Όποιος έχει ακούσει έστω και μία φορά μέλη της περίφημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης να παίζουν μουσική δωματίου (ιδανικά στην «Αίθουσα Μπραμς» της έδρας τους, αλλά όχι μόνο), κρατά στη μνήμη του το χαρακτηριστικό παίξιμο, ή καλύτερα παιχνίδισμα, των εγχόρδων, με τον ήχο που ρέει άπιαστος, σαν γάργαρο νερό που μάταια προσπαθείς να κρατήσεις στο χέρι σου για να το κάνεις δικό σου. Ένα ανάλαφρο, φευγαλέο άκουσμα, που προφυλάσσει τη μουσική από κάθε τελεσίδικη βεβαιότητα.
Προς μεγάλη μου έκπληξη, το άκουσμα αυτό επανήλθε στη μνήμη όταν άκουσα πέρσι στον Πειραιά ένα νεανικό σύνολο εγχόρδων, ο ήχος του οποίου εξέφραζε μια αντίστοιχη φιλοδοξία ακουστικής εκλέπτυνσης και φανέρωνε μια προφανή ερμηνευτική συνάφεια με το κορυφαίο βιεννέζικο πρότυπο. Πρόκειται για την Ελληνοαυστριακή Ακαδημία Εγχόρδων Strings in Motion (Έγχορδα εν κινήσει), ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που δραστηριοποιείται στην Ελλάδα στα πλαίσια του Ελληνοαυστριακού Μουσικού Καλοκαίριου της Αυτριακής Πρεσβείας, και από πέρσι με την υποστήριξη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη ολοκληρώνει την ετήσια δράση του στην Ελλάδα με συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Υπάρχει όμως αυτό ο ήχος, ή πρόκειται για μια αυθυποβολή, για μια ψευδαίσθηση που ένιωσα έναν Μάιο θαμπωμένος από τις δύο χρυσές Καρυάτιδες της αίθουσας Μπραμς, που αυτές, αλίμονο, δεν ακούν τη μουσική, απαθείς όσο και οι υπαίθριες εξαδέλφες τους της οδού Αγίων Ασωμάτων… – Δεν είναι ψευδαίσθηση αυτός ο ήχος, με διαβεβαιώνει ο Χρήστος Κανέττης, καθηγητής του βιολιού στο Mozarteum του Ζάλτσμπουργκ, και δημιουργός του προγράμματος. Είναι αυτό που ονομάζουμε «διαυγής φράση», ο τρόπος που ενώνονται οι φράσεις στη μουσική, και είναι και θέμα ήχου. Ενας ήχος ενιαίος και ποτέ σκληρός.
Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Είναι κυρίως θέμα εμπειρίας, για αυτό και η Φιλαρμονική της Βιέννης καλεί για τις καινούργιες θέσεις μόνο μουσικούς που έχουν παίξει προηγουμένως μαζί τους σαν έκτακτοι, οπότε τα παλαιά μέλη ξέρουν ότι οι υποψήφιοι κατέχουν την ικανότητα και το ενδιαφέρον να αφομοιώσουν αυτή τη διαύγεια της φράσης. Σε πιο πρακτικό επίπεδο: Αριστερός βραχίονας και δεξιός βραχίονας αιωρούνται και συναντιούνται – το δοξάρι δεν παίζει πάνω στο βιολί αλλά μέσω του βιολιού – η αίσθηση είναι ότι το δοξάρι πάει προς το βιολί και το βιολί προς το δοξάρι – το βιολί δηλαδή δεν είναι στατικό – αυτό δεν θα μπορούσα να το κάνω καθιστός – βλέπετε όμως ότι τα μέλη της Φιλαρμονικής της Βιέννης παίζουν καθιστοί – αυτό για να το κάνεις καθιστός χρειάζεται κάποιες κινήσεις που δεν διδάσκονται, αλλά αυθόρμητα τις αντιγράφεις με την εμπειρία.
Η συζήτησή μας γίνεται ασφαλώς με αφορμή τους Strings in Motion. Η διασυνοριακή μουσική πλατφόρμα λειτουργεί από πρωτοβουλία και υπό καθοδήγηση του βιολονίστα και παιδαγωγού Χρήστου Κανέττη, καθηγητή του Μουσικού Πανεπιστημίου Mozarteum του Salzburg και της Ανώτατης Σχολής Μουσικής του Innsbruck, στην Αυστρία. Το πρόγραμμα έχει ως βάση το Μουσικό Πανεπιστήμιο Μοτσαρτέουμ του Ζάλτσμπουργκ και σε αυτό συμμετέχουν Μουσικές Σχολές από τη Βόρειο Ιταλία, τη Δυτική Αυστρία, και τη Νοτιοανατολική Βαυαρία (περιοχή Euregio). Από τις πρώτες μέριμνες του υπεύθυνου καλλιτέχνη ήταν και η σύνδεση αυτής της πλατφόρμας με την Ελλάδα.
Φιλοδοξία του Χρήστου Κανέττη είναι η εδραίωσή του προγράμματος στην Ελλάδα σαν μιά πλατφόρμα που προσφέρει τα πλαίσια γιά ποικίλες καλλιτεχνικές αλλά και παιδαγωγικές δρατηριότητες σε ένα συναρπαστικό μείγμα διεθνών νέων καλλιτεχνών, που τιμούν με το ταλέντο τους όχι μόνο τη χώρα τους αλλά και την Ελλάδα, ως σημαντικό πολιτιστικό χώρο. Μιά τέτοια εποικοδομητική μουσική κοινότητα θα έχει θετικότατη επιρροή τόσο στον καλλιτεχνικό όσο και στον κοινωνικό τομέα.
Έτσι το πρόγραμμα έχει πλέον τρία σκέλη: χειμώνα/άνοιξη, καλοκαίρι (που προετοιμάζονται και οι συναυλίες του φθινοπώρου) και φθινόπωρο, με τα δύο τελευταία να πραγματοποιούνται στην Ελλάδα με την υποστήριξη της Αυστριακής Πρεσβείας και του Ιδρύματος Λασκαρίδη, καθώς και άλλων χορηγών (μεταξύ των οποίων η Aegean). Χάρις σε αυτήν την ανταλλαγή καλλιτεχνών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κεντρική Ευρώπη όλοι οι συμμετέχοντες Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες αποκτούν χρήσιμες εμπειρίες, και ταυτόχρονα πλουτίζει η μουσική ζωή της χώρας μας, περνώντας ταυτόχρονα το μήνυμα ότι η Ελλάς είναι τόπος ωραίων διακοπών, αλλά και λίκνο των καλών Τεχνών.
Η βάση του προγράμματος είναι η αμοιβαία ανταλλαγή μεταξύ ταλαντούχων μουσικών – αποφοίτων και φοιτητών, που ενθαρρύνονται από αφοσιωμένους καθηγητές εγχόρδων. Ο ενθουσιασμός τους για το ευρύ στυλιστικό φάσμα του ρεπερτορίου εγχόρδων τούς φέρνει κοντά, όπως και το έντονο ενδιαφέρον για την παιδαγωγική των εγχόρδων και η καλλιτεχνική διερεύνηση των σύγχρονων κοινωνικών ζητημάτων. Εδώ και 3 χρόνια οι συναυλίες μας συμπεριλαμβάνουν μιά “ομιλιτική διαδραμάτιση” μεταξύ των έργων (κατευθείαν από τους μουσικούς) που φυσικά αυξάνει την ένταση επαφής με το κοινό. Μία εξαιρετική παρουσίαση του Συνόλου μπορείτε να δείτε στο κανάλι τους στο youtube Strings in Motion Imagefilm – YouTube (με αγγλικούς υπότιτλους).
