Τέχνη και μηχανή: Η πιο καίρια έκθεση της χρονιάς

“Το ρυμουλκό” του Fernand Léger, 1920.

«H ζωγραφική έχει τελειώσει. Ποιος θα μπορούσε να κάνει κάτι καλύτερο απ’ αυτήν την έλικα;» Τα λόγια του Marcel Duchamp, τα οποία απευθύνει στους συναδέλφους του Brancusi et Léger, σημειώνουν μια καμπή στην ιστορία της τέχνης. Επισκεπτόμενος την 4η έκθεση Εναέριας Μετακίνησης, το 1912, ο καλλιτέχνης καταγοητεύτηκε από τις μηχανές που παρουσιάζονταν εκεί. Τότε ήταν που καταπιάστηκε με τα ready-mades. Έτσι γεννήθηκε η Μοντέρνα Τέχνη.

Η ιστορία αυτή, μεταξύ άλλων, είναι ενδεικτική της επίδρασης που άσκησαν οι μηχανές στους καλλιτέχνες. Θα την ακούσετε στο Musée des Confluences της Λυόν, όπου παρουσιάζεται η έκθεση «Η τέχνη και η μηχανή» ως τις 24 Ιανουαρίου. Το Μουσείο, το οποίο άνοιξε τις πόρτες του πριν από ένα χρόνο, κάνει την πρώτη του μεγάλη έκθεση συγκεντρώνοντας 178 έργα από 70 μουσεία και συλλέκτες ανά την Ευρώπη.

«Mέσα από μια ιστορική διαδρομή, προσπαθήσαμε να δείξουμε πώς ο καλλιτέχνης κυριεύεται από τη μηχανή, την αναπαριστά, τη μεταμορφώνει, εν ολίγοις τη μετατρέπει σε έργο τέχνης», εξηγεί η Claudine Cartier, συνεπιμελήτρια της έκθεσης. Διευκρινίζοντας ποιες ήταν οι επιλογές εξ αρχής: όχι σε ό,τι έχει να κάνει με την ρομποτική, όχι στα όπλα, όχι στο design, όχι στα κόμικς.

Η έκθεση κλείνει μεγαλοπρεπώς με το γιγαντιαίο «Méta-Maxi», ένα αταξινόμητο ζωντανό γλυπτό, που σπάνια εκτίθεται στο κοινό κι ακόμα πιο σπάνια μπαίνει σε λειτουργία.

Θεατρική σκηνοθεσία

Η διαδρομή ξεκινά με τις απαρχές της εκβιομηχάνισης, στα μέσα του 19ου αι. Τότε που, με την εμφάνιση των μηχανών, όλη η κοινωνία επαναπροσδιορίζεται, των καλλιτεχνών συμπεριλαμβανομένων. Στην έκθεση, αεροπλάνα, μονόκυκλα, κινητήρες και έλικες συνδιαλέγονται με τα έργα τέχνης που ενέπνευσαν. Μερικές φορές είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσεις, τόσο μεγάλη είναι η ομορφιά που εκπέμπουν τα πρώτα.

Υπάρχουν πραγματικές μηχανές, όχι μακέτες, πράγμα που δημιουργεί μια βιομηχανική ατμόσφαιρα. Συν τοις άλλοις, το στήσιμο είναι τελείως θεατρικό με μαύρα φόντα και χαμηλούς φωτισμούς, ώστε όλα τα αντικείμενα να έρχονται σε πρώτο πλάνο. Μαζί ένα ευχάριστο παιχνίδι φωτοσκιάσεων.

Σύμβολο μοντερνικότητας, η μηχανή εκθειάζεται μέσω της ζωγραφικής. Οι επιχειρήσεις προσλαμβάνουν καλλιτέχνες για να κάνουν το promotion τους και να επιδείξουν την ισχύ των εργοστασίων τους. Άλλοι, εντυπωσιάζονται από την εξέλιξη της αμαξοστοιχίας, όπως ο εμπρεσιονιστής Claude Monet, του οποίου ο περίφημος πίνακας «Ο σταθμός Argenteuil» παρουσιάζεται στην έκθεση.

“Another World” του Chris Burden, 1992.

