Αποτελούσαν ένα απρόσμενο δίδυμο: σαν να παντρεύεις έναν μηχανουργό με μια νεράιδα. (Photo by Monique JACOT/Gamma-Rapho via Getty Images/Ιdealimage).

    Τόσο η τέχνη της δημιουργίας όσο και η δημιουργία της τέχνης συχνά είναι διαδρομές μονήρεις, στοιχειωμένες από όνειρα και δαίμονες, από ελπίδες και ματαιώσεις. Ωστόσο, κάπου-κάπου, δυο όντα, παρασυρμένα από το πάθος, μπορεί να δουλέψουν μαζί και να δημιουργήσουν από κοινού κάτι υπέρτερο της μοναχικότητάς τους.

    Στις σπάνιες αυτές gestalt ανήκουν ο Ελβετός γλύπτης Jean Tinguely και η Γαλλο-αμερικανίδα καλλιτέχνης Niki de Saint Phalle. Η σχέση τους αρχικά οφειλόταν στον έρωτα, αλλά η σφυρηλάτησή της χρειάστηκε πάνω από 30 χρόνια συνεργασίας, συντροφικότητας και βαθιάς πεποίθησης ότι ο ένας ήταν για τον άλλον ο μονάκριβος φίλος.

    Αποτελούσαν ένα απρόσμενο δίδυμο: σαν να παντρεύεις έναν μηχανουργό με μια νεράιδα. Ο Τινγκελί, γεννημένος το 1925, σπουδαγμένος στη Βασιλεία, προερχόταν από ένα εργατικό περιβάλλον και χρησιμοποιούσε τα χέρια του για να φτιάξει αυτό που ονόμαζε «Mετα-μηχανική», παράξενα υδραυλικά γλυπτά καμωμένα από βιομηχανικά κομμάτια και στη συνέχεια μουσικές κατασκευές, που μπορούσαν να ενεργοποιήσουν οι θεατές.

    Ο Τινγκελί χρησιμοποιούσε τα χέρια του για να φτιάξει αυτό που ονόμαζε «Mετα-μηχανική»(Photo by Monique JACOT/Gamma-Rapho via Getty Images/Idealimage).

    Η δουλειά του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το ενδιαφέρον του 20ου αι. για το σύμπαν των μηχανών. Όπως έκαναν ο Duchamp, ο Picabia, ο  Léger ή ο Grosz, π.χ. Ένα σύμπαν στο οποίο εμπεριέχεται ο σπόρος ενός άλλοτε εξιδανικευμένου κι άλλοτε ακυρωμένου μέλλοντος, ειρωνική αλληγορία του ανθρώπου. Στο οποίο προστίθενται το χιούμορ, η ζωτικότητα, ο σαρκασμός και η ποίηση. Αλλά, το σημαντικότερο, μια αίσθηση κωμικοτραγική, αινιγματική και κάποτε ανεξιχνίαστη.

    Tο ζεύγος Niki de Saint Phalle – Jean Tinguely ήταν αξιοπρόσεκτα όμορφο, ανυπότακτο και σικ.

    Η Σεν Φαλ γεννήθηκε στους κόλπους μιας αριστοκρατικής οικογένειας και δούλευε κυρίως με τα μάτια της, επινοώντας γυναικείες φιγούρες που αποκαλούσε «Nanas» και μοιάζουν με piñatas σε υπερφυσικό μέγεθος. Ήταν οι θεές της, οι σύγχρονες Αφροδίτες.

    Η ζωή της εύκολα παραπέμπει σε κείνη μιας μυθιστορηματικής ηρωίδας. Γι’ αυτό και την περιβάλλει μια αύρα μύθου. Η Catherine Marie-Agnès Fal de Saint Phalle γεννήθηκε το 1930 στη Γαλλία, αλλά μεγάλωσε στις ΗΠΑ, τις οποίες και εγκαταλείπει το 1952, για να επιστρέψει στη γενέθλια χώρα. Αρχικά, ήθελε να γίνει ηθοποιός. Εργάζεται ως μανεκέν για τα μεγαλύτερα περιοδικά, όπως το Harper’s Bazaar, και κοσμεί τα εξώφυλλα του Life Magazine και της Vogue.

    H Νικί φωτογραφιζόταν συχνά με μια κυνηγετική καραμπίνα ανά χείρας (slate.fr).

    Η σωτήρια ανάγκη να ζωγραφίσει της παρουσιάζεται ένα χρόνο αργότερα, όταν κλείνεται σε ψυχιατρική κλινική ως σχιζοφρενής. Αυτοδίδακτη, ιέρεια των φεμινιστριών και των αντιρατσιστών, γίνεται η πρόδρομος των περφόρμερς εκείνων που βάζουν νέες προβληματικές γύρω από το σώμα και τη σεξουαλικότητα, όπως η Γιόκο Όνο. Με ένα έργο φύσεως πολιτικό, πολυσύνθετο και πρωτεϊκό τόσο ως προς τη θεματολογία όσο και ως προς τα εκφραστικά του μέσα.

    Μαζί παθιάζεται για το θέατρο και τον κινηματογράφο – και στην πειραματική ταινία «Daddy» κλείνει τους λογαριασμούς με τον αιμομίκτη πατέρα της και ξορκίζει το βιασμό της. Έλεγε: «Αν έπαυα να δημιουργώ, θα έπρεπε να μένω έγκυος κάθε εννιά μήνες ή να γίνω τρομοκράτης».

    Η «Méta-Matic No 6» του Τινγκελί (Musée Tinguely, Bâle).

    Το γεγονός ότι το ζεύγος Niki de Saint Phalle – Jean Tinguely ήταν αξιοπρόσεκτα όμορφο, ανυπότακτο και σικ ταυτόχρονα δικαιολογεί το χαρακτηρισμό του ως «οι Μπόνι και Κλάιντ της παγκόσμιας τέχνης» τη δεκαετία του ’60. Τις εποχές εκείνες της ασέβειας και των «Shooting Paintings», η Νικί φωτογραφιζόταν συχνά με μια κυνηγετική καραμπίνα ανά χείρας με την οποία εκτόξευε σφαίρες μπογιάς εναντίον των επιβλητικών της αναγλύφων, καλώντας τους επισκέπτες να κάνουν το ίδιο. Ήταν η δουλειά που την έφερε στο προσκήνιο. Μια διαδικασία εκδίκησης.

    Η Νικί ήταν υπέροχη, σε μαγνήτιζε, και ο Ζαν εκρηκτικός, πραγματικός macho.

    Κι οι δυο τους ήταν αποφασισμένοι να μεταλλάξουν το περιβάλλον με την τέχνη τους. Μαζί δημιούργησαν τον «Φανταστικό Παράδεισο», μια εγκατάσταση που σήμερα βρίσκεται στον εξωτερικό χώρο του Moderna Museet της Στοκχόλμης, όπως και την ονειρική φοντάνα Stravinsky πλάι στο Μπομπούρ. Έργα που έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού μας τοπίου.

    Fontaine Stravinski, στο Παρίσι.

    Και όποτε ανέπτυσσαν τα δικά τους σχέδια, όπως το τεράστιο μηχανικό κεφάλι «Κύκλωπας» του Τινγκελί των 300 τόνων ατσαλιού στο δάσος Milly-la-Fôret, στα δυτικά του Παρισιού, ή το «Tarot Garden» της Σεν Φαλ, εμπνευσμένο από το τοπίο της Τοσκάνης και τον Γκαουντί, ο ένας βοηθούσε τον άλλον.

    Βέβαια, δεν υπήρξαν οι μοναδικοί καλλιτέχνες που λειτούργησαν ως δίπολο. Όμως, ενώ κάποια σύγχρονα ντουέτα όπως οι Christo και Jeanne-Claude, οι Gilbert & George ή οι Chapman Brothers συνυπογράφουν τα έργα τους, ο Τινγκελί και η Σεν Φαλ κράτησαν την ταυτότητά τους. Και σε αντίθεση με προγενέστερα ζεύγη (Auguste Rodin και Camille Claudel, Diego Rivera και Frida Kahlo, ή Jackson Pollock και Lee Krasner), όπου ο άνδρας ήταν η κυρίαρχη φιγούρα, τούτων εδώ το partnership υπήρξε ολωσδιόλου ισότιμο. Και βασιζόταν στο συνένοχο παιχνίδι.

    Ως μανεκέν στη Vogue.

    Η Bloum Cárdenas, εγγονή της Σεν Φαλ, επίσης καλλιτέχνης, περιέγραφε γελώντας: «Το Εγώ της Νικί ήταν υπερτροφικό, όπως κι εκείνο του Ζαν, έτσι μπορούσαν να συνεννοούνται. Η Νικί ήταν υπέροχη, σε μαγνήτιζε, και ο Ζαν εκρηκτικός, πραγματικός macho, αλλά μεταξύ τους υπήρχε πραγματική επικοινωνία».

    Σε περίπτωση που ο ένας δεν ενέκρινε τον αγαπητικό του άλλου, το ειδύλλιο διακοπτόταν πάραυτα.

    Και οι δυο τους ήταν παντρεμένοι όταν πρωτοσυναντήθηκαν στο Παρίσι το 1955. Ο ένας με την Eva Aeppli (μία κόρη) και η άλλη με τον συγγραφέα και μουσικό προσκείμενο στο κίνημα Oulipo Harry Mathews, με τον οποίο απέκτησε και δύο παιδιά. Χώρισαν και παντρεύτηκαν πέντε χρόνια αργότερα.

    Στη συνέχεια, τη σκυτάλη παρέλαβε ολόκληρη σειρά εραστών. Αλλά, εντωμεταξύ, η συναισθηματική και καλλιτεχνική τους σχέση είχε σφραγιστεί. Κι ήταν πολύ πιο σημαντική από τους παρακοιμώμενους. Σε περίπτωση δε που ο ένας δεν ενέκρινε τον αγαπητικό του άλλου, το ειδύλλιο διακοπτόταν πάραυτα.

    Γυναικείες φιγούρες της Niki de Saint Phalle (André Morin, Courtesy NCAF et Galerie GP & N Vallois, Paris).

    Μάλιστα, καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, με τον αναρχικό Τινγκελί να αποτελεί εξέχον μέλος του κινήματος των Νεορεαλιστών (ένα ρεύμα που χαρακτηριζόταν από το ενδιαφέρον του για την κοινωνία της κατανάλωσης και τα mass media), ήταν αχώριστοι. Εκείνος ήταν πολύ στα πάνω του μετά το «Homage to New York», μια περφόρμανς που περιλάμβανε την κατασκευή, μετά την καταστροφή, ενός γλυπτού μέσα στους κήπους του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης. Δέκα χρόνια αργότερα, οργάνωσε ένα παρόμοιο τελετουργικό από στάχτη και μπούρμπερη μπροστά στο Duomo του Μιλάνο, για να αναγγείλει πως οι Νεορεαλιστές πέθαναν, γεγονός που τον φέρνει κοντά στους Ντανταϊστές.

    Από την άλλη, τα πρώτα έργα της Σεν Φαλ ήταν ταπεινά, κυρίως κολάζ και ανάγλυφα όπου χρησιμοποιούνταν οικιακά και βιομηχανικά σκουπίδια. Έχοντας το βλέμμα στραμμένο προς τη μεριά του Jackson Pollock και του Jean Dubuffet. Αλλά το 1966, στο Moderna Museet, προαναγγέλλει τις «Nanas» με το «Hon», που στα σουηδικά σημαίνει «Αυτή». Μια γιγάντια κατακλιμένη γυναικεία φιγούρα 27 μ., μια θεά της γονιμότητας, στο εσωτερικό της οποίας ο επισκέπτης έβρισκε ένα μπαρ και μια μεταλλική ηλεκτροκινητική κατασκευή του Ζαν. Άκουγε στο όνομα «Μηχανή οργασμού» και η είσοδος γινόταν από τη μήτρα.

    Η μηχανή του Τινγκελί έμεινε από λάδι μετά από 66 χρόνια λειτουργίας. Η μαρμίτα της Νικί κόχλαζε ώς και το 2002.

     

    Διαβάστε ακόμα: Κριστιάν Ζερβός (1889-1970), o διεθνής μέντορας των τεχνών.

     

     

    x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

    Button to top