Συνολικά πρόκειται για μια πρωτοβουλία που έχει σκοπό να δώσει στους νέους ερμηνευτές μουσικά αλλά και επικοινωνιακά εφόδια. Η κλασική μουσική σήμερα, επισημαίνει ο Χρήστος Κανέττης, δεν μπορεί να είναι μόνο οι πολύ φημισμένοι καλλιτέχνες που δίνουν συναυλίες σε διάσημες άιθουσες, όπου ένα μικρό μόνο μέρος του κοινού έχει την ευκαιρία να τους παρακολουθήσει – και οι οποίες μπορούν να υποκατασταθούν και ηλεκτρονικά, μέσω ηχοργαφήσεων και άλλης τεχνολογίας. Πρέπει οι υπολοποι καλλιτέχνες να δώσουμε μια μάχη για να αναδείξουμε τη μουσική ως μέσο επικοινωνίας, και για αυτό δεν αρκεί πια μόνο το μουσικό όργανο, αλλά και το ενδιαφέρον για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Για αυτό σχεδιάσαμε αυτή την εκδήλωση που φέρνει σε επαφή δυο κορυφαίες και αλληλένδετες τεχνες, ποίηση και μουσική.
Ακροαματικά όλα αυτά έγιναν πράξη την Κυριακή 6 Οκτωβρίου 2024, οπότε είχαμε την χαρά να ακούσουμε τους δεκαπέντε νέους μουσικούς στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Για τη δεύτερη χρόνια που οι μουσικοί των Strings in Motion συμπράττουν με νέους Έλληνες καλλιτέχνες – υπότροφους του Πανελλήνιου Διαγωνισμού Βιολιού Ισμήνης Κάρτερ του Ιδρύματος Λασκαρίδη στο ιστορικό θέατρο του αττικού επινείου, με ελεύθερη είσοδο, δόθηκε η θεματική συναυλία: «Η Γλώσσα της Μουσικής – Η Μουσική στη Γλώσσα». Μολονότι στις διακοσμήσεις του θεάτρου δεν συμπεριλαμβάνεται και χρυσό αγαλματίδιο της Φήμης με τη χαρακτηριστκή της σάλπιγγα, είναι όμως σαφές ότι έπειτα από την περσινή καλή εμφάνισή τους, αυτή πλέον προπορεύεται και συνοδεύει το σύνολο: η αίθουσα ήταν δικαίως πλήρης.
Η βραδιά άνοιξε με το εναρκτήριο allegro από το δημοφιλές Divertimento σε ρε μείζονα KV 136 του Wolfgang Amadeus Mozart. Ήταν ένα υπέροχο ξεκίνημα στο οποίο οι δεκαπέντε συμμετέχοντες μουσικοί έδειξαν την ερμηνευτική τους ωριμότητα και την ικανόητά τους να συγχρονίζονται χωρίς την καθοδήγηση μουσικού διευθυντή, σε μία ερμηνεία που χαρακτήριζε η τεχνική ευχέρεια αλλά και η ιδιαίτερα επεξεργασμένη εκλέπτυνση της φραστικής (φραζάρισμα). Ακολούθησε η απαιτητική «Τρίλια του Διαβόλου» του Giuseppe Tartini (Τζουζέπε Ταρτίνι) στη ρομαντική επεξεργασία του αυστριακού βιρτουόζου βιολονίστα Fritz Kreisler (Φριτς Κράισλερ), την οποία ως σολίστ στο βιολί ερμήνευσε με ρομαντική δεξιοτεχνία η Αναστασία Δημήτρη.
Ο βιολονίστας και συνθέτης Ιάσων Τζανάκος συνέθεσε το κουιντέτο εγχόρδων με κοντραμπάσο «Ήσκιοι Ονείρου» στα βουνά της Αυστρίας τον καιρό της πανδημίας, εμπνευσμένος από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού. Η αντίθεση ανάμεσα στην εκρυγνηόμενη ανοιξιάτικη φύση που επιτείνει την ανυπόφορη αίσθηση του εγκλεισμού είναι μία προφανής αναφορά. Το έργο ξεκινάει σε διαφορετικά παράλληλα επίπεδα, σαν σε πολυφωνική γραφή, όπου συνυπάρχουν ελληνικοί δημώδεις ρυθμοί με ένα παράθεμα από την Άνοιξη του Βιβάλντι. Όλα αυτά στην αρχή ηχούν παράταιρα, αίσθηση που επιτείνεται από μερικές πολύ διάφωνες συγχορδίες. Όσο όμως προχωράει το έργο προς την υπερβατική μεταφυσική διέξοδο του ποιήματος («Όποιος πεθάνει σήμερα, χίλιες φορές πεθαίνει») όλα τα διαφορετικά στοιχεία εναρμονίζονται σαν διαφορετικές φωνές που τραγουδὠντας μαζί ασυναίσθητα συντονίζονται μέσα από τη μουσική πράξη.
Το πρώτο μέρος ολοκληρώθηκε με ένα εκμαυλιστικά εύηχο allegro από το Φθινόπωρο (τρίτο concerto grosso από τις Τέσσερεις Εποχές) του Antonio Vivaldi με σολίστ τον Γιώργο Μπάνο (βιολί) και ακολούθως το αιχμηρόηχο Φθινόπωρο του Μπουένος Άιρες (Otoño Porteño) του Astor Piazzolla με σολίστ τον Ουκρανό Denis Vasylynets (βιολί). Την ποιητική διάσταση της δεξιοτεχνίας του θαυμάσαμε ακόμα περισσότερο αμέσως μετά το διάλειμμα ακούγοντάς τον ως σολίστ στο Poème (Ποίημα) του Ernest Chausson.
To ποίημα ήταν βέβαια η λέξη-κλειδί για τη βραδιά, η οποία ήταν αφιερωμένη στη σύνδεση των δύο τεχνών που εκτυλίσσονται εν χρόνω, της μουσικής και της ποίησης, μέσα από την επι σκηνής συνεργασία δύο εξαιρετικών ηθοποιών με τους μουσικούς, της Ελισάβετ Κανέττη και του Μενέλαου Κυπαρίσση, και την αντίστοιχη σύμπλεξη έμμετρου λόγου μέσα στον μουσικό ήχο. Τα ποιήματα που ακούσαμε στα ελληνικά και στα γερμανικά ανήκαν μεταξύ άλλων στον Κωστή Παλαμά (Το βιολί, από τον 9ο Λόγο από τον Δωδεκάλογο του Γύφτου), την Κική Δημουλά, τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε, ή τον Γερμανό με το πολύ γαλλικό όνομα Λουί ντυ Ριέ, του οποίου οι «Εικόνες Παραμυθιού» ενέπνευσαν το ομώνυμο έργο του Ρόμπερτ Σούμαν. Οι επιλογές ήταν πραγματικά απολύτως εύστοχες και πλάι στην σπουδαία μουσική ακούσαμε και κορυφαία ποίηση.
Πραγματικά μουσική και ποίηση διαχρονικά σχετίζονται και εμπνέουν αλλήλους. Η μουσική είναι το θέμα πολλών ποιημάτων και η ποίηση ως ακροαματική τέχνη τείνει και αυτή προς τη μουσική, και οι δύο τέχνες κάποτε συνυπάρχουν. Η συγχρονική τους συνύπαρξη, όχι ως μελοποιημένος αλλά ως πεζός λόγος, όταν δεν προβλέπεται από τους δημιουργούς είναι εξαιρετικά δύσκολη, τόσο ερμηνευτικά όσο και τεχνικά, καθώς η πεζή ομιλία πρέπει να ενταχθεί σε μια μουσική που έχει δημιουργηθεί για να είναι αυτόνομη. Αυτό φάνηκε κάπως σε έργα όπως οι “Εικόνες παραμυθιών” έργο 113, μία επιλογή από τις οποίες ερμήνευσε το σύνολο σε μεταγραφή για έγχορδα και βιόλα με σολίστ τον Marinus Kreidt, ή στο Ποίημα του Σωσόν, όπου η συνύπαρξη ενός ποιήματος μεστού περιεχομένου και ενός αντίστοιχα απαιτητικού ακροάματος έφερε σε δίλημμα πού να εστιάσει κανείς, στον ήχο ή τον λόγο.
Μεταξύ ποιήματος και εικόνων ακούσαμε τη «Διπλή ζυγιά» του Ιάννη Ξενάκη πολύ ωραία ερμηνευμένη από την Καλλιόπη Ρίζου (βιολί· υπότροφος Κάρτερ 2023) και τον Μιχάλη Heupel (τσέλο). Αυτό το νεανικό έργο του εξόριστου Έλληνα συνθέτη έχει εξελιχθεί τα τελευταία έργα σε δημοφιλέστατη επιλογή των ελληνικών φεστιβάλ και όχι μόνο· φαίνεται ότι η Dhipli zyia του 1951 με το προσιτά εθνικό-μοντερνιστικό της ύφος τείνει να εξελιχθεί στο διεθνώς πιο πολυπαιγμένο ελληνικό έργο λόγιας μουσικής. Το πρόγραμμα της συναυλίας έκλεισε με την Introduction & Rondo Cappriccioso του Camille Saint-Saens επίσης σε μεταγραφή για σύνολο εγχόρδων και σολίστ τον Στυλιανό Μαστρογιάννη (βιολί· υπότροφος Κάρτερ 2022), ο οποίος από την πρώτη στιγμή με τη γοητευτική του φρασεολογία στην εισαγωγή δημιούργησε υποσχέσεις που εκπλήρωσε δεξιοτεχνικά στο απαιτητικό καπρίτσιο.
Μετά το πέρας του κανονικού προγράμματος οι μουσικοί ολοκλήρωσαν τη βραδιά με το τρίτο μέρος presto (πολύ γρήγορο) από το αρχικό Divertimento του Mozart. Η εκλέπτυνση της φραστικής, ο μαλακός ήχος, η προσοχή στη λεπτομέρεια που έδινε διαφορετικό χαρακτήρα σε κάθε φράση αλλά υπέροχη συνοχή στο όλον ήταν οι αρετές από τις οποίες το μόνο επιπλέον που θα ζητούσε κανείς θα ήταν να μας είχαν παίξει και το ενδιάμεσο αργό μέρος. Το περιμένουμε για του χρόνου.
Μαζί με τους ονομαστικά αναφερθέντες σολίστ, το σύνολο απάρτισαν επίσης με εξαιρετικές επιδόσεις οι Λαοκράτης Δημόπουλος, Maurizia Schmid, Lena Schuster (βιολί), Nicolas Mair, Oleh Somyk (βιόλα), Mahdalyna Krivych (τσέλο), Αλέξανδρος Κοκκινόπουλος (κοντραμπάσο), καθώς και ο φετινός υπότροφος της Υποτροφίας που έχει θεσπίσει η Ισμήνη Χρυσοχόου Κάρτερ, Δημήτρης Κοσμάς (βιολί), στον οποίο ευχόμαστε καλή πρόοδο.
Η συναυλία της Κυριακής 6 Οκτωβρίου 2024 στο κατάμεστο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά έγινε δυνατή χάρη στη συνεργασία του Χρήστου Κανέττη με το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, όπου συμμετέχει ως πρόεδρος στην επιτροπή επιλογής υποτρόφων Ισμήνης Κάρτερ για διετείς σπουδές βιολιού σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ευρώπης.
Διαβάστε ακόμα: Μανουέλ Αμάτι. «Η αγάπη είναι ισχυρότερη από οτιδήποτε, διότι επιτρέπει τα πάντα».