Κι όμως, ο Φίλιπ Ροθ, με αυτό το τεράστιο και σημαντικό έργο, ποτέ δεν κέρδισε το Νόμπελ. (Εικονογράφηση: Amanda Googe | post.browndailyherald.com)

Ο Θεός ζούσε στο Κονέκτικατ. Δίπλα στο σπίτι του, βαμμένο σ’ ένα όμορφο γκρι χρώμα και φτιαγμένο το 1790, μια αγροικία χρησιμοποιούνταν από τον ιδιοκτήτη του για γραφείο. Ένα μεγάλο τραπέζι, ένα τζάκι που άναβε όταν τσουχτερό κρύο έπεφτε στη Νέα Αγγλία. Εδώ, από τις αρχές του 1970 συζούν ο άνθρωπος και το έργο. Ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, αν και εργένικο.

Ο Θεός παντρεύτηκε δυο φορές. Τη μία με τη Μάργκαρετ Μάρτνσον, με την οποία χώρισε το 1963. Την άλλη με την κομψότατη Βρετανίδα ηθοποιό Κλερ Μπλουμ (γάμος το 1990, διαζύγιο 4 χρόνια μετά). Τι άλλο για τη ζωή του; Έγραψε 53 βιβλία. Τιμήθηκε με αναρίθμητα βραβεία, εκτός από το Νόμπελ (πότε η γελοιότητα θα εξοντώσει αυτούς τους Σουηδούς κριτές;). Μεγάλες στιγμές: Το σύνδρομο Πόρτνοϊ και η σειρά μυθιστορημάτων με αφηγητή το alter ego του Νέιθαν Ζούκερμαν. Χαρακτηριστικά του: Το αδυσώπητο χιούμορ. Κι αυτή η ανεξάντλητη πηγή φαντασίας και ύφους.

Ο Φίλιπ Ροθ γεννήθηκε στις 19 Μαρτίου του 1993 στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ, μια πόλη που τη χωρίζει από τη Νέα Υόρκη ο ποταμός Χάντσον. Πέθανε την περασμένη Τρίτη, 22 Μαΐου σε ηλικία 85 ετών. Ήταν ένα αλάνι. «Μεγάλωσα στα σχολεία μιας βιομηχανικής πόλης, στους δρόμους μιας βιομηχανικής πόλης, έμαθα να μιλάω, να παίζω, να κάνω πλάκες, να τα φέρνω βόλτα σε μια πόλη». Και πρόσθετε: «Δεν είχα ιδέα από εξοχή, δεν ήμουνα σε θέση να ονοματίσω ούτε ένα δέντρο ούτε ένα πουλί». Αφού βρέθηκε σ’ ένα κολέγιο της Πενσυλβάνια, συνέχισε τις σπουδές του Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Σικάγο. Καθοριστική γνωριμία, αυτή του Σολ Μπέλοου.

Δημοσιεύει το πρώτο του βιβλίο, το Αντίο Κολόμπους, το 1959 και βραβεύεται με το National Book Award τον επόμενο χρόνο. Αλλά είναι το πρώτο του μυθιστόρημα, Το σύνδρομο Πόρτνοϊ, δέκα χρόνια αργότερα (το οποίο θα πουλήσει 400.000 αντίτυπα άμα την έκδοσή του), που θα τον αναδείξει σε σταρ της αμερικανικής λογοτεχνίας.

Πώς μπορεί κάποιος να είναι ταυτόχρονα Αμερικανός και Εβραίος; Είναι ένα θέμα που διατρέχει από την αρχή όλο το έργο του Ροθ. (Φωτογραφία: James Nachtwey)

Εκεί, ο Ροθ καταπιάνεται, με φοβερό χιούμορ και καυστικότητα βιτριολική, με τα πιο σκαμπρόζικα θέματα, περιγράφοντας για παράδειγμα τον πρωταγωνιστή του να αυνανίζεται χρησιμοποιώντας ένα βοδινό συκώτι. Όμως, τη δεκαετία του ’60, οι ΗΠΑ είναι ακόμα πολύ πουριτανικές και δύσκολα το καταπίνουν. Σε σημείο ο Ροθ να αναγκαστεί να καταφύγει στη Νέα Υόρκη. «Με ρίξανε», λέει, «σε μια μηχανή παραγωγής διασημοτήτων. Έγινα μια φολκλορική φιγούρα, με την οποία δεν είχα καμία σχέση. Στο τέλος, έγινα εγώ ο ίδιος Πόρτνοϊ».

Έτσι, επινοεί έναν σωσία του εαυτού του, τον περίφημο Νέιθαν Ζούκερμαν, που θα ενσαρκώνει πλέον τον Εβραίο συγγραφέα, χωρίς ψευδαισθήσεις, κυνικό και ερωτιάρη. Κι αρχίζει να γράφει τα βιβλία του το ένα μετά το άλλο σαν εργάτης σε μεταλλουργία. Μερικά από τα πιο γνωστά: Αμερικάνικο ειδύλλιο (Βραβείο Πούλιτζερ), η Συνομωσία εναντίον της Αμερικής, Επιχείρηση Σάυλωκ ή ακόμα Το ανθρώπινο στίγμα.