Σιγά-σιγά, όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες εγκαταλείπουν την απλή αναπαράσταση, για να δημιουργήσουν μια νέα αισθητική που αντλεί την έμπνευσή της από τη μηχανική. Ο Fernand Léger, ο Robert Delaunay και ο Kupka Frantisek χρησιμοποιούν την αφαίρεση: γεωμετρικές φόρμες και έντονα χρώματα. Ο Picabia καταφεύγει στο χιούμορ, με τελείως ντανταϊστική διάθεση. O Jacques Villon, αδελφός του Marcel Duchamp, διασταυρώνει σ’ ένα γλυπτό άλογο και αυτοκίνητο, ώστε να αποτίσει φόρο τιμής στη δύναμη και την ταχύτητά τους.

“Méta-Maxi” του Jean Tinguely, 1986.

Μεταξύ συμπίεσης και συσσώρευσης

Μετά τον πόλεμο, η τέχνη γίνεται εικονοκλαστική. Η μηχανή διαστρέφεται, παραβιάζεται, παρωδείται. Ενώ ο César περνάει τα περίφημα αυτοκίνητά του απ’ την πρέσα, ο Arman αναδεικνύει την ομορφιά των βιομηχανικών αντικειμένων επαναλαμβάνοντας θραύσματά τους εν σειρά. Kαι oι δημιουργοί της art brut χρησιμοποιούν διάσπαρτα μηχανικά στοιχεία, όπως ο A.C.M.

Με τίτλο «Η μηχανή από τη μηχανή», ένα τμήμα της έκθεσης είναι αφιερωμένο στον κινηματογράφο και τη φωτογραφία. Ο επισκέπτης προσκαλείται σε ένα «drive-in» νέας γενιάς. Εκεί, κάτω από ένα «ηχητικό ντους», μπορεί, χάρη σε μια οθόνη αφής, να ανακαλύψει καμιά 20αριά αποσπάσματα ταινιών, από τον Georges Méliès ως τον Scorsese, περνώντας από τον Tati, τον Alain Resnais, τo «Matrix» και τους «Μοντέρνους Καιρούς» του Τσάπλιν.

Στην έκθεση, αεροπλάνα, μονόκυκλα, κινητήρες και έλικες συνδιαλέγονται με τα έργα τέχνης. Μερικές φορές είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσεις, τόσο μεγάλη είναι η ομορφιά που εκπέμπουν τα πρώτα. Το στήσιμο είναι θεατρικό με μαύρα φόντα και χαμηλούς φωτισμούς, ώστε όλα τα αντικείμενα να έρχονται σε πρώτο πλάνο. Μαζί ένα ευχάριστο παιχνίδι φωτοσκιάσεων.

Méta-Maxi και σύγχρονη τέχνη

Το ταξίδι ολοκληρώνεται με μια σύγχρονη επισκόπηση, από το ’80 και μετά. Διότι, ακόμα και σήμερα, η μηχανή δεν έχει πάψει να εμπνέει τους καλλιτέχνες. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία και την Αφρική. Ώστε να διαφυλάξουν ένα ίχνος της πριν από την ολοκληρωτική αποβιομηχάνιση, όπως κάνουν οι Becher, το ζεύγος των Γερμανών φωτογράφων. Ή για να την επαναπροσεγγίσουν με τρόπο ποιητικό ή θεαματικό, όπως ο Panamarenko ή ο Aï Weiwei.

Τώρα οι καλλιτέχνες κατασκευάζουν «μηχανές-έργα τέχνης», τελείως άχρηστες, φανταστικές, αλλά που θέτουν ερωτήματα για το είδος της κοινωνίας μας. Η περίπτωση του Jean Tinguely είναι το καλύτερο παράδειγμα. Γι’ αυτό και η έκθεση κλείνει μεγαλοπρεπώς με το γιγαντιαίο του «Méta-Maxi», ένα αταξινόμητο ζωντανό γλυπτό, που σπάνια εκτίθεται στο κοινό κι ακόμα πιο σπάνια μπαίνει σε λειτουργία.

Το ταξίδι ως τη Λυόν αξίζει τον κόπο. Βλέποντας την έκθεση αναρωτιέσαι για τη βασιμότητα του ισχυρισμού: «Η τέχνη δημιουργείται, οι μηχανές επινοούνται».

Κλείνουμε με το έργο που ανοίγει την έκθεση: Η μονοθέσια “D.S” του Gabriel Orozco, 1993.

//«L’art et la machine», έως τις 24 Ιανουαρίου στο Musée des Confluences, 86 quai Perrache, Lyon. www.museedesconfluences.fr

Διαβάστε ακόμα: Ένας άνθρωπος των Φώτων μαγεύει τη Βιέννη.

TAGS :
l'art et la machine έμπνευση μηχανή τέχνη

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook