H Τραβιάτα στην Οδησσό

Η υπέροχη αίθουσα στην Οδησσό με την βαθιά κόκκινη χρυσοποίκιλτη αυλαία προδιαθέτει θετικά τον ακροατή. Προσέξτε την τριπλή μάσκα στον θυρεό.

Διάσημη για τα περίφημα σκαλοπάτια του λιμανιού που απαθανατίστηκαν στην ταινία «Θωρηκτό Ποτέμκιν» (ΕΣΣΔ 1925) του Σεργκέι Αϊζενστάιν, η Οδησσός θα έπρεπε να είναι εξίσου γνωστή και για την Όπερά της, η οποία άλλωστε απέχει ελάχιστα βήματα από αυτά. Στο ιστορικό λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας βρέθηκα το Σάββατο 9 Νοεμβρίου 2019 για να παρακολουθήσω το Διεθνές Οπερατικό Φόρουμ “Ανοιγμα στην πρόοδο” (“Open to Progress” international opera forum) που διοργανώθηκε από το ανεξάρτητο πρότζεκτ Open Opera Ukraine σε συνεργασία με το Odessa National Opera Foundation και με την υποστήριξη του Ukrainian Cultural Foundation.

Έκφραση ταυτόχρονα μιας μορφής ήπιας πολιτιστικής διπλωματίας αλλά και ειλικρινούς καλλιτεχνικού προβληματισμού, η συνάντηση φανέρωνε μια πραγματική επιθυμία για άνοιγμα και επικοινωνία σε όλα τα επίπεδα, όπου “πρόοδος”, διάβαζε: Ευρώπη. Οι οικοδεσπότες μας οργάνωσαν υψηλού επιπέδου παρουσιάσεις, στις οποίες ενημερωθήκαμε για την σημερινή κατάσταση και τις προοπτικές της λυρικής τέχνης στην Ουκρανία, αλλά και είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για θέματα που, όπως αποδείχτηκε, αποτελούν κοινούς προβληματισμούς όλων όσοι ασχολούνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με την όπερα στην εποχή μας.

Termnial 42 ένας φιλόξενος χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Στην ημερίδα συμμετείχαν ως εισηγητές ή παρακολούθησαν πολυάριθμοι πολιτιστικοί παράγοντες, κριτικοί και δημοσιογράφοι ειδικευμένοι στην όπερα, τόσο από την Ουκρανία όσο και προσκεκλημένοι από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ενώ η ημέρα ολοκληρώθηκε πανηγυρικά με την πρεμιέρα της Τραβιάτα του Τζουζέπε Βέρντι στο Εθνικό Ακαδημαϊκό Θέατρο Όπερας και Μπαλέτου της Οδησσού, σε μια νέα, εξ ολοκλήρου ουκρανική παραγωγή.

Η πόλη και το θέατρο

Η Οδησσός ιδρύθηκε το 1794 με πρωτοβουλία της Αικατερίνης Β’ της Μεγάλης, η οποία επιθυμούσε την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής που είχε αποσπάσει από την Οθωμανική αυτοκρατορία με τους δύο ρωστοτουρκικούς πολέμους. Βαφτίστηκε με το όνομα μιας αρχαίας ελληνικής αποικίας του Ευξείνου Πόντου, η οποία όμως πλέον γνωρίζουμε ότι αντιστοιχεί στη σύγχρονη Βάρνα της Βουλγαρίας. Αρχαίες ελληνικές αποικίες πάντως υπήρχαν σε κοντινά σημεία, όπως και μεταγενέστεροι οικισμοί διαφόρων λαών, μεταξύ των οποίων και το ταταρικό και κατόπιν οθωμανικό οχυρό του Χατζήμπεη. Τα θεμέλια της μεγάλης της ανάπτυξης όμως οφείλονται στον Δούκα του Richelieu, αριστοκράτη εξόριστο της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, που χρημάτισε κυβερνήτης της πόλης και της ευρύτερης περιοχής από το 1803 ως το 1814. Ο ανδριάντας του δεσπόζει στο κεφαλόσκαλο των κλιμάκων του λιμανιού, ενώ οι κάτοικοι της Οδησσού ως σήμερα τιμούν και σέβονται ευλαβικά τη μνήμη του “Δούκα”.

Οι εισηγητές και οι οργανωτές της ημερίδας, Πρώτη αριστερά η κα Anna Stavychenko (Odessa National Opera Foundation τρίτη από αριστερά η διεθύντρια του Εθνικού Ακαδημαϊκού Θεάτρου Όπερας και Μπαλέτου της Οδησσού κα Nadiia Babich.

Η νέα πόλη είχε από την αρχή κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, με έντονο το ελληνικό στοιχείο. Στο παλαιό θέατρο της Οδησσού, που λειτούργησε το 1810, παρουσιάστηκαν ήδη από εκείνη τη δεκαετία ορισμένες από τις πρώτες παραστάσεις νέου ελληνικού θεάτρου. Στην ίδια πλατεία δεσπόζει το Μέγαρο του ομογενούς Γρηγορίου Μαρασλή (Οδησσός 1931-1907), ο οποίος ως Δήμαρχος της πόλης από το 1878 ως το 1894 πραγματοποίησε πάμπολλα δημόσια έργα, μεταξύ των οποίων και το σημερινό Θέατρο, την Όπερα δηλαδή, που εγκαινιάστηκε το 1883, σε σχέδια των αυστριακών Fellner & Helmer.

O Nicholas Payne, διευθυντής του Opera Europa.

Το αρχιτεκτονικό δίδυμο των Ferdinand Fellner και Hermann Helmer την περίοδο 1870-1910 σχεδίασαν και έχτισαν πολλές αίθουσες και θέατρα στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Η Όπερα της Οδησσού είναι ένα λαμπερό αρχιτεκτόνημα νεο-μπαρόκ ύφους, του οποίου η κάτοψη εμπνέεται σαφώς από την Όπερα του Γκόντφρηντ Ζέμπερ (Semperoper) στη Δρέσδη. Η Όπερα ξανάνοιξε τις θύρες της το 2007 μετά από μια δεκαετία εργασιών εκ βάθρων αποκατάστασης. Και όταν λέμε “εκ βάθρων” το εννοούμε κυριολεκτικά, αφού εξαιτίας του σαθρού εδάφους επί του οποίου οικοδομήθηκε χρειάστηκε να ενισχυθούν σημαντικά τα θεμέλια ώστε να σταθεροποιηθεί στατικά. Παρόλα αυτά, όπως γίνεται φανερό στα φουαγιέ του πρώτου ορόφου, το κτίσμα έχει μια ελαφρά, αλλά αισθητή, κλίση.

Η Οδησσός είναι αδελφοποιημένη πόλη με τον Πειραιά και εξακολουθεί να έχει σημαντικούς δεσμούς με την Ελλάδα και μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991. Μάλιστα ορισμένοι φιλόμουσοι ίσως θυμούνται ακόμα την επίσκεψη της Όπερας της Οδησσού την αμέσως επόμενη περίοδο στο ερειπιώδες, προ-ανακαινήσεως Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς. Τότε είχαμε παρακολουθήσει τον Μπόρις Γκοντουνόφ του Μουσόργκσι και, από όσο θυμάμαι και μπορούσα να κρίνω, ήταν μια εκπληκτική παράσταση.

Διεθνές Φόρουμ «Ανοιγμα στην πρόοδο» – «Open to Progress»

Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στο πολιτιστικό κέντρο Terminal 42, έναν πολύ ζωντανό και ευχάριστο χώρο με δυνατότητα ηχογραφήσεων, που στεγάζεται σε ανακαινισμένο ιστορικό κτίριο επί της κεντρικής οδού Ρισελιέ (βλ. άνω: “Δούκας”), ένα από τα πολλά μέγαρα κεντροευρωπαϊκού χαρακτήρα που κοσμούν τις φαρδιές οδούς της αρχοντικής αυτής πόλης. Οι εισηγήσεις έγιναν στα ουκρανικά ή τα αγγλικά με ταυτόχρονη μετάφραση προς τις δύο γλώσσες, αλλά οι περισσότεροι συνομιλητές μας μιλούσαν εξαιρετικά αγγλικά – ακόμα και οι παλαιότεροι, που είχαν μεγαλώσει με βασική ξένη γλώσσα τα ρωσικά.

Εξαιτίας της πυκνής ομίχλης που επικρατούσε στην περιοχή το απόγευμα της Παρασκευής εμποδίζοντας τα αεροπλάνα να προσγειωθούν, οι περισσότεροι διεθνείς προσκεκλημένοι κατέφτασαν σταδιακά από το μεσημέρι του Σαββάτου. Και ο γράφων για αυτό δεν παρακολούθησε την πρώτη – αναστοχαστική – συνεδρία, που επεξεργάστηκε θέματα που είχαν τεθεί κατά το συνεδρίο “Building bridges” (24-27 Οκτωβρίου 2019) του Opera Europa, θεσμό που εκπροσώπησε ο διευθυντής του, Βρετανός Nicholas Payne, ο οποίος από την πρώτη του θέση στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου το 1968 έχει πλέον συμπληρώσει πάνω από μισό αιώνα εμπειρίας στον χώρο.

Εντυπωσιακό και ποικιλμένο το εσωτερικό της αίθουσας.

Η δεύτερη συνεδρία Opera Today: what is “the opera” today? Ukrainian and world context (Η όπερα σήμερα: τι είναι “η όπερα” σήμερα; Το Ουκρανικό και το διεθνές πλαίσιο) περιείχε εισηγήσεις ως επι το πλείστον εκπροσώπων των οργανισμών όπερας της Ουκρανίας – σημειωτέον ότι εκτός από την Οδησσό θέατρα όπερας λειτουργούν επίσης στην πρωτεύουσα Κίεβο, στο Λβοφ, στο Χάρκοβο και στο Ντνίπρο, ενώ δεν μπόρεσα να πληροφορηθώ σαφώς τι συμβαίνει αυτή την εποχή στην Όπερα του Ντόνετσκ.

Μεταξύ των θεμάτων που εθίγησαν ήταν η σχέση υποκριτικής και λυρικού τραγουδιού στην όπερα και ο ρόλος της σκηνοθεσίας στις σύγχρονες παραγωγές, αλλά και η διεύρυνση του ρεπερτορίου ταυτόχρονα με την καλλιέργεια και προβολή της τοπικής μουσικής κληρονομιάς. Τα αγαπημένα έργα του Βέρντι και οι όπερες των Ρώσων κλασικών, όπως του Τσαϊκόφσκυ και του Ρίμσκυ – Κόρσακοφ, που εδώ έχουν περίπου την ίδια θέση με τους Ιταλούς, εγγυώνται την προσέλευση του κοινού, αλλά το να επαναπαύεται μόνο στις σίγουρες επιτυχίες οδηγεί έναν οργανισμό σε καλλιτεχνικό τέλμα.

Ιδιαίτερα σημαντική επιτυχία για την Οδησσό θεωρήθηκε ότι στην αρχή της τρέχουσας καλλιτεχνικής περιόδου ανέβασε όπερα του Βάγκνερ, ενώ σταθερό ζητούμενο είναι πάντοτε η δημιουργία διεθνούς ενδιαφέροντος για την ουκρανική εθνική όπερα του 19ου και 20ου αιώνα. Από τα γνωστότερα έργα είναι η κωμική όπερα “Οι Κοζάκοι στην εξορία” (Zaporozhets na Dunayem, 1863) του Σεμέν (Συμεών) Γκουλάκ – Αρτεμόβσκι (1813-1873), ενώ σημαντικός συνθέτης όπερας ήταν επίσης ο Μυκόλα Λυσένκο (1842–1912).