Στο τεράστιο έργο του Ροθ, πρέπει να μπεις όπως μπαίνεις σ’ ένα λούνα παρκ με θέμα την αμερικανική ταυτότητα: ποιος άλλος κατάφερε καλύτερα να κατασκοπεύσει, να ανασκάψει, να ηχογραφήσει την αίγλη και τη μιζέρια αυτής της κοινωνίας;

Πώς μπορεί κάποιος να είναι ταυτόχρονα Αμερικανός και Εβραίος; Είναι ένα θέμα που διατρέχει από την αρχή όλο το έργο του Ροθ. Δεν θα σταματήσει να δίνει απαντήσεις, πραγματικά πυροτεχνήματα ευφυΐας. Το βλέμμα του είναι τόσο σκληρό, οι παρατηρήσεις του τόσο ωμές, που στο τέλος ο συγγραφέας προκαλεί την οργή της εβραϊκής κοινότητας.

Ήταν αντισημίτης ο Φίλιπ Ροθ; Σήμερα, η κατηγορία αυτή προκαλεί χαμόγελα, αλλά τροφοδότησε για καιρό τα κουτσομπολίστικα έντυπα. Ωστόσο, ο Ροθ ομολόγησε το πόσα όφειλε στον Πρίμο Λέβι και τον Σολ Μπέλοου, κυριολεκτικά κοσμοπολίτη, τον Αμερικανοεβραίο που γεννήθηκε από Ρώσους γονείς που μετανάστευσαν στον Καναδά.

Στους ήρωές του, ο Ροθ αναζητά τις καταπιεσμένες επιθυμίες, τις ανομολόγητες τύψεις, τα απαράδεκτα μυστικά. (Φωτογραφία: Marc Abrahams | GQ)

Χωρίς ποτέ να απαρνηθεί τις ρίζες του, ο Ροθ βιβλίο με βιβλίο ανέτεμνε την εβραϊκή ταυτότητα μέχρι το μεδούλι, επιδιώκοντας να σκιαγραφήσει «έναν Εβραίο χωρίς Εβραίους, χωρίς τον ιουδαϊσμό, χωρίς τον σιωνισμό, χωρίς ναό ούτε στρατό ούτε καν ένα πιστόλι, έναν Εβραίο ανέστιο, μόνον τον ίδιο τον άνθρωπο, όπως ένα ποτήρι ή ένα μήλο».

Στο τεράστιο έργο του βασιλιά Ροθ, χορωδιακό, πολυφωνικό, κωμικό και απελπισμένο μαζί πρέπει να μπεις όπως μπαίνεις σ’ ένα λούνα παρκ με θέμα την αμερικανική ταυτότητα: ποιος άλλος κατάφερε καλύτερα να κατασκοπεύσει, να ανασκάψει, να ηχογραφήσει την αίγλη και τη μιζέρια αυτής της κοινωνίας εδώ και μισό αιώνα;

Ο Ροθ δεν παρατηρεί μόνον τους συγχρόνους του απ’ έξω, την ώρα που τρώνε, περπατάνε, κάνουν έρωτα ή βρίζονται. Στους ήρωές του αναζητά τις καταπιεσμένες επιθυμίες, τις ανομολόγητες τύψεις, τα απαράδεκτα μυστικά. Με βασικό προορισμό αυτού του tour-operator του ανθρώπινου εγκεφάλου το σεξ. Η λογική νικημένη από το ζωώδες ένστικτο. Αυτό θα μπορούσε να είναι το διαφημιστικό σλόγκαν ενός έργου που δεν έπαψε ποτέ να μαγεύεται από ένα φουστάνι κι ένα σλιπάκι.

Ωστόσο, με την ηλικία, κάτι άλλαξε: τα τελευταία χρόνια, ο γίγαντας αυτός άρχισε να κατατρύχεται από το θάνατο, να κατακλύζεται από την πιο σκοτεινή απελπισία. Ο θάνατος έδωσε τη θέση του στο σεξ. Στο Ζώο που ξεψυχά, το άλλο alter ego του Ροθ, ο Ντέιβιντ Κέπες, σημειώνει ότι γερνώντας όλα τα όργανα που πάντα λειτουργούσαν απρόσκοπτα σου άφηναν μια καλή ανάμνηση, ενώ το σεξ, το μόνο εργαλείο του οποίο ο χειρισμός πάντα δημιουργούσε προβλήματα, έμοιαζε να προορίζεται για τη λήθη. Σε αντίθεση με τον Γούντι Άλεν που μοιάζει να τον διασκεδάζει όλο και περισσότερο, ο Ροθ βυθιζόταν στο σκοτάδι. Τα βιβλία του γινόντουσαν όλο και πιο σύντομα. Μετά το τελευταίο του με τίτλο Νέμεσις, το 2012 ανακοινώνει πως σταματάει να γράφει. Ίσως είχε έρθει η ώρα που ψιθύρισε όπως ο Μάρλον Μπράντο στο Αποκάλυψη τώρα: «Ο τρόμος… Ο τρόμος…».

 

Διαβάστε ακόμα: Ingmar Bergman – 100 χρόνια από τη γέννηση του «ποιητή με την κάμερα»

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top