«Οι εμφύλιοι πόλεμοι δεν είναι κάποια Ελληνική αποκλειστικότητα, συμβαίνει παντού στον πλανήτη από αμνημονεύτων χρόνων».

Βρεθήκαμε στην Ερμούπολη της Σύρου για το 15ο Φεστιβάλ του Αιγαίου, που διαρκεί από τις 14 ως τις 26 Ιουλίου 2019. Συζητήσαμε με τον ελληνοαμερικανό αρχιμουσικό Peter Tiboris, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του σοπράνο Eilana Lappalainen ίδρυσαν και διευθύνουν το φεστιβάλ, ενώ ταυτόχρονα συμμετέχουν και ως καλλιτέχνες σε πολλές από τις εκδηλώσεις. Εκτός από το φεστιβάλ, συζητήσαμε για το project που ανακοινώθηκε πέρσι στην Αθήνα, να εορταστεί η 200η επέτειος του 1821 με μια νέα όπερα με ελληνικό θέμα.

Πέρσι ανακοινώσατε το project να μεταφέρετε στη σκηνή ως έργο λυρικού θεάτρου την “Ελένη”, το μυθιστόρημα του Nicholas Gage (Νίκος Γκατζογιάννης), σε μουσική Νέστορα Τέηλορ, που θα παρουσιαστεί το 2021 στην Νέα Υόρκη και την Αθήνα. Ομολογώ, η πρώτη μου αντίδραση ήταν ότι το βρήκα λίγο παράξενο να τιμήσετε την Ελληνική Επανάσταση με ένα έργο που αφορά στον ελληνικό εμφύλιο.
Κάθε τόσο λαμβάνω κάποιο mail που με κατηγορεί ότι χαλάω τον εορτασμό των διακοσίων ετών από την Ελληνική Επανάσταση…

– Επειδή θίγετε ένα θέμα του εμφυλίου;
Φαντάζομαι γι’ αυτό. Δεν ξέρω και εγώ τι ακριβώς να τους απαντήσω. Ξέρετε, είναι μια περίεργη ιστορία. Προσπαθούσα επί είκοσι χρόνια να διαβάσω το βιβλίο, είχα έξι αντίτυπα, αλλά ποτέ δεν  καθόμουν να το διαβάσω. Μέχρι που τα κατάφερα πριν από τέσσερα χρόνια, καθοδόν προς την Κωνσταντινούπολη. Kαι αποφάσισα ότι θα ήταν μία καταπληκτική ιδέα να γίνει μελοποίηση. Δεν είχα καμία σχέση με τον συγγραφέα, τον γνώρισα μετά. Αρχικά σκέφτηκα να κάνω μία όπερα, αλλά μετά συνειδητοποίησα ότι ήταν πολύ μεγάλο. Οπότε αποφάσισα να κάνω κάτι σαν τον “Οιδίποδα” του Στραβίνσκι, μια όπερα-ορατόριο. Αλλά ποτέ μου δεν σκέφτηκα τον εμφύλιο. Αυτό που είχα στο νου μου είναι η ιστορία με αυτό το μικρό παιδί που μεταναστεύει με τον πατέρα του στις Ηνωμένες Πολιτείες, εν τω μεταξύ στην Ελλάδα σκοτώνουν τη μητέρα του και στη συνέχεια αυτός γυρίζει για να βρει τον δολοφόνο της. Είναι γεγονός ότι η μητέρα σκοτώθηκε διότι θεωρήθηκε ότι υποστήριζε την Αμερικανική και Βρετανική πλευρά, αυτό είναι το υπόβαθρο στο οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία, αλλά στην ουσία το θέμα είναι η εκδίκηση του Νίκολας Γκέητζ, για τον άδικο χαμό της μητέρας του, ένα όχι και τόσο όμορφο πράγμα. Αυτό ήταν το κίνητρο.

»Τώρα σε ό,τι αφορά τον εμφύλιο, σκεφτείτε ότι ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν έδιωξαν τους Άγγλους το 1776, σκοτώθηκαν πάρα πολλές χιλιάδες Αμερικανοί. Οι εμφύλιοι πόλεμοι δεν είναι κάποια Ελληνική αποκλειστικότητα, συμβαίνει παντού στον πλανήτη από αμνημονεύτων χρόνων. Και κάθε χρόνο, την 4η Ιουλίου οι Αμερικανοί γιορτάζουν το σκοτωμό χιλιάδων Άγγλων και Αμερικανών προκειμένου να αποκτήσουν οι ΗΠΑ την ελευθερία τους από τον Βασιλιά της Αγγλίας! Ο εμφύλιος της Ελλάδας ήταν αποτέλεσμα γεγονότων που συνέβησαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν είναι τυχαίο ότι έρχεται αμέσως μετά το τέλος του πολέμου. Ασφαλώς είναι μία σύνθετη ιστορία που άφησε πολύ βαθιά σημάδια, και καταλαβαίνω πόσο ευαίσθητο είναι το θέμα, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό να με αποτρέψει από το να  κάνω την “Ελένη” όπερα.

– Σκεφτήκατε ποτέ να ακολουθήσετε το παράδειγμα του δέκατου ένατου αιώνα, όταν για να μη θίγονται ευαίσθητα θέματα η λογοκρισία  ανἀγκαζε τον Βέρντι να μεταφέρει τη δράση των έργων του, μετέφερε τον Χορό Μεταμφιεσμένων από τη Σουηδία στον Καναδά, την Τραβιάτα στον προηγούμενο αιώνα από τον δικό του;
Κοιτάξτε, αυτό είναι η δουλειά που πλέον κάνουν συνέχεια οι σκηνοθέτες, στη Metropolitan πριν κανα-δυο χρόνια έγινε μια παραγωγή, νομίζω Ριγκολέτο, το μετέφεραν όλο στο Las Vegas. Βέβαια η “Ελένη” είναι διαφορετική, παρουσιάζει πρόσθετη δυσκολία, επειδή είναι καινούργιο έργο, και πρέπει να αναθέσεις τα πάντα από την αρχή, στους καλλιτέχνες που θα δημιουργήσουν πρώτοι τους ρόλους. Επιπλέον, ο Νέστορας Τέηλορ στην Νέα Υόρκη είναι άγνωστος, αλλά έχει γράψει πολύ όμορφη μουσική για αυτή την όπερα, και υπάρχει το βιβλίο, και είναι αυτό που πραγματικά κινεί όλο το project, το βιβλίο, το  “στόρι”.

– Στην όπερα προηγείται όμως η μουσική ή το λιμπρέτο;
Το πρώτο πράγμα είναι το λιμπρέτο, γιατί αυτό καθοδηγεί τη σύνθεση.  Είτε είναι ο Νέστορας Τἐηλος, είτε ήταν ο Θεοφανίδης [Σημ. : ο συνθέτης που είχε αρχικά αναλάβει τη σύνθεση, αλλά αποσύρθηκε μετά τον ξαφνικό θἀνατο του λιμπρετίστα του] ο οποίος γράφει τη μουσική, θα έγραφε διαφορετική μουσική αν είχε ένα άλλο κείμενο. Το έργο θα έχει είκοσι πέντε μέρη, και είναι έτοιμα τα 7. Δεν έχουν ενορχηστρωθεί ακόμα, έχουμε την παρτιτούρα για φωνή και πιάνο, αλλά είναι πάρα πολύ όμορφη μουσική. Επίσης έχει τέσσερις αφηγήσεις. Στην Νέα Υόρκη και στην Αθήνα αφηγητής θα είναι ο ίδιος ο Νίκολας Γκέητζ, στα αγγλικά και στα ελληνικά.  Έχουμε σκοπό να ανεβάσουμε την “Ελένη” επίσης στην Πολωνία και στο Παρίσι, εκεί τα αφηγηματικά μέρη θα είναι στην τοπική γλώσσα, με άλλο αφηγητή, η μουσική θα είναι βέβαια η ίδια.

– Εκτός από την “Ελένη”, τι άλλο ετοιμάζετε;
Έχουμε τρία project: την Αριάδνη στη Νάξο φέτος, και του χρόνου που είναι η επέτειος Μπετόβεν, τον Φιντέλιο. Είμαι απόλυτος θαυμαστής του Μπετόβεν, είναι το στοιχείο μου. Και έπειτα βέβαια την Ελένη. Τρία πράγματα στη σειρά. Για τον Φιντέλιο μπορούμε να βρούμε εξαιρετικούς συντελεστές αλλά είναι λίγο δύσκολο να βρεις μία καλή χορωδία, και πρέπει να τραγουδήσει και στα γερμανικά. Οπότε αυτό τον καιρό ψάχνω να βρω τις κατάλληλες χορωδίες.

– Η Ελένη θα έρθει στη Σύρο το 2021;
Oχι, είναι πολύ μεγάλο για τη Σύρο.

«Έχω εκπληκτικούς συνεργάτες, και εφαρμόζω το ”keep it simple”».

– Σκέφτεστε μήπως να ανεβάσετε κάποια όπερα σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση;
Μην ξεχνάμε ότι το 2021 είναι επίσης έτος Στραβίνσκι και έτος Σαιν-Σανς. Αυτό που πάντα ήθελα να κάνω, είναι ο “Οιδίποδας” του Στραβίνσκι, ένα σχετικά ευσύνοπτο έργο 50 λεπτών, με ανδρική χορωδία και αφηγητή. Υπήρξε όπως σας είπα και κίνητρο για εμένα για να καταλήξω στην “Ελένη” ως όπερα-ορατόριο. Εξετάζουμε βέβαια κάποια έργα του ρεπερτορίου που έχουν σχέση με την ελληνική επανάσταση. Αλλά ξέρετε, 15 χρόνια είναι πολύς καιρός, και σε αυτό το διάστημα κάναμε 15 όπερες με πλήρη ορχήστρα και άλλη μία δωδεκάδα συνοδεία πιάνου με το Greek Opera studio, συνολικά 27 όπερες, με χιλιάδες καλλιτέχνες. Ως το 2021 δεν έχω ιδέα τι πρόκειται να γίνει. Κάνω αυτή τη δουλειά από το 1984, και πέρσι έκλεισα τα 70. Οπότε έχω αρχίσει σιγά σιγά να αναθέτω σε συνεργάτες μου τα minutia, τις μικρές ενοχλητικές λεπτομέρειες.

– Πείτε μας για το project που παρακολουθούμε τώρα, την Αριάδνη στην Νάξο.
Το casting της Αριάδνης δεν ήταν εύκολη δουλειά. Yπάρχουν βέβαια πολύ καλοί τραγουδιστές, αλλά εμείς θέλαμε ικανούς τραγουδιστές που να έχουν ήδη τραγουδήσει τουλάχιστον μία φορά τον ρόλο στη σκηνή, επειδή η περίοδος δοκιμών που διαθέτουμε είναι πάρα πολύ σύντομη Οπότε εκτός από την Eilana, που κάνει ντεμπούτο στον ρόλο, όλοι οι άλλοι έχουν εμπειρία στο έργο, συμπεριλαμβανομένου και του σκηνοθέτη μας, του Detlef Soelter, που είναι μαζί μας πέντε χρόνια τώρα.

– Πώς κάνετε το διεθνές casting;
Η Eilana και εγώ συναντούμε χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο, τους διευθύνω, τραγουδάμε μαζί. Επίσης συνεργαζόμαστε με πράκτορες στη Νέα Υόρκη και στη Βιέννη. Μαζί με τη σύζυγό μου συνολικά, μετράμε 80 χρόνια εμπειρίας. Γνωρίζει εκατοντάδες Γερμανούς τραγουδιστές, και εγώ λατρεύω να διευθύνω, αν και τώρα πλέον έχω περιοριστεί στις συμφωνικές συναυλίες. Το 2016 προσκάλεσα για πρώτη φορά τον Giovanni Pacor να διευθύνει την όπερα, και από τότε είναι σταθερά μαζί μας. Του χρόνου πάντως αν κάνουμε τον Φιντέλιο, θέλω να τον διευθύνω εγώ. Επίσης και φέτος διευθύνω τις συμφωνικές συναυλίες, κάνουμε ένα πρόγραμμα Μπετόβεν με τον πιανίστα  Μάριο Παπαδόπουλο που θα παίξει το πρώτο κοντσέρτο για πιάνο. Τον γνωρίζω εδώ και επτά χρόνια, και πάντα θέλαμε να συνεργαστούμε και φέτος τα καταφέραμε. Ο ίδιος του χρόνου θα πραγματοποιήσει Φεστιβάλ Μπετόβεν με την Oxford Philharmonic και εκεί θα διευθύνω τη Λειτουργία σε Ντο και το Ah Perfido, με την Eilana φυσικά.

«Στην Νέα Υόρκη και στην Αθήνα αφηγητής του έργου θα είναι ο ίδιος ο Νίκολας Γκέητζ, στα αγγλικά και στα ελληνικά». 

– Έχετε το Φεστιβάλ του Αιγαίου στη Σύρο, έχετε μία ορχήστρα στην Πολωνία, τις συναυλίες στο Carnegie Hall και τόσα άλλα project. Πως τα διαχειρίζεστε;
Δύο πράγματα: έχω εκπληκτικούς συνεργάτες, και εφαρμόζω το “keep it simple¨. Κάνω αυτό που γνωρίζω να κάνω καλά, και ξέρω τι μπορώ να κάνω καλά. Πλέον έχω περάσει την εποχή των πειραμάτων, είναι συγκεκριμένη η οδός που ακολουθώ. Επίσης είναι το timing. Στο Carnegie Hall δουλεύουμε Φεβρουάριο ως Ιούνιο, μετά έχουμε μια βδομάδα με συναυλίες στο Ζάλτσμπουργκ, μια εβδομάδα στη Φλωρεντία, μετά Παρίσι, Βιέννη, Λισαβόνα, και έπειτα εδώ.

– Όμως δεν μεταφέρετε τις παραγωγές από το ένα μέρος στο άλλο.
Όχι, όλα αυτά είναι διαφορετικά προγράμματα, μερικές φορές έχουμε επαναλήψεις, αλλά φροντίζουμε να κάνουμε πράγματα τα οποία να ταιριάζουν σε κάθε περίπτωση. Στο Παρίσι για παράδειγμα έχουμε την εκκλησία της Madeleine, εκεί έπαιζε ο Γκαμπριέλ Φωρέ, οπότε κάναμε το Ρέκβιεμ του Φωρέ, στη Φλωρεντία κάναμε τo Stabat Mater του Ροσίνι στη Santa Croce, στην οποία βρίσκεται το μαυσωλείο του συνθέτη. Θέλουμε πάντοτε το πρόγραμμά νας να έχει κάποια ιδιαίτερη σχέση με τον τόπο όπου εμφανίζομαστε.

– Έχοντας πλέον 15 χρόνια στην Ελλάδα, πώς αποτιμάτε την εμπειρία;
Δεν παραπονιέμαι για την ελληνική νοοτροπία…

«Με την Ελλάδα η σχέση μου είναι διαφορετική, είμαι ελληνοαμερικανός, ξέρω τη γλώσσα, μεγάλωσα με την Ελληνική νοοτροπία».

– Η οποία είναι;
Τίμα τους νεκρούς. Όχι αυτούς που είναι εν ζωή. Μόνο τους νεκρούς. Για αυτό είναι τα μνημόσυνα. Τιμάτε κάποιον όταν είναι νεκρός εδώ και 50 χρόνια.  Για όποιον είναι ζωντανός, δε λένε ποτέ τίποτα καλό. Μόνο αφού πεθάνεις. Για αυτό έχει μνημόσυνο στις 40 μέρες, στους έξι μήνες, το χρόνο, τα δύο χρόνια, τα πέντε τα 10, 20 τα 50… Σοβαρά;;; Αλήθεια;;;; Αυτή είναι η κουλτούρα, το καταλαβαίνω. Αν δεν είσαι Έλληνας ή τουλάχιστον αν δεν έχεις ένα ελληνικό υπόβαθρο δεν το καταλαβαίνιες, αλλά εγώ επειδή έχω, καταλαβαίνω. Απλά, οτιδήποτε συμβαίνει εδώ δεν καταφέρνει να με ενοχλήσει. Ενοχλεί άλλους που δεν είναι Έλληνες. Δεν πειράζει. Καμιά φορά εκνευρίζομαι λίγο, αλλά το ξεπερνάω.  Στη Γαλλία δεν θα το ανεχόμουν ποτέ, αλλά στην Ελλάδα το ανέχομαι. Επειδή με την Ελλάδα η σχέση μου είναι διαφορετική, είμαι ελληνοαμερικανός, ξέρω τη γλώσσα, μεγάλωσα με την Ελληνική νοοτροπία. Με ρωτάνε “γιατί ασχολείσαι” και απαντάω “Δεν ξέρω. Αλλά εδώ είμαι”!

– Πώς βρεθήκατε στο “εδω”, δηλαδή στη Σύρο;
Πολύ καιρό πριν τη Σύρο έκανα συναυλίες σε όλη την Ελλάδα, μικρές συναυλίες, μουσικής δωματίου. Πεντέλη, Μύκονος, Σάμος, Σαντορίνη. Μέχρι που το 2000, όταν ήμουν στη Μύκονο, κάποιος μου είπε ότι υπάρχει εδώ θέατρο όπερας και πρέπει να έρθω να το δω.  Είπα “Έλα τώρα, όπερα στη Σύρο” Δεν είχα πάει ποτέ στη Σύρο. Τελικά ήρθα, και μου εξηγούσαν ότι το θέατρο έχει μόλις ανακαινιστεί, την ιστορία του, τον πολιτισμό της Ερμούπολης, την όπερα, κλπ.  Όπως ανέβαινα τον δρόμο από το λιμάνι στην πλατεία του Δημαρχείου, σκέφτηκα πώς δεν ξέρω πώς είναι το θέατρο, αλλά σίγουρα μπορώ να κάνω μία συναυλία σε αυτή την πλατεία. Γενικά δεν μου αρέσουν πολύ οι συναυλίες στο ύπαιθρο, αλλά καμιά φορά τις κάνω.  Μετά είδα το θέατρο και είπα “Στ΄ αλήθεια, είναι ένα θέατρο. Μπορώ να κάνω ένα Φεστιβάλ”.

»Στη  Σύρο τότε δήμαρχος ήταν ο Γιάννης ο Δεκαβάλας.  Τον ρώτησα, “Κύριε Δήμαρχε, τι σχέδια έχετε για αυτό το θέατρο;” Δεν είχαν κάνει τίποτα, το είχαν μόλις ανοίξει. Τα καθίσματα ήταν ακόμα πλαστικές καρέκλες όπως στις ταβέρνες, δεν είχανε βάλει τις κανονικές ακόμα, όλο το υπόλοιπο ήταν έτοιμο και οι πολυθρόνες ήταν το τελευταίο που απέμενε. Και το αποκαλούσε όμως όπερα. Και τον ρώτησα “Σκοπεύετε να ανεβάσετε εδώ όπερες;”. “Όχι”, μου είπε. “Τότε δεν μπορείτε να το λέτε όπερα”. Και μου είπε “Εσύ μπορείς” ;  “Μπορώ”, είπα. “Θα φέρω την ομάδα παραγωγής μου και θα ανεβάσω μια όπερα” Με ρώτησε “Πώς να σε βοηθήσουμε”, και του είπα .   “Μη με βοηθήσετε, απλά αφήστε με να το κάνω μόνος μου. Ξέρω πώς να το κάνω. Δεν θέλω να εξαρτώμαι από το Δημοτικό Συμβούλιο. Σας παρακαλώ, απλά αφήστε με να το κάνω”. Και είπε “Σύμφωνοι!”. Και έτσι άρχισαν όλα. Και τη Δευτέρα 1 Ιουλίου 2005, πριν από δεκαπέντε χρόνια, ανεβάσαμε τον “Κουρέα της Σεβιλλης”.

«Αν τα πράγματα ήταν καλύτερα, η οικονομία πιο ισχυρή, ο κόσμος θα είχε την ευχέρεια να ξοδέψει όπως ήθελε τον προσωπικό του πλούτο».

– Η κλασική μουσική είναι λίγο σαν πηγάδι που μέσα ρίχνεις χρήμα και δεν είναι ποτέ αρκετό – αυτό το ξέρω – το ξέρετε – το ξέρω – πώς καταφέρνετε και επιβιώνετε ως ιδιωτική επιχείρηση;
Εδώ σίγουρα μπαίνουμε μέσα, αλλά η εταιρεία τα πάει καλά στα άλλα μέρη. Ήταν επιλογή μου να το κάνουμε εδώ. Έχω την Mid-America Productions, μπορώ να διαλέγω τι θα κάνω, και διάλεξα να το κάνω εδώ.  Τόσο απλά!

«Λειτουργώ σαν ονειροποιός. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι ονειρεύονται αυτό που εμείς προσφέρουμε σε ένα υψηλό επίπεδο».

Παρόλα αυτά μία ιδιωτική επιχείρηση κλασικής μουσικής που είναι κερδοφόρα είναι κάτι πάρα πολύ σπάνιο.
Καταρχήν, λειτουργώ σαν ονειροποιός. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι ονειρεύονται αυτό που εμείς προσφέρουμε σε ένα υψηλό επίπεδο.  Δημιουργούμε ένα πρόγραμμα στο οποίο φέρνουν τους χορηγούς τους, και τους εξηγούμε τι χρειάζεται να προσφέρει ο κάθε ένας. Όπως οι χορηγοί που έχουμε εδώ. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια για παράδειγμα, δεν είναι κρυφό ότι έχουμε ιδιώτη χορηγό που μας δίνει τα χρήματα για την ορχήστρα, 50.000 ευρώ κάθε χρόνο. Αυτό το φεστιβάλ έχει ένα κόστος γύρω στις 450.000 ευρώ συνολικά.  Από πού έρχονται αυτά τα λεφτά; Από χορηγούς που θέλουν να συμμετέχουν σε αυτό που κάνουμε εδώ, στην Ελλάδα, στη καρδιά του Αιγαίου, με καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο. Το ότι συμβαίνει εδώ το καλοκαίρι είναι σημαντικό. Δεν θα μπορούσε να γίνει τον χειμώνα. Οι χορηγοί μας τότε έχουν άλλα ενδιαφέροντα.

– Μετά από 15 χρόνια εξακολουθείτε να είσαστε ο μόνος ο οποίος ανεβάζει όπερα στο Θέατρο Απόλλων. Πιστεύετε ότι θα ήταν δυνατόν η μουσική ζωή στη Σύρο να αποκτήσει μία δική της αυτονομία, πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό αυτό;
Είναι πραγματικά δύσκολη ερώτηση. Καταρχήν, δεν είναι μια εύκολη εποχή για την Ελλάδα. Υπάρχουν πιο επείγουσες ανάγκες. Αν τα πράγματα ήταν καλύτερα, η οικονομία πιο ισχυρή, ο κόσμος θα είχε την ευχέρεια να ξοδέψει όπως ήθελε τον προσωπικό του πλούτο.  Τότε θα ήταν εύκολα τα πράγματα.

»Τὠρα όμως οι άνθρωποι δυσκολεύονται σε βιωτικά θέματα,  να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο ή να αποταμιεύσουν για τη σύνταξή τους, για να ζήσουν με αξιοπρέπεια. Είναι δύσκολο να τους πεις “Δώστε μου 100.000 ευρώ να ανεβάσω την Αριάδνη στη Νάξο”. Δεν είναι προτεραιότητα, και το καταλαβαίνω. Έτσι είναι η πραγματικότητα της ζωής εδώ. Τα πράγματα βέβαια αλλάζουν, έρχομαι 4 φορές το χρόνο εδώ, νομίζω ότι τα χειρότερα έχουν περάσει, και ήμουν εδώ όταν ήταν τα χειρότερα, το 2008-9-10. Η αντοχή της Ελλάδας είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη, είναι πραγματικά συγκινητικό αυτό που συνέβη. Όταν η οικονομία πάει καλύτερα, και υπάρξει κάποιο περίσσευμα,  πιστεύω ότι και οι χορηγίες στην τέχνη θα επανέλθουν.

 

Διαβάστε ακόμα: Λεωνίδας Καβάκος και Κρατική Ορχήστρα Αθηνών – μια σχέση μουσικής.

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top