. Ιδρύθηκε το 1987 από τον φωτισμένο γιατρό και πατριώτη, αείμνηστο Παναγιώτη Πετρόπουλο, διευθυντή χειρουργικής στο τοπικό νοσοκομείο. Τη σκυτάλη στην ιατρική και στην Ένωση παρέλαβε ο Δημήτριος Τσελεπής, αρχικά ως αντιπρόεδρος το 2011 με πρόεδρο τον ιστορικό Martin Nicoulin και από το 2017 ως πρόεδρος. Θεσσαλονικεύς ο ίδιος, σηματοδοτεί το πέρασμα από την τοπική φιλοπατρία σε ένα άνοιγμα πανελληνίου και διεθνούς ενδιαφέροντος για έναν θεσμό υπερτοπικής σημασίας.

Σήμερα η Ένωση αριθμεί περί τα 230 μέλη, κυρίως από την Ελβετία, αλλά και από άλλες χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Καναδά, Αυστρία, Δανία) και την Ελλάδα, και στηρίζει συστηματικά το έργο της Βιβλιοθήκης, τόσο με άμεση οικονομική προσφορά όσο και με θεσμική βοήθεια. Ανάμεσα στις δράσεις της ξεχωρίζει η δημιουργία και χρηματοδότηση εξειδικευμένου εργαστηρίου μέσα στο χώρο της Βιβλιοθήκης για την συντήρηση των ιστορικών τόμων της Συλλογής Νικολόπουλου. Παράλληλα οργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και στην Ελβετία για την ανάδειξη της Βιβλιοθήκης αλλά και την γενικότερη προώθηση του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνοελβετικής φιλίας.

Στα όπλα! Στα όπλα! Η Ηρωική Σκηνή (Η Ελληνική Επανάσταση) του Εκτώρ Μπερλιόζ με όλες τις μουσικές δυνάμεις της βραδιάς: Ορχήστρα Δωματίου του Φριμπούρ και Χορωδία Δωματίου του Πανεπιστημίου του Φριβούργου (διδασκαλία Pascal Meyer),  Τάσσης Χριστογιαννόπουλος, βαρύτονος, Χριστόφορος Σταμπόγλης, μπάσος,  Adrian Prabava, διεύθυνση ορχήστρας.

Η Επετειακή συναυλία στο Théâtre Equilibre: Ελληνική Επανάσταση

Η αφίσα της βραδιάς.

Κορυφαία εκδήλωση σε ό,τι αφορά το οργανωτικό μέγεθος όσο και τη συμβολική διάσταση υπήρξε η διοργάνωση της συναυλίας Révolution Grecque 200 Ans – Ελληνική Επανάσταση 200 Χρόνια  την Τρίτη 15 Νοεμβρίου 2022 στο Θέατρο Equilibre – μια σύγχρονη αίθουσα 700 θέσεων που κυριολεκτικά ισορροπεί στον αέρα. Η συναυλία πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πρεσβείας στη Βέρνη και ήταν μία συμπαραγωγή της Ένωσης Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας με την Ορχήστρα Δωματίου του Φριμπούρ. Η βραδιά περιέλαβε έργα Μπορμπουδάκη, Μπερλιόζ, Μπετόβεν και Μπραμς, με θεματικό άξονα την αρχαία και την επαναστατική Ελλάδα.

Ήταν σύμφωνα με το πρόγραμμα «μια συναυλία σχεδιασμένη ως ιστορική τοιχογραφία του λίκνου του δυτικού πολιτισμού». (Το γεγονός ότι όλοι οι συνθέτες αρχίζουν από «Β» είναι μάλλον συμπτωματικό). Διηύθυνε – αυτό και αν ήταν ευχάριστη έκπληξη – ο γνωστός στο αθηναϊκό κοινό αρχιμουσικός Adrian Prabava, και συμμετείχαν η Χορωδία Δωματίου του Πανεπιστημίου του Φριβούργου σε διδασκαλία του εγνωσμένου φιλέλληνα Pascal Meyer και οι δύο διακεκριμένοι Έλληνες λυρικοί τραγουδιστές, βαρύτονος Τάσσης Χριστογιαννόπουλος και μπάσος Χριστόφορος Σταμπόγλης.

Την εκδήλωση προλόγισε η Πρέσβυς της Ελλάδας κα Αικατερίνη Ξαγοράρη, η οποία μαζί με τις προσήκουσες ευχαριστίες σκιαγράφησε ευσύνοπτα την ιστορία της ελληνοελβετικής φιλίας, με έμφαση στην ιστορικά πρώτη φιλελληνική επιτροπή που ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1821 στην κοντινή Βέρνη, και τη στενή και ευεργετική για την Ελλάδα όσο και την Ελβετία φιλία του Ιωάννη Καποδίστρια με τον πολιτικό Charles Pictet de Rochemont και τον τραπεζίτη Jean-Gabriel Eynard (Εϋνάρδος), πολίτες της Γενεύης.

Η Πρέσβυς της Ελλάδας κα Αικατερίνη Ξαγοράρη απευθύνει σύντομο χαιρετισμό

Μηνάς Μπορμπουδάκης: Medéa Granulaire

Η συναυλία άνοιξε με το έργο του Μηνά Μπορμπουδάκη (*1974) Medéa Granulaire (2010). Ο συνθέτης από το Ηράκλειο Κρήτης ζει και εργάζεται με ιδιαίτερη επιτυχία στο Μόναχο, ενώ στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε κυρίως χάρη στο «Ζ» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ. Η «Κοκκώδης Μήδεια» είναι ένα δεκάλεπτο έργο όπου το δεύτερο συστατικό του τίτλου δηλώνει το θέμα και το πρώτο την  – δανεισμένη από την ηλεκτρονική μουσική – τεχνική της κοκκοειδούς σύνθεσης (Granular Synthesis): μικροσκοπικοί ηχητικοί κόκκοι συνθέτουν ένα ηχητικό ψυχογράφημα από το οποίο δεν έλειπε ούτε η αίσθηση μιας αρχιτεκτονικής – θα έλεγε κανείς ένα χορογραφημένο μοιρολόι με κλιμακούμενη ένταση που οδηγούσε σε εξάρσεις και σιωπές – ούτε και τα μελωδικά στοιχεία, όπως ένα σύντομο αρχαιοπρεπές θέμα στην άρπα. Το έργο και η εξαιρετική απόδοση – με πάθος και ακρίβεια – ενθουσίασαν το ακροατήριο που καταχειροκρότησε τους συντελεστές και τον συνθέτη.

Ο Μηνάς Μπορμπουδάκης με καταγωγή από το Ηράκλειο Κρήτης ζει και εργάζεται με ιδιαίτερη επιτυχία στο Μόναχο.

Hector Berlioz: φιλέλληνας και επαναστάτης

Νεανικό πορτρταίτο του Hector Berlioz το 1832 (αποδίδεται στον Emile Signol). Οταν συνέθεσε την Ελληνική Επανάσταση ήταν ακόμα νεώτερος.

Μια ζωηρή, ενθουσιώδης φανφάρα δίνει τον εναρκτήριο τόνο στην Ηρωική Σκηνή (Η Ελληνική Επανάσταση) του Εκτώρ Μπερλιόζ (1803-1869). Την έγραψε νεώτατος το 1825-6 σε κείμενο του δικηγόρου και φίλου του Humbert Ferrant (1805-1868). Ήταν η εποχή που ο Aγώνας των Ελλήνων, όπως ο συνθέτης ομολογούσε στα Απομνημονεύματά του, συνάρπαζε τη γαλλική κοινή γνώμη. Η παγκόσμια πρώτη εκτέλεση δόθηκε στο Παρίσι το 1828.

Να ήταν άραγε παρών ο συνθέτης Κωνσταντίνος Νικολόπουλος σε εκείνη τη συναυλία; Μου αρέσει να τον φαντάζομαι εκστατικό, να νιώθει την ίδια ιερή ανατριχίλα όταν ο βαρύτονος Ήρωας καλεί τα τέκνα της Σπάρτης να ορκιστούν εκδίκηση στον τάφο του Λεωνίδα και ο μπάσος Ιερέας παρακινεί τους Έλληνες – les Hellènes – να ξαναδούν στον ουρανό το «Άστρο του Κωνσταντίνου» – το Εν Τούτω Νίκα.

Ο ενθουσιώδης παλμός των χορικών στον απόηχο των εμβατηρίων της Γαλλικής επανάστασης, αναμνήσεις από τον Σποντίνι (Gaspare Spontini) και τον Μεΰλ (Etienne Méhul), νύξεις από τη Μασσαλιώτιδα, καθιστούν την Ηρωική σκηνή έργο επαναστατικής πνοής γραμμένο την εποχή της Παλινόρθωσης των Βουρβόνων – η επίμαχη λέξη «επανάσταση» δεν εμφανίζεται πουθενά στο κείμενο, ούτε κατονομάζονται ποτέ οι «τύραννοι» και οι «δήμιοι». Αυτό εντέλει διευκολύνει όποιον θα ήθελε να ανεβάσει το έργο σήμερα· εξάρει τους Έλληνες, χωρίς να θίγει κανέναν.

Ήρωας ο βαρύτονος Τάσσης Χριστογιαννόπουλος,  Ιερέας ο μπάσος Χριστόφορος Σταμπόγλης, μπάσος. Διευθύνει ο  Adrian Prabava.

Μορφολογικά είναι μία δραματική καντάτα με αλλεπάλληλα επεισόδια εξεγερτικής πνοής. Πρώτος ο Ήρωας τραγουδά το ρετσιτατίβο και άρια Ω μητέρα ηρώων, γη λατρεμένη· έπονται ο Ιερέας με τον χορό των πολεμιστών· ακολουθεί η γυναικεία χορωδία με τη συνοδεία μόνης της «αρμονίας» (δηλαδή το σύνολο των πνευστών) και στήριξη από τα βιολοντσέλα στην κατανυκτική Προσευχή. Στο Φινάλε η υποβλητική φράση Quel bruit sur ces bords expire?… μας εισάγει στο τελικό χορικό με όλες τις μουσικές δυνάμεις να επελαύνουν καλώντας Στα όπλα! Στα όπλα!

Ο αρχιμουσικός Adrian Prabava καθοδήγησε αυτή τη μουσική έφοδο με ορμή, εκμαιεύοντας πλούσια ηχοχρώματα από την ορχήστρα και ισορροπία μεταξύ των οργανικών και φωνητικών ομάδων. Τα χάλκινα πνευστά απέδωσαν σωστά και με λάμψη το μαχητικό πνεύμα του παιάνα, η χορωδία τραγούδησε με οίστρο και αυτοπεποίθηση. Οι δύο Έλληνες τραγουδιστές, βαθείς γνώστες του γαλλικού ύφους, πιστεύω – όσο δεν με παρασύρει στην κρίση μου ο ενθουσιασμός της ζωντανής ερμηνείας – ότι ξεπέρασαν τις δύο μοναδικές ηχογραφήσεις του έργου που μας είναι διαθέσιμες.

Το Θέατρο Equilibre κυριολεκτικά ισορροπεί στον αέρα. (Αρχιτέκτων Jean-Pierre Dürig, 2011).

Σε αυτό συνέβαλε, μαζί με την τέχνη τους και την καλή μεταξύ τους συνεργασία, η ηχοχρωματική ποιότητα των φωνών τους: είχαν απολύτως διακριτό χαρακτήρα η καθεμία, αλλά και τέλεια συμπληρωματικότητα. Ηρωϊκό και λαμπερό ηχόχρωμα της ευκίνητης φωνή του βαρύτονου,  στιβαρό, ιερατικό, μεγαλειώδες του μπάσου. Τα εύσημα στους καλλιτέχνες αλλά και στον υπεύθυνο της διανομής! Όπως ήταν σημαντική και η εμπειρία τραγουδιστών και αρχιμουσικού στην όπερα, απαραίτητη για να επιτευχθεί η αναγκαία πλαστικότητα της φραστικής στα ρετσιτατίβι.

Μπετόβεν και Μπραμς

Μετά το γραικογαλλικό (θα έλεγε ο Κοραής) πρώτο μέρος της συναυλίας, ακολούθησε το αλεμανικό, δηλαδή γερμανικό, δεύτερο μέρος. Η εισαγωγή από τα Ερείπια των Αθηνών του Λούντβιχ φαν Μπετόβεν ήταν μια εξαιρετική επιλογή για να αναδειχθούν τα ξύλινα της ορχήστρας – όμποε, φλάουτο, φαγκότο – στα οποία περνάει διαδοχικά το θέμα από τις έξοχα πλασμένες φράσεις των εγχόρδων. Σε αμιγώς ορχηστρικό επίπεδο, ήταν το έργο όπου η Ορχήστρα Δωματίου του Φριβούργου βρέθηκε απολύτως στο στοιχείο της και πραγματικά διέπρεψε.

Στην εισαγωγή από τα Ερείπια των Αθηνών η Ορχήστρα Δωματίου του Φριβούργου  διέπρεψε. Διευθύνει ο Adrian Prabava.

Η συναυλία συνεχίστηκε με δύο μεγάλα έργα για χορωδία και ορχήστρα του Γιοχάνες Μπραμς, εμπνευσμένα από την ελληνική αρχαιότητα: το Gesang der Parzen (Τραγούδι των Μοιρών), op. 89, σε κείμενο του Wolfgang von Goethe (1881) από την τραγωδία Ιφιγένεια εν Ταύροις, και την Nänie (Νεκρικό Τραγούδι), op. 82, σε ποίηση Friedrich Schiller (1882). Δύο έργα που δόθηκαν σε παγκόσμια πρώτη στην Ελβετία και καταδεικνύουν πόσο σημαντική υπήρξε πάντοτε η κλασική παράδοση και η πρόσληψή της στην ευρωπαϊκή πολιτιστική διαχρονία, αλλά και πόσο αυτή εξακολουθεί να συγκινεί την πανεπιστημιακή πόλη του Φριβούργου, που φημίζεται για την προσήλωση του εκπαιδευτικού της συστήματος στην κλασική παιδεία.

Τα δύο έργα μαζί διαρκούν σχεδόν μισή ώρα και η διαδοχική παρουσίασή τους αποδείχτηκε απαιτητική. Η Χορωδία Δωματίου του Πανεπιστημίου του Φριβούργου διακρίθηκε για την πολύ φροντισμένη άρθρωση, ενδεικτική της ευχέρειας που έχει να μεταπηδά με άνεση από τη γαλλική στη γερμανική γλώσσα σε αυτή την πρακτικά δίγλωσση πόλη, ενώ ο αρχιμουσικός  Adrian Prabava καθοδήγησε τα σύνολα εξασφαλίζοντας διαύγεια και αντίληψη ύφους.

Μια συναυλία με πολλαπλή σημασία

Κάνοντας μια γενική αποτίμηση της βραδιάς, αυτή υπήρξε εξαιρετικά επιτυχημένη από κάθε άποψη. Σε συμβολικό επίπεδο υπενθύμισε τη διαχρονική σημασία της αρχαίας και νεώτερης Ελλάδας για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό σε ένα ακροατήριο με σημαντική θεσμική εκπροσώπηση· παρακολούθησαν η Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού του Καντονιού του Φριβούργου Sylvie Bonvin-Sansonnens, η Γερουσιαστής Isabelle Chassot, ο Γενικός Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου της Καθολικής Εκκλησίας, ο Καθηγητής Cédric Brélaz από το Πανεπιστήμιο, το Διπλωματικό Σώμα με 42 διπλωμάτες από 25 χώρες και τον ΟΗΕ. Παρόντες ήταν επίσης οι Προέδροι των  ελληνικών και  φιλελληνικών συλλόγων  από όλη την Ελβετία και το Πριγκηπάτο του Λιχτενστάιν, καθώς και η διευθύντρια της Ιστορικής Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας κυρία Αντωνία Βλαχούση.

Ο Αρχιμουσικός Adrian Prabava και η Ορχήστρα Δωματίου του Φριβούργου.

Ήταν όμως και μια μουσικά αξιόλογη βραδιά με αυτοδύναμη καλλιτεχνική σημασία, κάτι που επιβεβαιώθηκε από τον γενικό ενθουσιασμό στην κατάμεστη αίθουσα, ασφυκτικά γεμάτη από φιλόμουσους. Ειδικά για την Ελληνική Επανάσταση του Μπερλιόζ, ήταν μια μοναδική ευκαιρία να ακούσουμε ένα έργο που όσοι τυχόν το γνωρίζουν από ηχογράφηση μάλλον δεν φαντάζονται ότι θα το ακούσουν ποτέ σε συναυλία. Μακάρι η εξαιρετική ερμηνεία να αποτελέσει αφορμή για την τακτικότερη επανεισαγωγή του στις αίθουσες μετά από δύο αιώνες σχεδόν απόλυτης λήθης. Τέλος, η συμμετοχή τριών διακεκριμένων Ελλήνων καλλιτεχνών – ενός συνθέτη, δύο ερμηνευτών – που καταχειροκροτήθηκαν από ένα απαιτητικό και αδέκαστο ακροατήριο, απέδειξε ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο πηγή έμπνευσης, αλλά συνεισφέρει ουσιωδώς στη διεθνή καλλιτεχνική ζωή.

Εν κατακλείδι, ήταν μια σπουδαία βραδιά που ενθουσίασε τους φίλους τη Μουσικής, της Ανδρίτσαινας, της Ελλάδας, της Ελευθερίας.

Διαβάστε ακόμα: Αλαίν ντε Μποττόν. «Αυτά τα σωματικά δεινά ταλάνιζαν τον Προυστ».

TAGS :
κλασική μουσική

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook