«Η συνεργατική συμπεριφορά διεγείρει το ίδιο εγκεφαλικό κέντρο που διεγείρεται όταν τρώμε σοκολάτες, δοκιμάζουμε ευφορικές ουσίες ή πληροφορούμαστε πως ο τραπεζικός λογαριασμός μας είναι ακμαίος». Φωτογραφία: Νικήτας Παπαϊωάννου
Τι σας παρακίνησε να γράψετε το «Αλληλέγγυες μέρες»; Η πεποίθησή μου πως έχουμε κατά κόρον ελεεινολογήσει το είδος μας, όσο κι αν εξακολουθούμε να παινεύουμε συμπεριφορές και αξίες που εμείς κυρίως προωθήσαμε, και που μας βοήθησαν να προκόψουμε. Ένα παράδειγμα για την επίμονη αυτή αντίφαση: Οι γονείς/κηδεμόνες που νουθετούν το παιδί: «Να σέβεσαι και να τιμάς τους άλλους γύρω σου. Με τη συνεργασία θα φανεί και η δική σου αξία». Κι αμέσως μετά: «Πρόσεχε καλά, κακομοίρη (α) μου. Η κοινωνία είναι σκληρή, κι ένα σωρό απατεώνες είναι έτοιμοι να σε τυλίξουν. Κοίταγε πρώτα το συμφέρον σου και μετά όλα τ’ άλλα».
Τι θα συναντήσει στο βιβλίο ο αναγνώστης; Θα μπορούσε ίσως κανείς να με επικρίνει για name dropping. Παρελαύνουν όντως πολλά και σπουδαία ονόματα στις σελίδες του βιβλίου μου, εκπροσωπώντας την εξελικτική βιολογία κυρίως, αλλά και τις επιστήμες του ανθρώπου. Εσκεμμένη ήταν, ωστόσο, αυτή η παράθεση. Ήθελα να συνθέσω ένα οδοιπορικό όπου συναντώνται μεγάλα πνεύματα με σαφώς ευμενέστερη απ’ ό, τι συνήθως διάθεση απέναντι στις προσαρμοστικές ικανότητές μας για την επίλυση (από κοινού) ζωτικών προβλημάτων. Ο αναγνώστης θα ξαφνιαστεί, ενδεχομένως, και με μερικά αταίριαστα εκ πρώτης όψεως παντρολογήματα: Κροπότκιν και Χάγιεκ, λογουχάρη, αγορές και αδελφότητες! Ναι, διακριτά οπωσδήποτε πεδία, αλλά με κοινό υπόβαθρο την ελευθεροφροσύνη και την ανάδειξη της (συνεργατικής) τάξης μέσα από το χάος. Θα εκτιμήσει, τέλος, ελπίζω, την εναλλαγή εκτενών κειμένων επιστημολογικού προβληματισμού με σκόρπια σύντομα χρονογραφήματα που αποτυπώνουν στιγμιότυπα της καθημερινής μας ζωής.
Ήδη από τη συλλογή των δοκιμών σας «Στον Κήπο» (εκδ. Καστανιώτη 1996 ) είχατε υποστηρίξει την «εξίσωση της καλότροπης/καλόγουστης συμπεριφοράς με την ηθική διαγωγή»… Ας θυμίσω τον ορισμό της καλότροπης συμπεριφοράς που δίνει το Debrett’s -Modern Book of Manners: «Καλοί τρόποι. Οι κανόνες που μας επιτρέπουν να πλησιάσουμε με άνεση ο ένας τον άλλο, να χαρούμε εν συνεχεία για ένα διάστημα τη συντροφιά ο ένας του άλλου, αλλά και να χωρίσουμε ενδεχομένως μετά και να τραβήξει ο καθένας το δρόμο του, χωρίς τριβές και περιττές εντάσεις». Στο ίδιο καλαίσθητο πνεύμα, αλλά και με κάποιες ίσως μεγαλύτερες απαιτήσεις, ο ορισμός από τον «αναρχικό πρίγκιπα» Κροπότκιν των δύο βασικών αρχών της ηθικής: δεν γυρεύουμε σώνει και καλά να πάρουμε κάθε φορά το αίμα μας πίσω, και προσφέρουμε αυθορμήτως περισσότερα απ’ όσα περιμένουμε να μας προσφέρουν.
Πώς αντιλαμβάνεστε την αξία των συνεργατικών πρακτικών; Ποια είναι τα θέλγητρα και ποια τα οφέλη τους; Πόσο χαίρομαι που στην ερώτησή σας προτάσσονται τα θέλγητρα και ακολουθούν τα οφέλη. Ξαναγυρνώ στον Κροπότκιν, που ξέρει να βλέπει το «κύμα της χαράς που μας πλημμυρίζει» όταν συμπεριφερόμαστε ηθικά, συνεργατικά, αλληλέγγυα. (Ευδαιμονιστής ηθικός φιλόσοφος, καλή ώρα σαν τον Επίκουρο, ο αναρχικός πρίγκιπάς μας). Εις επίρρωση των παρατηρήσεών του, πρόσφατες νευρολογικές έρευνες, με τη μέθοδο της μαγνητικής τομογραφίας, τεκμηριώνουν ότι η συνεργατική συμπεριφορά διεγείρει το ίδιο εγκεφαλικό κέντρο που επίσης διεγείρεται όταν τρώμε σοκολάτες, δοκιμάζουμε ευφορικές ουσίες ή πληροφορούμαστε πως ο τραπεζικός λογαριασμός μας είναι ακμαίος. Ως προς τα οφέλη, για να μην μακρηγορώ, παραπέμπω στη δύναμη των αριθμών, του καταμερισμού της εργασίας και των αμοιβαίως επωφελών συναλλαγών/ ανταλλαγών.
«Αλληλέγγυες μέρες», εκδόσεις Ποταμός.
Στο βιβλίο υπάρχουν διάχυτες αναφορές στη γενναιοδωρία, την ευγένεια, την αβρότητα, την επιείκεια… Χωρούν, θα έλεγα, όλα αυτά στον χαρακτήρα της ηρωίδας του πρόσφατου συναρπαστικού μυθιστορήματος του Richard Powers «Generosity: An Enhancement». Πρόκειται για μια νεαρή Αλγερίνα, που φοιτά σ’ ένα αμερικανικό κολλέγιο, και που οι συμφοιτητές της την φωνάζουν ακριβώς με το παρατσούκλι Generosity. Σ’ έναν κατά τα άλλα στενό της φίλο, που επιχειρεί κάποια στιγμή, εκτός εαυτού, να τη βιάσει, θα του πει παρακαλετά: «Μη αυτό, Τζον… Τζον, αυτό σε σκοτώνει». Μπλέκονται κάποια στιγμή στην ιστορία κάτι γιατροί που προτείνουν για την οριακά παθολογική απλοχεριά της τη διάγνωση της «υπερθυμίας/υπομανίας». Θα τους διορθώσει, ευτυχώς, πολύ γρήγορα μια συνάδελφός τους, περιγράφοντας την τρισεύγενη κατάστασή της ως «εμπειρία κορύφωσης». Κοντά στις σοκολάτες και την τραπεζική πίστη, αλλά βέβαια και την κορυφαία στιγμή του σεξ, βάλτε και την ηδονή της ευμένειας και της αβροφροσύνης.
Μοιάζει να απευθύνεστε κυρίως στους νέους ανθρώπους. Ίσως επειδή η δικτύωση ευνοεί τις συνεργατικές πρακτικές; Ναι, κατά σαφή προτεραιότητα. Μου δίνετε την ευκαιρία να αποκαταστήσω εδώ την παράλειψη του δαίμονος του τυπογραφείου, ο οποίος αγνόησε εντελώς την αφιέρωση που είχα διαλέξει για το βιβλίο μου: «Στους φοιτητές μου, που παρακολούθησαν το μεγαλύτερο μέρος αυτής της δουλειάς, με ενδιαφέρον αλλά και με κριτικές παρατηρήσεις. Χάρες κυρίως χρωστώ σ’ εκείνους που πίστεψαν πως ακόμα και όταν μειοψηφούν, συνιστούν τη μαγιά για την εξάπλωση και την επικράτηση των συνεργατικών πρακτικών». Όσο για τη δικτύωση, είναι βέβαια ήδη σήμερα το μέλλον τους.
Σκέφτομαι πως αν δεν είχε προκύψει (με τέτοια ένταση…) η κρίση στην Ελλάδα, πιθανότατα δεν θα είχατε γράψει ποτέ αυτό το βιβλίο… Υπονοείτε ίσως πως έτσι χαραμοφάηδες που είμαστε, αν δεν είχε μεσολαβήσει ένα βίαιο ταρακούνημα, δεν θα έβλεπε ποτέ ξανά χαΐρι η αληλεγγύη στα μέρη μας. Δεν θα διαφωνήσω μαζί σας, ούτε και με τον Σαββόπουλο που μας τα ’πε στα ίσια τις προάλλες, πιο ευγενικά και εύστοχα οπωσδήποτε από τον καθ’ έξιν υβριστή Πάγκαλο. Παραμένει, ωστόσο, η ευρύτερη σκοπιά: τα συνεργατικά δίκτυα που υφαίνονται σήμερα σε όλον τον κόσμο, και που στα χνάρια τους σίγουρα βαδίζουν σ’ εμάς εδώ το Aegina rising, το Human Grid, το Πελίτι και άλλα πολλά.
-
- Follow us:
Ακολουθήστε το Andro στο Facebook
