Η έκθεση του Νίκου Βαβδινούδη «Πρόσωπα+Προσωπεία» θα παρουσιάζεται στην Evripides Art Gallery έως τις 24 Μαρτίου.

Ο Νίκος Βαβδινούδης με αυτή τη δουλειά είναι σαν να εξελίσσει με καλλιτεχνικό τρόπο μια εθνολογική έρευνα. Είναι τα Πρόσωπα+Προσωπεία (Faces+Masks) που αποτυπώνουν την επιβίωση ενός εθίμου που έχει τις ρίζες του στη Διονυσιακή λατρεία, φεύγοντας ωστόσο από το φωτορεπορτάζ για να έρθει σε κάποιες στιγμές να θυμίσει Sebastiao Salgado.

Ο Νίκος Βαβδινούδης μπορεί να εξειδικεύεται στην αρχιτεκτονική φωτογραφία, στο πορτραίτο και στη φωτογραφία τροφίμων, αλλά με αυτή την περιπλάνηση στο σύμπαν των Κωδωνοφόρων βουτάει στη ζωντανή ιστορία εξηγώντας τη μέσα από παράξενα πλάνα, εντελώς ανθρωποκεντρικά, αφού τα μοντέλα του, οι πρωταγωνιστές του, ήταν οι ίδιοι οι κάτοικοι των περιοχών που γίνονται αυτές οι γιορτές. Το έργο του δεν περνά απαρατήρητο και ταξιδεύει από το Πεκίνο έως τη Μάλτα.

Μάλιστα, στο διαγωνισμό του Τravel photographer of the year οι φωτογραφίες από τα Πρόσωπα + Προσωπεία διακρίθηκαν στην κατηγορία People & Cultures Portfolio-TRIBES, κατακτώντας τη δεύτερη θέση ανάμεσα σε χιλιάδες συμμετοχές από όλο τον κόσμο. Επίσης, συνεργάστηκε και με το FLUX Laboratory στο πλαίσιο των 100 χρόνων του κινήματος DADA, παρουσιάζοντας για πρώτη φορά σε ελβετικό κοινό τη σειρά αυτή. Σύντομα οι Κωδωνοφόροι θα ταξιδέψουν στη Μελβούρνη μέσω του ελληνικού μουσείου της Μελβούρνης στο πλαίσιο του Virgin Australia Melbourne Fashion Festival.

«Θέλησα να περάσω στις φωτογραφίες την αρχέγονη αίσθηση του εθίμου συνδυάζοντας το φυσικό περιβάλλον με τεχνικές studio» λέει ο Νίκος Βαβδινούδης (αριστερή φωτογραφία).

Με ποιο κριτήριο επέλεξες τα «μοντέλα» για τα Πρόσωπα+Προσωπεία;
H επιλογή των προσώπων που φωτογράφισα ήταν εντελώς τυχαία. Δεν είχα την πολυτέλεια να επιλέξω τα «μοντέλα» μου, γιατί ήταν οι ίδιοι που συμμετέχουν στα δρώμενα. Τα κριτήρια ήταν καθαρά φυσιογνωμικά στην αρχή. Επίσης δεν είχε γίνει στο παρελθόν συνολική φωτογραφική κάλυψη. Έπρεπε να έρθω σε επαφή με όλους τους ανθρώπους που ασχολούνται με το έθιμο – και τους ευχαριστώ για το ενδιαφέρον που έδειξαν από την πρώτη στιγμή και τη συνεργασία τους, χωρίς την οποία δεν θα πραγματοποιούνταν το θέμα. Η δυσκολία ήταν στο να πειστούν οι κάτοικοι να συμμετάσχουν, να υπάρξει εμπιστοσύνη και βέβαια στο να γίνει η αρχή. Μετά όλα κύλησαν γοργά. Ο ένας έφερνε τον άλλο.

Οι φωτογραφίες σου έχουν μια αίσθηση ακινησίας. Τι θέλεις να πετύχεις με αυτό;
Σημαντικό ήταν για μένα να μπουν δυνατοί ήχοι, οι οποίοι θα προκαλέσουν τη κίνηση και τα συναισθήματα μέσα στη γενικότερη δόνηση που προκαλεί το έθιμο, βγάζοντάς το από το σπινθηροβόλο βλέμμα των ανθρώπων που φωτογράφισα.

«Θέλησα να φωτογραφίσω τους ανθρώπους που συμμετέχουν στα δρώμενα και όχι το ίδιο το δρώμενο. Πρόθεσή μου ήταν να “δω” τον άνθρωπο πίσω από τη στολή, ενταγμένο στο ευρύτερο φυσικό περιβάλλον των οικισμών».

Τι ώθησε να επιλέξεις τους Κωδωνοφόρους;
Είχα παρακολουθήσει ως επισκέπτης τους Κωδωνοφόρους και κράτησα ως εντύπωση την αρχέγονη αίσθηση του εθίμου. Έχοντας ως έδρα τη Θεσσαλονίκη, βρέθηκα τυχαία πριν από χρόνια θεατής ενός σατυρικού δρώμενου που διαθέτει πολλά διαφορετικά ονόματα (Μωμόγεροι, Αράπηδες, Μπαμπούγερα), ανάλογα με το χωριό που το φιλοξενεί και έχει ρίζες στην αρχαιότητα και στις διονυσιακές γιορτές.

Έκτοτε επισκέφθηκα επανειλημμένα τα χωριά της Δράμας (Μοναστηράκι, Ξηροπόταμος, Πετρούσα, Πύργοι, Καλή Βρύση, Παγωνέρι, Βώλακας) και τη Νικήσιανη του νομού Καβάλας ώσπου κάποια στιγμή πήρα την απόφαση να ασχοληθώ καλλιτεχνικά με το θέμα. Όμως δεν σκόπευα να καταγράψω το λαογραφικό χαρακτήρα. Άλλωστε δεν ενδιαφερόμουν να φωτογραφίσω τα δρώμενα τη στιγμή που συνέβαιναν, αλλά σε κάποιο άλλο χρόνο. Θέλησα να περάσω στις φωτογραφίες την αρχέγονη αίσθηση του εθίμου συνδυάζοντας το φυσικό περιβάλλον με τεχνικές studio. Επίσης δεν είχε γίνει στο παρελθόν συνολική φωτογραφική κάλυψη. Επίσης, δεν βασίστηκα σε αυθόρμητες λήψεις. Σε κάποιες φωτογραφίες είναι έντονοι οι συνειρμοί με την ελληνική μυθολογία. Κάποιοι από τους φωτογραφιζόμενους, έχοντας στάχτες στα πρόσωπα τους, θυμίζουν χάλκινα αγάλματα της αρχαιότητας. Σκηνοθετώντας τη στάση του σώματος τους και με την επεξεργασία των χρωμάτων, ήθελα να θυμίζουν το άγαλμα του Ηνίοχου των Δελφών.

Σε κάποιες, πάλι, φωτογραφίες οι προβιές που φορούν δηλώνουν άμεσα τις αρχέγονες καταβολές τους. Το παιχνίδι του στησίματος με τις μορφές πίσω από τα πανιά, χωρίς τη χρήση του Photoshop ήθελα να θυμίζει το θέατρο σκιών, ένα ακόμα στοιχείο της ελληνικής παράδοσης, έτσι ώστε οι ανθρώπινες μορφές να παίζουν με το γύρω περιβάλλον και να δημιουργούν ένα διάλογο με αυτό.

«Το παιχνίδι του στησίματος με τις μορφές πίσω από τα πανιά, χωρίς τη χρήση του Photoshop ήθελα να θυμίζει το θέατρο σκιών, ένα ακόμα στοιχείο της ελληνικής παράδοσης».

Τελικά οι φωτογραφίες σου έχουν έντονο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Ήταν κάτι που το επιδίωξες από την αρχή;
Οι φωτογραφίες που δημιούργησα έχουν εθνογραφικά στοιχεία με έντονο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Οι φωτογραφίες ωστόσο δεν είναι λαογραφικού χαρακτήρα, η συγκεκριμένη αντιμετώπιση απαιτεί προσήλωση στις ενδυματολογικές λεπτομέρειες και φωτογραφική καταγραφή κατά τη διάρκεια του δρώμενου. Αντίθετα, οι φωτογραφίες μου είναι σκηνοθετημένες (staged photography). Στόχος σε κάθε περίπτωση ήταν η ανάδειξη του προσώπου πίσω από τη μάσκα, της προσωπικότητας πίσω από τα κοστούμια, του ανθρώπου πίσω από τη μεταμφίεση. Προσωπικά, θέλησα να φωτογραφίσω τους ανθρώπους που συμμετέχουν στα δρώμενα και όχι το ίδιο το δρώμενο. Πρόθεσή μου ήταν να «δω» τον άνθρωπο πίσω από τη στολή, ενταγμένο στο ευρύτερο φυσικό περιβάλλον των οικισμών. Ήταν σκηνοθετημένες οι φωτογραφίες, στις οποίες ήθελα να περάσω τη δική μου ματιά αποφεύγοντας τη λαογραφική καταγραφή. Προσπάθησα στις φωτογραφίες μου να προσδώσω μια θεατρικότητα. Ήθελα να τονίσω το βλέμμα των προσώπων που φωτογράφισα και να αναδείξω τις λεπτομέρειες των κουστουμιών. Πρωτίστως, ήθελα το βλέμμα τους στο φακό να είναι αυστηρό και βαθύ… Να εστιάσω στα πρόσωπα, ώστε να κοιτάνε με μια ματιά που έχει σπίθα και με κορμοστασιές που να δείχνουν δύναμη και με τις φιγούρες τους να είναι σε πλήρη εναρμόνιση με τη γη και τον ουρανό.

Μάλιστα, ήταν εντυπωσιακό το πώς στήνονταν από μόνοι τους μπροστά στην κάμερα χωρίς να χρειάζεται να κάνω διορθώσεις. Πιστεύω ότι ακόμη και αν είχα τους καλύτερους ηθοποιούς, δεν θα μπορούσαν να αποδώσουν αυτή τη δύναμη του βλέμματος. Ακόμη και οι ίδιοι όταν είδαν το αποτέλεσμα δεν πίστευαν στα μάτια τους. Και νομίζω ότι τα κατάφεραν.

«Ήταν εντυπωσιακό το πώς στήνονταν από μόνοι τους μπροστά στην κάμερα χωρίς να χρειάζεται να κάνω διορθώσεις. Πιστεύω ότι ακόμη και αν είχα τους καλύτερους ηθοποιούς, δεν θα μπορούσαν να αποδώσουν αυτή τη δύναμη του βλέμματος».

Οι θεατές πώς ερμηνεύουν τη δουλειά αυτή;
Ήταν μια χρονοβόρα διαδικασία και απαιτήθηκαν συνολικά δύο χρόνια για να ολοκληρωθεί όλη η εργασία. Συγκινησιακή φόρτιση τη στιγμή της φωτογράφησης δεν υπάρχει, ο θεατής των φωτογραφιών που προέκυψαν ερμηνεύει το τελικό αποτέλεσμα με το δικό του τρόπο, και είναι πραγματικά ενδιαφέρον να αφήνεις την φαντασία του ελεύθερη. Η δύναμη της φωτογραφίας στην παρούσα φάση είναι να κάνει γνωστό το συγκεκριμένο έθιμο σε ένα ευρύτερο κοινό, το οποίο μπορεί να είναι και πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας, όπως και αποδείχτηκε.

Βλέπω στις φωτογραφίες έντονες αντιθέσεις (φως-σκιά, κίνηση-ακινησία, κάλυψη-αποκάλυψη, παρελθόν-παρόν). Πώς συνδέεται αυτό με το ίδιο το έθιμο των Κωδωνοφόρων;
Πρόκειται για τελετουργικά που συνδέονται με εορτασμούς προς τιμήν του αρχαίου θεού Διόνυσου, ο οποίος θεωρείται, μεταξύ άλλων, θεότητα της νεκρανάστασης, έχοντας πεθάνει και αναγεννηθεί μετά το πέρασμα τριών ημερών, σύμφωνα με το μύθο. Σήμερα, το έθιμο των Κωδωνοφόρων με σκοπό των εξορκισμό του κακού, αναπαρίσταται μεταξύ 6 και 8 Ιανουαρίου και συμβολίζει την επιθυμία των ντόπιων για μια χρονιά ευημερίας και γονιμότητας. Αποτελεί, μάλιστα, παράδειγμα της κοινής πρακτικής ανάμειξης παγανιστικών αρχαιοελληνικών στοιχείων με παραδόσεις που παραμένουν ζωντανές στις μέρες μας.

«Η συμμετοχή των νεαρών παιδιών βεβαιώνει πως η φροντίδα και το νοιάξιμο για τη διατήρηση αυτής της παράδοσης έχουν περάσει στις νέες γενιές, που είναι οι βασικές πρωταγωνίστριες στα δρώμενα και δείχνει ότι υπάρχει μέλλον».

Σκοπεύεις να συνεχίσεις σε αυτή την κατεύθυνση στο μέλλον;
Σίγουρα η παράδοση της χώρας μας είναι ανεξάντλητη. Το επόμενο project αφορά φωτογράφηση εθίμων σε όλη την Ελλάδα στο πλαίσιο και στο ύφος των φωτογραφιών της φωτογραφικής μου σειράς Faces + Masks. Βέβαια ένα τόσο μεγάλο project χρειάζεται μια χορηγία και βρίσκομαι στην αναζήτησή της. Βλέποντας την απήχηση της συγκεκριμένης δουλειάς μου, γεννήθηκε μέσα μου η ιδέα να αναδείξω τις εστίες παράδοσης σε όλη την Ελλάδα. Αυτό βέβαια με τη συνδρομή ενός εξειδικευμένου επιστήμονα, ο οποίος θα καταγράψει τα λαογραφικά και άλλα στοιχεία έτσι ώστε να γίνουν γνωστοί οι θύλακες της παράδοσης σε ένα ευρύτερο κοινό. Προς το παρόν απολαμβάνω το ταξίδι της συγκεκριμένης εργασίας, το οποίο δεν έχει τελειώσει ακόμα.

Πέρα από το αισθητικό μήνυμα που είναι εμφανές τι άλλο θέλεις να πεις μέσα από αυτή τη δουλειά;
Εντύπωση μου είχε κάνει ο τρόπος που οι άνθρωποι διατηρούν ζωντανά τα έθιμά τους με σεβασμό και συγκίνηση. Επίσης πρέπει να τονίσω την προσήλωση, την αγάπη και το πάθος τους να διατηρήσουν μια παράδοση από πολύ παλιά. Τέλος να σημειώσω ότι η συμμετοχή των νεαρών παιδιών βεβαιώνει πως η φροντίδα και το νοιάξιμο για τη διατήρηση αυτής της παράδοσης έχουν περάσει στις νέες γενιές, που είναι οι βασικές πρωταγωνίστριες στα δρώμενα και δείχνει ότι υπάρχει μέλλον.

«Πρόκειται για τελετουργικά που συνδέονται με εορτασμούς προς τιμήν του αρχαίου θεού Διόνυσου, ο οποίος θεωρείται, μεταξύ άλλων, θεότητα της νεκρανάστασης, έχοντας πεθάνει και αναγεννηθεί μετά το πέρασμα τριών ημερών, σύμφωνα με το μύθο».

Info: H έκθεση του Νίκου Βαβδινούδη Πρόσωπα+Προσωπεία παρουσιάζεται στην Evripides Art Gallery, Ηρακλείτου 10 και Σκουφά, Κολωνάκι και θα διαρκέσει έως τις 24 Μαρτίου(Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή: 11.00 – 20.30, Τετάρτη: 11.00-17.00, Σάββατο: 11.00 -16.30). Η επιμέλεια ανήκει στον Μάριο Teriade Ελευθεριάδη. Δείτε στο www.evripides-art.gr.

«Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν στο να πειστούν οι κάτοικοι να συμμετάσχουν, να υπάρξει εμπιστοσύνη και βέβαια στο να γίνει η αρχή. Μετά όλα κύλησαν γοργά. Ο ένας έφερνε τον άλλο».

Διαβάστε ακόμα: Τα σκίτσα του Αρκά παίρνουν σάρκα και οστά