Όταν η Πράγα στρώνει το γαλάζιο χαλί στη μουσική

Οι απαραίτητες προετοιμασίες πριν από την έναρξη (φωτογραφία: © Pražské jaro 2023 / Ivan Maly ).

Την ίδια εποχή που οι Κάννες στρώνουν το κόκκινο χαλί για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, η Πράγα απλώνει τον δικό της γαλάζιο τάπητα για το (Διεθνές) Εαρινό Φεστιβάλ Μουσικής, ή αλλιώς «Άνοιξη της Πράγας» (Pražské jaro) . Και είναι πραγματικά ενθουσιαστικό όταν επισκέπτεσαι την ιστορική πόλη και πλησιάζεις τις αίθουσες συναυλιών να βλέπεις να κυματίζει η γαλάζια σημαία με το “f”* και στα σκαλοπάτια να σε υποδέχεται στρωμένο το γαλάζιο χαλί. Υπάρχει μια αίσθηση γιορτής που διαχέεται στον ανοιξιάτικο αέρα και σε καλωσορίζει.

Κάθε άνοιξη η Πράγα στρώνει το γαλάζιο χαλί στη μουσική – μέσα και έξω από τις αίθουσες (φωτογραφία: Pražské jaro 2023 / Ivan Maly).

Αυτόν τον αέρα αναπνεύουν οι επισκέπτες από το 1946, όταν το Φεστιβάλ ιδρύθηκε σε μια εποχή μεταπολεμικής αισιοδοξίας, προτού το “Σιδηρούν Παραπέτασμα” χωρίσει βαρύ την Ευρώπη στα δύο. Ανάμεσα στους πρωτεργάτες υπήρξε ο σπουδαίος Τσέχος αρχιμουσικός Rafael Kubelík, ο οποίος εγκατέλειψε τη χώρα μετά τη σκλήρυνση του καθεστώτος τον Φεβρουάριο του 1948.

Σε εκείνη την αρχική διετία του 1946-7, εκτός από τον Kubelík πρόλαβαν να εμφανιστούν ο Leonard Bernstein στην πρώτη του ευρωπαϊκή εμφάνιση και ο σπουδαίος Τσέχος πιανίστας Rudolf Firkušný (1912-1994), που και αυτός πήρε σύντομα τον δρόμο της εξορίας. Και οι τρεις τους επέστρεψαν μετά τη «Βελούδινη Επανάσταση» του 1989 για να εμφανιστούν στο Φεστιβάλ του 1990. Προς τιμήν του Rudolf Firkušný γίνεται πλέον και το φεστιβάλ πιάνου, που πραγματοποιείται τον Νοέμβριο.

Οι σταθερές παραδόσεις: Σμέτανα και Μπετόβεν

Μία από τις ιερότερες παραδόσεις του Φεστιβάλ της Άνοιξης είναι να ανοίγει πάντοτε στις 12 Μαΐου, ημέρα των γενεθλίων του συνθέτη Μπέντριχ Σμέτανα (Bedřich Smetana) (1824-1884), πατέρα της τσεχικής εθνικής μουσικής σχολης του 19ου αιώνα, με πανυγηρική συναυλία με τον εμβληματικό κύκλο συμφωνικών ποιημάτων “Η Πατρίδα μου” (Má vlast), μεταξύ των οποίων το πιο διάσημο είναι το δεύτερο, ο – ποταμός – “Μολδάβας” (Vltava).

Την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Ουαλίας διηύθυνε ο Τσέχος αρχιμουσικός Tomáš Hanus (φωτογραφία: Pražské jaro 2023 / Ivan Maly).

Στα πλαίσια της διεθνοποίησης του φεστιβάλ, έχει καθιερωθεί κάθε χρόνο για την εναρκτήρια συναυλία να προσκαλείται για να παίξει το έργο μία ορχήστρα από το εξωτερικό. Φέτος προσκεκλημένοι ήταν η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Ουαλίας – Welsh National Opera Orchestra από το Κάρντιφ, με επικεφαλής τον Τσέχο αρχιμουσικό Tomáš Hanus, μουσικό διευθυντή της ορχήστρας. Η ζήτηση είναι πλέον τόσο μεγάλη, που τα τελευταία χρόνια η εναρκτήρια συναυλία επαναλαμβάνεται την επόμενη ημέρα.

Το ίδιο ισχύει και για την καταληκτική συναυλία, την 1η και 2η Ιουνίου, με την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Φέτος τις περίφημες Τσεχική Φιλαρμονική Ορχήστρα και Φιλαρμονική Χορωδία της Πράγας θα διευθύνει ο Γερμανός αρχιμουσικός Christoph Eschenbach.

Στο φετινό φεστιβάλ, που ήδη έχει ξεκινήσει, εμφανίστηκαν ή θα εμφανιστούν τις επόμενες ημέρες ορισμένοι από τους πιο ενδιαφέροντες σύγχρονους ερμηνευτές, όπως μεταξύ άλλων ο πιανίστας Igor Levit και ο βιολίστας Antoine Tamestit (Artist-in-Residence), ενώ τις εγχώριες και προσκεκλημένες ορχήστρες θα διευθύνουν ο συνθέτης John Adams σε δικά του έγρα και όχι μόνο, ο Daniel Harding, η Oksana Lyniv.

Το Δημοτικό Σπίτι είναι η αποθέωση του Αρ Νουβώ (φωτογραφία: Pražské jaro 2023 / Ivan Maly).

Η Πράγα είναι μια υπέροχη πόλη που έχει διατηρήσει ανέπαφο το ιστορικό της κέντρο και οι χώροι του Φεστιβάλ δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση, Ολοκληρωμένο το 1912, το Δημοτικό Σπίτι (Obecní dům, Municipal House) είναι ένα κτίριο αποθέωση του Αρ Νουβώ που διασώζεται ακέραιο σε κάθε σχεδιαστική λεπτομέρεια, από τα πόμολα και τα ξύλινα καθίσματα μέχρι τον εντυπωσιακό θόλο που σκεπάζει την εκπληκτική Αίθουσα Σμέτανα. Αυτή βρίσκεται στην καρδιά του κτηρίου και πραγματικά είναι μια από τις ομορφότερες αίθουσες συναυλιών στον κόσμο. Φυσικά φέρει το όνομα του πατέρα της τσεχικής εθνικής μουσικής σχολης του 19ου αιώνα, συνθέτη Μπέντριχ Σμέτανα. Συνολικά το κτίριο είναι μία γιορτή της τέχνης και της καλαισθησίας.

Το Rudolfinum είναι η έδρα της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Τσεχίας και ένας από τους κύριους χώρους διεξαγωγής του Διεθνούς Φεστιβάλ Μουσικής. Το κτίριο εγκαινιάστηκε το 1885 και πήρε το όνομά του προς τιμήν του Ροδόλφου, διαδόχου του θρόνου των Αψβούργων. Η κεντρική αίθουσα Dvořák φέρει το όνομα του ετέρου σπουδαίου συνθέτη της τσεχικής εθνικής μουσικής σχολης του 19ου αιώνα, Antonín Dvořák, ο οποίος διηύθυνε την Φιλαρμονική Ορχήστρα της Τσεχίας αυτοπροσώπως αίθουσα στην εναρκτήρια συναυλία της το 1896. Σήμερα ο ανδριάς του δεσπόζει απέναντι από την κεντρική είσοδο και η προτομή του στο φουαγιέ. Η ακουστική της αίθουσας είναι πραγματικά εξαιρετική.

Νέα και παλαιά μουσική

Ένας νέος θεσμός που ξεκίνησε για πρώτη φορά το 2022 είναι το Σαββατοκύριακου σύγχρονης μουσικής Prague Offspring στο DOX – Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης. Φέτος στις 26 και 27 Μαΐου θα πραγματοποιηθεί η δεύτερη έκδοση του και το κορυφαίο Klangforum Wien σε διεύθυνση Peter Rundel θα παρουσιάσει έξι παγκόσμιες πρεμιέρες έργων Τσέχων συνθετών και έργα του Composer-in-Residence Αυστριακού Georg Friedrich Haas. Το Σάββατο το σύνολο θα δώσει επίσης δημόσιο masterclass και ανοιχτές πρόβες και το βράδυ θα προβληθεί η ταινία HYENA βασισμένη στη μουσική του τιμώμενου συνθέτη.

Σταθερή είναι επίσης η παρουσία της παλαιάς μουσικής με έμφαση στην τεράστια τοπική μουσική ιστορία. Στις τελετυταίες ημέρες του φεστιβάλ θα εμφανιστούν δύο μεγάλα ονόματα του χώρου για να ερμηνεύσουν σπανιότατα σπάνια έργα. Στις 29 Μαΐου ο Christophe Rousset και το σύνολο Les Talens Lyriques θα ερμηνεύσουν τη μονοπρακτη όπερα Pygmalion του Jean-Philippe Rameau και την πρώτη σύγχρονη αναβίωση της εξωτικής όπερας-μπαλέτο Almasis του Joseph-Nicolas-Pancrace Royer. Στις 31 Μαΐου ο διακεκριμένος κοντρατενόρος Andreas Scholl θα συμπράξει με το Czech Ensemble Baroque σε έργα του Τσέχου μπαρόκ συνθέτη František Ignác Tůma (1704-1774).

Ο Christophe Rousset και το σύνολο Les Talens Lyriques θα ερμηνεύσουν Rameau και Royer.

Συναυλιακές εμπειρίες από το Φεστιβάλ του 2022

Επανερχόμενοι στον Μια επιπλέον διάσταση του Rafael Kubelík (1914-1996) ήταν η συνθετική του δραστηριότητα. Υπήρξε λοιπόν σύμπτωση γεμάτη συμβολισμό ότι ήταν ένα δικό του έργο, οι Sequences για ορχήστρα (1975), με τις οποίες άνοιξε η συναυλία που παρακολουθήσαμε στις 29 Μαϊου 2022 στο Δημοτικό Σπίτι. Αυτή ήταν η πρώτη μας γνωριμία με το Εαρινό Φεστιβάλ Μουσικής της Πράγας, σε μια περίοδο ακόμα λίγο μουσιασμένη από την πανδημία, εμπειρία από την οποία κρατήσαμε τις θερμότερες εντυπώσεις.

Οι Sequences (Ακολουθίες) είναι μια σειρά από επτά διαδοχικές «μεταμορφώσεις» μοντερνιστικού μουσικού υλικού που κυριαρχείται από τα κρουστά και συγκεράζει την εμπειρία του ως αρχιμουσικού. Με ομολογημένες από τον ίδιο τον δημιουργό της τις οφειλές σε σπουδαίους συνθέτες του 20ου αιώνα (Μαρτινού, Χίντεμιτ, Μπρίττεν, κ.α.), το εξαιρετικά καλογραμμένο έργο κορυφώνεται με τον Ουσιτικό Ύμνο του 14ου αιώνα, «Σεις που είστε πολεμιστές του Θεού»

Ο Petr Popelka και η Συμφωνική Ορχήστρα της Πράγας ερμηνεύουν έργα που σπάνια ακούμε στις αίθουσες συναυλιών (φωτογραφία: Pražské jaro 2022 / Ivan Maly).

Έπαιξε η Συμφωνική Ορχήστρα της Πράγας, σε μουσική διεύθυνση ενός άλλου, ανερχόμενου άστρου της διεύθυνσης ορχήστας, του Petr Popelka (Πράγα, 1986), και απέδωσε με υποδειγματική ενάργεια τις λεπτομέρειες αυτής της μοντερνιστικής παρτιτούρας. Ο νέος αρχιμουσικός υπήρξε για σχεδόν μια δεκαετία (2010-2020) κοντραμπασίστας στην ιστορική Staatskapelle της γειτονικής Δρέσδης, προτού στραφεί προς τη σύνθεση και τη διεύθυνση ορχήστρας, κάνοντας μια σαρωτικη εμφάνιση στον χώρο μετά τη νίκη του στον διαγωνισμό Malko της Κοπεγχάγης το 2018.

Η Συμφωνική Ορχήστρα της Πράγας είναι η επίσημη ορχήστρα της πρωτεύουσας Πράγας, συμβάλλει σημαντικά στη συναυλιακή σκηνή της τσεχικής πρωτεύουσας και ταυτόχρονα προωθεί τον τσεχικό πολιτισμό στο εξωτερικό – εμφανίστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τσεχικό πρόγραμμα το 2018. Η ορχήστρα ιδρύθηκε το 1934 και η συντομογραφία FOK στο όνομά της σημαίνει Film – Opera – Koncert, που ήταν η αρχική εστίαση του συνόλου.

Το επόμενο έργο ήταν τα Τραγούδια του Αποχαιρετισμού (Lieder des Abschieds op. 14 : 1921) του Erich Wolfgang Korngold (1897-1957). Αυστριακός γεννημένος στο Μπρνο (τότε Μπρυν) στη Μοραβία, σήμερα Τσχεική Δημοκρατία, τότε έδαφος της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων, υπήρξε παιδί θαύμα και γιος του διάσημου και επιδραστικού μουσικού κριτικού Julius Korngold, ο οποίος υπήρξε υπέρμαχος του Γκούσταβ Μάλερ (1860-1911), επίσης εβραϊκής καταγωγής και γεννημένου στα τσεχικά εδάφη, όταν λίγοι ακόμα τον υποστήριζαν.

Η γερμανίδα άλτο Gerhild Romberger είναι ένα όνομα οικείο στους ειδήμονες της κλασικής μουσικής (φωτογραφία: Pražské jaro 2022 / Ivan Maly).

Η επιρροή του Μάλερ είναι με το παραπάνω αντιληπτή στην νεανική παρτιτούρα του Κόρνγκολντ, ο οποίος αργότερα θα διέπρεπε ως συνθέτης μουσικής ταινιών στο Hollywood, στο οποίο κατέφυγε μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία. Η γερμανίδα άλτο Gerhild Romberger είναι ένα όνομα ίσως όχι πολύ γνωστό στο ευρύ κοινό αλλά οικείο στους πιο ειδήμονες της κλασικής μουσικής, καθώς η σπουδαία αυτη ερμηνεύτρια αποφεύγει την όπερα και επικεντρώνεται στις συναυλίες. Η πρώτη ακροαματική εμπειρία επιβεβαιώνει με το παραπάνω τη φήμη της, με τη ζεστή, ισχυρή και ακμαία φωνή και την υποδειγματική τεχνική στην υπηρεσία της ερμηνείας σε ένα έργο του οποίου γνωρίζει άριστα το ύφος. Σίγουρα μια καλλιτέχνης που αξίζει κανείς να ταξιδέψει για να την ακούσει.

Το δεύτερο μέρος της συναυλίας ήταν εξολοκλήρου αφιερωμένο στο εκτενές συμφωνικό ποίημα Πάν (Pan) Op. 43 του Vítězslav Novák (1870 – 1949). Συνθέτης της γενιάς μετά τον Ντβόρζακ, ο Νόβακ έστρεψε την προσοχή του προς το παράδειγμα του Κλωντ Ντεμπυσύ, όπως μαρτυρεί το έργο της βραδιάς. Γραμμένο το 1910, αρχικά για πιάνο και κατόπιν ενορχηστρωμένο από τον ίδιο τον συνθέτη, ο τραγοπόδαρος Θεός είναι θέμα εξαιρετικά αγαπητό στο συμβολιστικό κίνημα, απολύτως συναφές με το Πρελούδιο στο Απομεσήμερο ενός Φαύνου. Θεωρούμενο ανάμεσα στα κορυφαία έργα του συνθέτη, ο Παν χαρακτηρίζεται από γλαφυρή αφηγηματικότητα και εξαιρετικά επιμελημένα ηχοχρώματα.

Ο Petr Popelka εκμαίευσε από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Πράγας ορισμένα από τα καλύτερα σβησίματα σε κλείσιμο συμφωνικών έργων που έχω ακούσει ποτέ (φωτογραφία: Pražské jaro 2022 / Ivan Maly).

Συνολικά ήταν μια άκρως ενδιαφέρουσα βραδιά με έργα πραγματικά σπάνια και όλα σχετιζόμενα με την τοπική μουσική κληρονομιά, τα οποία σπάνια ο επισκέπτης θα ακούσει σε συναυλία, πόσο μάλλον συγκεντρωμένα σε ένα πρόγραμμα. Η ακουστική της αίθουσας σε ορισμένες περιπτώσεις δεν επέτρεπε την πολύ καλή εστίαση στον ήχο, αλλά αυτό δεν εμπόδισε να απολαύσουμε πραγματικά σπουδαίες ερμηνείες. Ειδικότερα οφείλω να πω ότι ο Petr Popelka εκμαίευσε από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Πράγας ορισμένα από τα καλύτερα σβησίματα σε κλείσιμο συμφωνικών έργων που έχω ακούσει ποτέ.

Ο τσελίστας Alban Gerhardt στις Σουίτες του Μπαχ για τσέλο

Η σύντομη αλλά εντυπωσιακή γνωριμία μας με το Φεστιβάλ της Άνοιξης ολοκληρώθηκε μόλις την επόμενη ημέρα στο Rudolfinum με τις έξι σουίτες για σόλο τσέλο του Γιόχαν Σεμάστιαν Μπαχ από τον επίσης Γερμανό τσελίστα Alban Gerhardt· άλλος ένας εκπληκτικός μουσικός, που η πρώτη ακροαματική γνωριμία μαζί του έμελλε να γίνει στην τσεχική πρωτεύουσα. Η ακουστική ήταν πραγματικά εξαιρετική και το κοινό, όπως και την προηγούμενη ημέρα, υποδειγματικό· αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι οι ακροατές προσέρχονταν με πολύ προσεγμένη εμφάνιση, οι κύριοι με γραβάτα, αλλά όχι επιδεικτικά, σαν παλαιό αστικό κοινό.

Ο Alban Gerhardt εντυπωσίασε με την ποιότητα του ήχου του και με το πόσο δοσμένος ήταν στη μουσική (φωτογραφία: Pražské jaro 2022 / Petra Haiska).

Ο Alban Gerhardt αποδείχθηκε ότι πρόκειται για έναν από τους καλύτερους βιολοντσελίστες στον κόσμο αυτή τη στιγμή. Από την πρώτη στιγμή εντυπωσίασε με την ποιότητα του ήχου του και τη μουσικότητα του, το πόσο δοσμένος είναι στη μουσική, πόσο πραγματικά τι νιώθει και πώς το μεταφέρει αυτό τόσο πολύ στον ακροατή – τόσο που να παρασύρεται και ό ίδιος : σχεδόν… χάθηκε σε ένα σημείο στην πρώτη σουίτα, αλλά φυσικά το μάζεψε αμέσως και συνέχισε χωρίς ατυχήματα. Έπαιξε τις τέσσερις πρώτες σουίτες και μετά το διάλειμμα τις επόμενες δύο.

Η προσέγγιση του ήταν αρκετά ρομαντική και παραδοσιακή. Δεν μπορώ να πω ότι η προσέγγισή του στον μεγάλο μπαρόκ συνθέτη αποκάλυψε κάτι καινούργιο για τη μουσική του, αλλά έπαιζε τόσο ωραία που πολύ απλά οτιδήποτε και να έπαιζε, το άκουγες με ευχαρίστηση· από τις περιπτώσεις που ο ερμηνευτής σε κερδίζει περισσότερο από την ερμηνεία. Εκτός προγράμματος έπαιξε τρία encore, μεταξύ των οποίων ένα μέρος από τη Σονάτα για σόλο βιολοντσέλο του Λίγκετι· έπαιξε τόσο ωραία που πραγματικά στενοχωρήθηκα που δεν την έπαιξε ολόκληρη.

Ο Alban Gerhardt υποκλίνεται στο ακροατήριο του Rudolfinum. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ακροατές προσέρχονταν με πολύ προσεγμένη εμφάνιση, οι κύριοι με γραβάτα, αλλά όχι επιδεικτικά, σαν παλαιό αστικό κοινό. © Pražské jaro 2022 / Petra Haiska

* Το ιστορικό λογότυπο του φεστιβάλ σχεδίασε ο Τσέχος ζωγράφος, εικονογράφος και τυπογράφος František Muzika. Το “f”είναι το πρώτο γράμμα της λέξης φεστιβάλ ενώ το ίδιο περίπου σχήμα έχει και το άνοιγμα στο σώμα (ηχείο) των εγχόρδων της οικογένειας του βιολιού.

Διαβάστε ακόμα: Γεράσιμος Χοϊδάς. Ο μουσικός που δίνει συναυλίες στο σπίτι του.

TAGS :
κλασική μουσική

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook