Τιερρύ Εσκές: «Το όργανο φέρει κατά κάποιο τρόπο το ιερό μέσα του»

Ο Τιερρύ Εσκές εμφανίζεται απόψε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για να ερμηνεύσει δύο από τα γνωστότερα έργα της οργανιστικής φιλολογίας, το Κοντσέρτο για όργανο του Φρανσίς Πουλένκ και την Συμφωνία αρ. 3 “με όργανο” του Καμίλ Σαιν-Σανς. (Φωτογραφία: Guy Vivien / escaich.org)

Eίναι συνθέτης, ερμηνευτής, και αυτοσχεδιαστής – τρεις αλληλένδετες όψεις της ζωής του οργανίστα. Επίσης είναι καθηγητής στο Κονσερβατουάρ του Παρισιού και τιτλούχος οργανίστας της ιστορικής Εκκλησίας του Σαιντ-Ετιέν-ντυ-Μον, επίσης στο Παρίσι.

Απόψε εμφανίζεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για να ερμηνεύσει δύο από τα γνωστότερα έργα της οργανιστικής φιλολογίας, το Κοντσέρτο για όργανο του Φρανσίς Πουλένκ και την Συμφωνία αρ. 3 “με όργανο” του Καμίλ Σαιν-Σανς, συμπράττοντας με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε διεύθυνση Μιχάλη Οικονόμου. Τον συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί του.

-Το εκκλησιαστικό όργανο είναι ένα κόσμος από μόνος του.
Ναι, απολύτως. Καταρχήν γιατί είναι ένα τεράστιο όργανο, πιάνει πολύ χώρο, έχει μια δική του μουσική φιλολογία, πολύ εξειδικευμένη. Επίσης για πολύ καιρό υπήρξε το όργανο των συνθετών, όπως ο Κουπρέν και ο Σεζάρ Φρανκ.

-Συνήθως ταυτίζουμε το εκκλησιαστικό όργανο με τον Μπαχ. Υπάρχει όμως και μια γαλλική παράδοση, με συνθέτες όπως ο Φρανκ και ο Κουπρέν, που μόλις αναφέρατε.
Βεβαίως, δημιουργείται παράλληλα με τον Μπαχ, από την αλλη πλευρά του Ρήνου, και είναι λίγο διαφορετική. Είναι μια παράδοση της οποίας βασικοί συνθετες είναι ο Κουπρέν, ο Μπαλπάστρ, ο Μποελύ, που είναι πολύ σημαντικός γιατί ουσιαστικά χάρις σε αυτόν θα εμφανιστεί στη συνέχεια ο Σεζάρ Φρανκ,  ο Βιερν, ο Ντυρυφλέ, που υπήρξε ο προκάτοχός μου στο όργανο του Σαιντ-Ετιέν ντυ Μον, Μεσσιάν, – και μετά, voilà, ακολουθεί η νεότερη γενιά. (γέλια)

«Εγώ εργάζομαι για να αναπτυχθεί το όργανο στις αίθουσες συναυλιών, όχι για να το αποχωρίσω από το ιερό στοιχείο, αλλά για να βοηθήσω τη συνέργεια με την ορχήστρα, τις χορωδίες, τα σύνολα δωματίου» (Φωτογραφία: Sébastien Erome / escaich.org)

-Υπάρχει συνέχεια σε αυτή την παράδοση;
Συνέχεια βεβαίως υπάρχει, θεωρώ ότι βρίσκεται στην αντίληψη του ηχοχρώματος, και σε μια αίσθηση ελευθερίας, που διαφέρει από τη γερμανικη αντιστικτική αυστηρότητα, τον Μπαχ, τον Μέντελσον, ή τον Ρέγγερ. Υπάρχει μια ελευθερία στην γαλλική γραφή για όργανο,  που ξεκινά απο τον Κουπρέν και φτάνει μέχρι τις ηχοχρωματικές αναζητήσεις του Μεσιάν. Δεν είναι καθόλου η ίδια αντίληψη. Και αυτό παρά το γεγονός ότι οι μεν επηρέαζαν συνεχώς τους δε. Ο Γκρινιύ επηρέασε τον Μπαχ, ο Μπαχ τον Μποελύ, υπάρχει λοιπόν πολλή αμοιβαία επιρροή, αλλα και πολύ διαφορετικό χρώμα.

-Ποια είναι η ιδιαιτερότητα των έργων που θα ακούσουμε;
Καταρχήν ένα πολύ γαλλικό χρώμα. Ειδικά για τον Σαιν-Σανς, είναι νομίζω το καλύτερο έργο του, ένα έργο που αγαπώ πολύ. Με τη συμφωνία του Σαιν-Σανς, το εκκλησιαστικό όργανο, που ήταν ένα όργανο σολιστικό ουσιαστικά, τώρα για πρώτη φορά συνοδεύει μια μεγάλη ορχήστρα. Στο αργό μέρος το όργανο παίζει για πρώτη φορά την αρμονία. Και είναι συνολικά ένα έργο με πολύ πλούσιο χρώμα, και πολύ δυναμικό.
Το κοντσέρτο του Πουλένκ είναι επίσης ένα έργο όπου το πιο σημαντικό στοιχείο είναι η αρμονία. Με αυτό το έργο ο Πουλένκ αφομοιώνει αφενός την επιρροή του Ραβέλ στην αρμονία, αλλά ταυτόχρονα ξαναβρίσκει και κάποια στοιχεία από την αρμονία του Μπαχ. Το έργο σηματοδοτεί λίγο-πολύ τη μεταστροφή του Πουλένκ, την επιστροφή του στην εκκλησία, οπότε σημαίνει και την επιστροφή του στον Μπαχ. Είναι μια ανάμιξη γαλλικού πνεύματος και αναζήτησης ενός νεο-κλασικισμού με πρότυπο τον Μπαχ.

«Το έργο του Πουλένκ σηματοδοτεί λίγο-πολύ την επιστροφή του στην εκκλησία, οπότε σημαίνει και την επιστροφή του στον Μπαχ. Είναι μια ανάμιξη γαλλικού πνεύματος και αναζήτησης ενός νεο-κλασικισμού με πρότυπο τον Μπαχ». (Φωτογραφία: Zsuzsa Petö / escaich.org)

-Όπως υπαινιχθήκατε, το εκκλησιαστικό όργανο είναι συνδεδεμένο με την εκκλησία. Καθώς η Γαλλία και όλη η Ευρώπη γίνεται όλο και πιο εκκοσμικευμένη, πως μεταβάλλεται αυτή η σχέση;
Αυτή η  σχέση υπήρχε και θα υπάρχει πάντοτε για τον απλό λόγο ότι στη Γαλλία τα περισσότερα όργανα είναι εγκατεστημένα μέσα σε εκκλησίες. Σε όλη τη χώρα υπάρχουν ελάχιστα σε αίθουσες συναυλιών, δύο στο Παρίσι, ένα στη Λυών…  και μερικά αλλού. Επομένως υπάρχει μια αναγκαστική σχέση. Επίσης το ρεπερτόριο, ίσως το 70-80%, είναι γραμμένο για να παίζεται στη διάρκεια της λειτουργίας, γιατί αυτό ήταν ο ρόλος του οργάνου.
Εγώ εργάζομαι για να αναπτυχθεί το όργανο στις αίθουσες συναυλιών, όχι για να το αποχωρίσω από το ιερό στοιχείο, αλλά για να βοηθήσω τη συνέργεια με την ορχήστρα, τις χορωδίες, τα σύνολα δωματίου. Έχω γράψει έργα για όργανο και κρουστά, όργανο και χορωδία, ακόμα και για όργανο, πιάνο, μικρή χορωδία, και κρουστά, έργα που εντάσσονται  στη λογική της αίθουσας συναυλιών.
Ιστορικά όμως το ρεπερτόριο παραμενει συνδεδεμένο με το ιερό. Ο Κουπρέν, για παράδειγμα, έγραψε λειτουργίες για το όργανο, τις οποίες πλέον εμείς μπορούμε να ακούσουμε σε αίθουσα συναυλιών, χωρίς κάποια θρησκευτική αναφορά.
Από την άλλη, ακόμα και η συμφωνία του Σαιν-Σανς, που είναι ένα έργο που γράφτηκε για να παρουσιαστεί σε άθουσα συναυλιών, και μάλιστα η πρώτη παρουσίαση έγινε στο Κονσερβατουάρ, οπου δίδασκε και ο ίδιος, και όχι στο Τροκαντερό, όπως συχνά γράφεται, είναι μια παρεξήγηση που έχουν υιοθετήσει πολλοί μουσικολόγοι, αλλά η πρώτη παρουσίαση έγινε στο Κονσερβατουάρ, σε αυτό το καθαρά κοσμικό έργο υπαρχει το θέμα του Dies Irae [σημ. Μέρα Οργής: μεσαιωνικός ψαλμός από τη Λατινική νεκρώσικη ακολουθία]. Επομένως το όργανο φέρει κατά κάποιο τρόπο το ιερό μέσα του.

-Είστε επίσης συνθέτης, και μάλιστα αυτοσχεδιαστής. Ισως μάλιστα αύριο μας πάιξετε έναν αυτοσχεδιασμό.
Πράγματι είναι μια μεγάλη παράδοση.

-Γιατί αυτή η παράδοση μένει πολύ ζωντανή ειδικά στους οργανίστες;
Καταρχήν υπάρχει ο πρακτικός λόγος ότι η καθολική λειτουργία -η προτεσταντική λιγότερο- απαιτούν αρκετές μουσικές παρεμβάσεις, όπως στο Οφφερτόριο, των οποίων η διάρκειά δεν είναι εκ των προτέρων γνωστή, και ο οργανίστας θα πρέπει να αυτοσχεδιάσει για να τις καλύψει όσο κρατήσουν.
Επιπλέον, όπως σας είπα πιο πριν, επειδή οι οργανίστες ήταν κατά παράδοση και συνθέτες, ήταν μουσικοί που εφράζονταν βέβαια γραπτά, αλλά προηγουμένως εκφράζονταν και μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, στο όργανο – ο Μέντελσον, ο Μπαχ. Για αυτό η παράδση έμεινε εξαιρετικά ζωντανή, περισσότερο από ότι σε άλλα όργανα.

Διαβάστε ακόμα: Για ποιον έγραψε το «Dance me to the end of love» ο Λέοναρντ Κόεν;

TAGS :
κλασσική μουσική

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook