Το ερώτημα είναι ουσιαστικό – όχι μόνο από την θεολογική πλευρά, αλλά και για λόγους κύρους του υπογράφοντος. «Πώς μπορείς να γράφεις για μηχανήματα;» μου λένε φίλοι διανοούμενοι (προφέροντας την λέξη «μηχανήματα» σαν να ήταν πασαλειμμένη με κινίνο). Κι εγώ απαντάω, πολύ σοβαρά: «Μα τα αυτοκίνητα έχουν ψυχή!»
Η θεωρία μου είναι απλή. Το αυτοκίνητο είναι μία ανώτερη, ιδιαίτερα πολύπλοκη μορφή οργάνωσης της ύλης. Τόσο πολύπλοκη, που δεν αποτελείται πια από το σύνολο των τμημάτων της. Έχει κάτι παραπάνω. Αυτό το παραπάνω, το ονομάζω ψυχή.
Ακολουθώ, στην σκέψη μου αυτή, πολλούς σοφότερους από εμένα, οι οποίοι αποφάσιζαν τι έχει και τι δεν έχει ψυχή με βάση την πολυπλοκότητά του. Έτσι, οι απλές μορφές ζωής (ζώα, νέγροι, κλπ.) για πολλούς περιώνυμους θεολόγους δεν εδικαιούντο ψυχής.
Με τα ίδια κριτήρια κι εγώ συγκαταλέγω τα αυτοκίνητα στα έμψυχα όντα. Θα μου πείτε: ένα σωρό από παλιοσίδερα; Σύμφωνοι, όλα τα αυτοκίνητα θα γίνουν κάποτε σωροί από σκραπ – όπως κι εμείς σωροί από κόκαλα. Αυτό, όταν πεθάνουν. Αλλά όσο είναι ζωντανά, κινούνται και αντιδρούν – είναι έμψυχα, σύμφωνα με τους περισσότερους ορισμούς.
«Κι από που παίρνουν ψυχή;» ρωτάει κάποιος σκωπτικός. Μα από όπου την πήραμε κι εμείς – από τον δημιουργό τους. Κατ’ εικόνα και ομοίωσιν πλάθονται κι αυτά. Υπάρχουν αυτοκίνητα έξυπνα, κουτά, κομψά, σοβαροφανή, χαριτωμένα, ευέλικτα, δύστροπα – κάθε μοντέλο και μία προσωπικότητα.
Με τον καιρό, πέρα από την προσωπικότητα του δημιουργού και του κατασκευαστή, ένα αμάξι καθρεφτίζει και την μορφή του οδηγού του. Όπως τα παντρεμένα ζευγάρια που όσο γερνάνε μοιάζουνε (και στο πρόσωπο), έτσι και τα αυτοκίνητα. Αλλιώτικο το Μίνι που οδηγεί ευαίσθητη δεσποινίς – κι άλλο του βαρύμαγκα. Ιδίως μετά από μερικά χρόνια.
Αν λοιπόν υπάρχει ψυχή (γενικώς – γιατί μερικοί την αρνούνται και σε μας) πρέπει να είναι μεταδοτική. Όπως την εμφύσησε ο Θεός στον άνθρωπο, έτσι κι αυτός την χαρίζει στα δημιουργήματά του. Δεν έχει ψυχή μία φούγκα του Μπαχ – την ψυχή του δημιουργού της;
«Μία μοτοσυκλέττα λειτουργεί σύμφωνα με τους νόμους της λογικής – και η μελέτη της τέχνης να συντηρείς μηχανές, είναι, στην πραγματικότητα, μία σε σμίκρυνση μελέτη της τέχνης του ορθού λόγου». Αυτά διάβαζα το 1975 στο βιβλίο του Robert M. Pirzig: Zen and the Art of Motorcycle Maintenance (Το Ζεν και η τέχνη της συντήρησης Μοτοσυκλέττας).
Για τους μελετητές του Βουδισμού Ζεν δεν υπάρχει πρόβλημα. Ο Βούδας είναι παντού – και μέσα στον κινητήρα. Όταν το μοτέρ τραγουδάει, σωστά ρυθμισμένο, ο κόσμος λειτουργεί εύρυθμα, η αρμονία ισχύει. (Αρρωσταίνω όταν ακούω αρρύθμιστη μηχανή…)
Αυτά, εισαγωγικά, περί ψυχής. Όποιος ακόμα αμφιβάλλει, ας μείνει ήσυχος. Κι εγώ αμφιβάλλω. Ακόμα και για την δική μου ψυχή. Άσε δε για πόσων συνανθρώπων μου…
Όμως μία μελέτη της αυτοκίνητης ψυχής είναι πολλαπλά χρήσιμη. Θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τον εαυτό μας. Γιατί, βέβαια, για ανθρώπους μιλάω τόσην ώρα…
// Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Δήμου «Η Τέλεια Διαδρομή», εκδ. Όπερα, 1996.
Στην επόμενη σελίδα: «Ένα ποίημα του Νίκου Δήμου για ένα λυπημένο αυτοκίνητο».
1 2