διαίτερο ενδιαφέρον είχε η εισήγηση Death and rebirth of the opera as a permanent process (Θάνατος και αναγέννηση της όπερας ως διαρκής διαδικασία) από την ομάδα Nova Opera.

Φλέγον ζήτημα αναδείχθηκαν οι αμοιβές των διάσημων καλλιτεχνών, αλλά και όσων Ουκρανών ανοίξουν τα φτερά τους για πιο προσοδοφόρους ορίζοντες, αφότου πρώτα εκπαιδευθούν στις εθνικές μουσικές Ακαδημίες και χρησιμοποιήσουν τα εθνικά θέατρα ως εφαλτήριο μιας διενθούς σταδιοδρομίας. Η διατήρηση καλών θεσμικών και προσωπικών σχέσεων προκρίνεται ως η ενδεδειγμένη οδός για τη διατήρηση ενεργών καλλιτεχνικών δεσμών με τη μητέρα πατρίδα, με κυριότερο παράδειγμα τη γνωστή και στο αθηναϊκό κοινό Liudmyla Monastyrska.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε επίσης η εισήγηση Death and rebirth of the opera as a permanent process (Θάνατος και αναγέννηση της όπερας ως διαρκής διαδικασία) από την ομάδα Nova Opera, η οποία έχει προσκληθεί να παρουσιάσει σε διεθνή φεστιβάλ και μεγάλα μουσικά κέντρα τα μετα-οπερατικά της δρώμενα, όπως τα Gaz, Aerophonia, κ.α.

Λεπτομέρειες από το νεομπαρόκ εσωτερικό.

Η τελευταία συνεδρία είχε θέμα Building bridges: how to create the modern communication in opera? (Χτίζοντας γέφυρες: πώς γίνεται η σύγχρονη επικοινωνία στην όπερα;) Εδώ συζητήθηκαν ζητήματα διαφήμισης, προβολής και επικοινωνίας με το κοινό, οι σχέσεις με τον τύπο και τα ΜΜΕ γενικότερα, αλλά και οι σχέσεις με την κριτική: πόσο λεπτή ή σαφής είναι η διάκριση μεταξύ κριτικής και ενημέρωσης ή εμπορικά προσανατολισμένης επικοινωνίας• ποιος είναι ο ρόλος της καθεμιάς, είναι πάντοτε διακριτοί ή έχουν αρχίσει να μπερδεύονται, και ποια είναι η μορφή της κριτικής που χρειάζεται η εποχή μας;

Καίρια ως προς αυτό το ερώτημα ήταν η – κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή σχεδόν μυθιστορηματική – άφιξη κατευθείαν από το αεροδρόμιο του Cristian Berzins, μουσικού κριτικού της ελβετικής Neue Zürcher Zeitung. Αφετηρία της εισήγησής του μια δηκτική ερώτηση του (διαβόητου για τον γλυκό χαρακτήρα του) αρχιμουσικού Roger Norrington προς τον ίδιο: “Και εσείς τι είστε τέλος πάντων, μουσικοκριτικός ή δημοσιογράφος” ; Όπως υποστήριξε ο εισηγητής, η εργασία του μουσικού κριτικού τείνει πλέον να συνδυάζει κριτική, ψυχαγωγία και ενημέρωση, καθώς η προσέλκυση του ενδιαφέροντος των αναγνωστών είναι η αναγκαία προϋπόθεση για τη διατήρηση μιας στήλης μουσικής κριτικής στον σύγχρονο κόσμο των ΜΜΕ.

Διαφωτιστικές ήταν όμως και οι κατ’ ιδιάν συζητήσεις, όπως αυτή που είχα με τον κο Yuri Chekan, πρόεδρο της Ένωσης Μουσικών Κριτικών της Ουκρανίας, η οποία είναι τμήμα της Ένωσης Συνθετών. Σε αυτήν σπάνια και κατ’ εξαίρεσιν γίνονται δεκτά μέλη που προέρχονται από τον κόσμο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, όπως π.χ. θεατρολογία. Μια παράδοση δηλαδή στον αντίποδα της Ελληνικής, όπου συνυπάρχουν θεατρικοί και μουσικοί κριτικοί προερχόμενοι από πολύ διαφορετικά ακαδημαϊκά και επαγγελματικά περιβάλλοντα.

Στην Β΄ πράξη εντυπωσίασαν με την εμφάνισή τους δύο πολύ αριστοκρατικά σκυλιά, που πάντως δεν τραγούδησαν (Yuriy Lytvynenko).

Η πρεμιέρα της Τραβιάτα

Από την θεωρία στην πράξη, το απόγευμα συναντηθήκαμε στο θέατρο για την πρεμιέρα της Τραβιάτα. Αν το θέατρο εξωτερικά εντυπωσιάζει, εσωτερικά σε μαγεύει. Η υπέροχη αίθουσα του, υποδειγματικά αποκατεστημένη και φωτισμένη, με κόκκινη χρυσοποίκιλτη αυλαία, προδιαθέτει θετικά τον ακροατή. Στην προσδοκία ανταποκρίνεται πρώτα μια καλή ορχήστρα και έπειτα, αμέσως μετά το αέρινο πρελούδιο, η χορωδία, η οποία είναι πραγματικά καταπληκτική, με τέλεια άρθρωση και άψογο συγχρονισμό που πραγματικά εντυπωσιάζει ακόμα και σε σύγκριση με σημαντικά ευρωπαϊκά θέατρα (διδασκαλία Valeryi Rehrut). Οι εντόπιοι είναι δικαίως υπερήφανοι για την ακαδημία χορωδιακού τραγουδιού της Οδησσού.

Η διανομή αποτελείται εξ ολοκλήρου από Ουκρανούς, κυρίως νέους καλλιτέχνες, αφού σχεδόν κανείς δεν είναι πάνω από τα 40 (Yuriy Lytvynenko).

Κατά την ακρόαση η ακουστική της αίθουσας αποδεικνύεται υποδειγματική, ενώ οι πολυθρόνες πλατείας του 19ου αιώνα παραμένουν αναπαυτικότατες, και ας κάνουν ηχηρό “γκντουπ” όταν ξεδιπλώνει η βάση τους, καμιά φορά και στη διάρκεια της παράστασης. Η διανομή αποτελείται εξ ολοκλήρου από Ουκρανούς, κυρίως νέους καλλιτέχνες, αφού σχεδόν κανείς δεν είναι πάνω από τα 40. Είναι κάπως αστείο ότι ο Germont πατήρ μοιάζει νεότερος από τον Germont υιό.

Ο τενόρος Oleg Zlatoman τραγουδάει τον Alfredo με ίση άνεση και ομαλά περάσματα σε όλη τη φωνητική έκταση και ξεχωρίζει για τα όμορφα, γεμάτα και πολύ καλά προβεβλημένα pianissimi. Ο βαρύτονος Roman Strachov έχει ένα βελούδινο ηχόχρωμα, ερμηνεύει τον πατέρα Germont σε μια ήρεμη μελωδική προσέγγιση στο πνεύμα του belcanto. H coloratura της σοπράνο Anastasiya Holub (Violetta Valery) είναι πεντακάθαρη, αλλά όχι και η εκφορά της ιταλικής γλώσσας. Επίσης διστάζει συχνά στις ατάκες. Προκειμένου όμως να μην εξατμιστεί η δραματική λειοτυργία φράσεων-κλειδιών όπως το “Amami Alfredo”, προτιμότερο είναι να διακινδυνεύσει κανείς μια λάθος νότα παρά να εμφανίζεται επιφυλακτικός. Η Anastasiya Martyniuk (Flora Bervoix) προσθέτει στα φωνητικά πλεονεκτήματα μια θελκτική σκηνική παρουσία.

Ο τενόρος Oleg Zlatoman ως Alfredo (Yuriy Lytvynenko).

Καλές ερμηνείες είχαμε και από τους υπόλοιπους ρόλους: Vasyl Navrotskyi (Douphol), Vasyl Dobrovolskyi (d ‘Obigny), Viktor Shevchenko (Grenvil), Hanna Bondarenko (Annina), Ivan Fliak (Αγγελιαφόρος), Mykola Reshetnov (Giuseppe). Γενικά, η συνολική προσέγγιση φαίνεται να προκρίνει τη χαρά του τραγουδιού έναντι της ψυχολογικής εμβάθυνσης, και ο ενθουσιασμός επιβάλλεται στις ερμηνευτικές εκλεπτύνσεις.

Ο Λευκορώσος αρχιμουσικός Viacheslav Chernukho-Volich αυτή τη βραδιά κάνει το ντεμπούτο του στην Οδησσό. Κατευθύνει με σίγουρο χέρι και γρήγορους ρυθμούς, που σε ορισμένες περιπτώσεις επιταχύνονται για ένα πιο έντονο δραματικό αποτέλεσμα. Παρ’ όλα αυτά, το βράδυ διαρκεί ακριβώς τέσσερις ώρες, από τις εξίμιση ως τις δέκα και μισή, καθώς γίνονται τρία διαλείμματα, ακόμη και στη μέση της Β΄ πράξης. Ο ορχηστρικός ήχος είναι καλός, θα μπορούσε να έχει λίγο περισσότερη sfumatura και πιο μαλακή φραστική.

Ο σκηνοθέτης Yevgen Lavrenchuk έχει μεταφέρει τη δράση στην εποχή του κλασικού ασπρόμαυρου κινηματογράφου. Πρόκειται ασφαλώς για ιδέα που έχει αξιοποιηθεί ευρέως και ποικιλοτρόπως τα τελευταία χρόνια, εδώ πάντως έδωσε μια ιδαίτερα κομψή παράσταση με ξεκάθαρη αφηγηματικότητα πιστή στο πρωτότυπο. Τα σκηνικά ήταν του Yukhym Ruakh, ενώ δεν βρήκα στο πρόγραμμα το όνομα του ενδυματολόγου, που με εξαίρεση τα μποτάκια έκανε πολύ καλή δουλειά. Στην Β΄ πράξη εντυπωσίασαν με την εμφάνισή τους δύο πολύ αριστοκρατικά σκυλιά, που πάντως δεν τραγούδησαν. Η Γ΄ πράξη ήταν μια κανονική κινηματογραφική σκηνή, με τα φώτα (Nataliya Hara) να εστιάζουν επάνω στους συντελεστές επάνω σε μαύρο φόντο με κυματιστά πανιά. Μόνο ο ανεμιστήρας ήταν πολύ δυνατός και ενοχλούσε• ας ελπίσουμε ότι στις επόμενες παραστάσεις βρέθηκε κάποια λύση.

Ο σκηνοθέτης Yevgen Lavrenchuk έχει μεταφέρει τη δράση στην εποχή του κλασικού ασπρόμαυρου κινηματογράφου (Yuriy Lytvynenko).

Τα εισιτήρια κοστίζουν από 50 έως 750 γκρίβνια, δηλαδή από 2 έως 28 ευρώ, και είναι ένα πραγματικό value for money. Θα βοηθούσε σημαντικά την εξωστρέφεια του οργανισμού εάν ο προγραμματισμός είχε ευρύτερο ορίζοντα, καθώς επί του παρόντος το πρόγραμμα των παραστάσεων ανακοινώνεται ανά δύο μήνες! Πάντως η πρώτη γνωριμία ήταν απολύτως θετική, σίγουρα η Οδησσός και η Όπερα της αξίζουν την επίσκεψη. Η Τραβιάτα παίζεται ως το τέλος Φεβρουαρίου.

Διαβάστε ακόμα: Συναυλίες του Συνόλου Φεστιβάλ Ιονίων σε Κέρκυρα και Αθήνα.

TAGS :
κλασική μουσική Οδησσός

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook