Το μικρό μέγεθος μετράει!

«Μεγάλο βιβλίο: Το θέατρο του Σάμπαθ, του Φίλιπ Ροθ. Μένω αποσβολωμένος από μια μικρή, μόλις εννέα λέξεις όλες κι όλες, φράση: ”Σπάσε το ρολόι. Γίνε κι εσύ μέρος του πλήθους”. Πέρασα δύο εικοσιτετράωρα, διαβάζοντας Ροθ και επαναλαμβάνοντάς την κάθε τόσο, άλλοτε ψιθυριστά κι άλλοτε δυνατά». (ΓΙΜ)

Διήγηση Περί Διηγήματος: Η Ανεξαρτησία Ως Αυνανισμός

Αν το διήγημα προσδιορίζεται, ειδολογικά, ως μια αυτοτελής αφήγηση περιορισμένης έκτασης, τότε χρειάζεται να επιμείνουμε στην ανάδειξη της αυτοτέλειας / ανεξαρτησίας / αυτονομίας ως αυτό που όντως είναι, δηλαδή, μια κατά μόνας απόλαυση.

Κοινώς: Μαλακία.

Δεν το πιστεύω το διήγημα, όχι ως είδος. Το πιστεύω ως φόρμα, κάτι τελείως διαφορετικό. Ό,τι δεν μπορεί να σχετιστεί, δεν υπάρχει, και το διήγημα ανασαίνει αυθεντικά μόνο ως απόσπασμα, όταν οικειοποιείται μια σχετική αυτονομία, για χάρη του δυναμικού συσχετισμού του με τα υπόλοιπα κείμενα – ας πούμε, μιας συλλογής, αν και αυτό δεν είναι απαραίτητο.
Δεν είναι ζήτημα λογοτεχνικής θεωρίας, αλλά φυσιολογίας. Είναι ζήτημα βιολογικό.

Το διήγημα, ως φόρμα, καταξιώνεται στη σχέση του με άλλα διηγήματα, στο ευρύ, ρευστό αλλά υπαρκτό πλαίσιο μιας Μεγάλης Αφήγησης, συνεχούς, μέσα στη φαινομενική ασυνέχεια, και μέσα στις υποτιθέμενες ρήξεις που, στην πραγματικότητα, συνιστούν αρμούς, και φανερώνουν την τέχνη της αφήγησης ως συγγενή της συναρμολόγησης, και ως αποκατάσταση (in progress) μιας Ενότητας.

Η ολότητα στο επιμέρους –δες το Αυτόματο του Θάνου Σταθόπουλου.

Έτσι, το διήγημα διαβάζεται μόνο ως επεισόδιο μιας σύνθεσης μυθιστορηματικής, γιατί όλα (μα όλα!) σ’ αυτό τον ψεύτη κόσμο, είναι Μυθιστόρημα, ίσως κυρίως το διήγημα, και η ποίηση.

Τελικά, ως είδος, το διήγημα δεν υπάρχει. Και τώρα που ξεμπερδέψαμε, ας δούμε μερικά όμορφα διηγήματα – μιας και το διήγημα είναι, όσο είναι πληθυντικός. Αλλιώς δεν είναι.

Έχω εδώ αυτό το βιβλιαράκι με τις ιστορίες μυστηρίου του Φώκνερ, και συνειδητοποιώ ότι είναι το μόνο δικό του που διάβασα χωρίς να βρίζω κι αυτόν, και όλο τον αμερικάνικο νότο, και τα ψυχορραγήματα, και τον Αβεσσαλώμ, και τα συναφή.
Μιλάει ο σερίφης: «Δεν υπάρχει και κάποιο άλλο βιβλίο που λέει: Άνθρωπε φοβού εαυτόν, την έπαρσιν και ματαιότητα και αλαζονείαν; Έπρεπε να το ξέρεις. Λες πως είσαι άνθρωπος του βιβλίου. […] Σε ποιο βιβλίο το λέει αυτό;». Και απαντά ο θείος Γκάβιν, ο ήρωας / παραμυθάς που συνδέει τις έξι ιστορίες. «Σε όλα τα βιβλία. […] Στα καλά, εννοώ. Το λέει με διαφορετικούς τρόπους, αλλά σίγουρα το λέει».

Μετά τα μυστήρια, έρχεται το Μυστήριο, αυτό που τελείται σε ναούς καθεδρικούς, φτιαγμένους από θραύσματα, όπως το περίκλειστο, ασφυκτικό, και μικροσκοπικό (και μικροαστικό) σύμπαν του Ρέιμοντ Κάρβερ, που θέλησε, όταν του τέλειωσε το τζιν, να ορίσει την αγάπη, και είπε: «Άκουγα τους χτύπους της καρδιάς μου. Άκουγα κάθε μια καρδιά χωριστά. Άκουγα τον ανθρώπινο θόρυβο που κάναμε καθισμένοι εκεί, χωρίς να κινείται κανείς μας, ακόμα και όταν σκοτείνιασε τελείως το δωμάτιο».

Σπουδαίος dirty realism, αλλά κακώς τον παντρεύουν, οι μελετητές, με τον Μπουκόβσκι, ο οποίος πρόλαβε να ξεκαθαρίσει ότι καθόλου δεν του αρέσει η πρόζα του Κάρβερ, ούτε κι έχει σχέση με το έργο του (και, για ένα εκατομμύριο λόγους, εγώ συμφωνώ πάντα με τον Μπουκόβσκι).

Τέλος, κι αφού πιάσαμε τα αμερικάνικα, μια τελείως αμερικάνικη ηθογραφία άλφα (με τόνο) κατηγορίας, τσεχοφικών προδιαγραφών, αυτή η συλλογή από σπαρακτικές ιστορίες του Τσίβερ, που ζέχνει ενοχή του Καθολικού, και υφαίνει λύτρωση του Ανθρώπου, περιέχοντας τον αριστουργηματικό Κολυμβητή (σημείωση: να βρούμε και να δούμε την ταινία), αλλά και το δικό μου αγαπημένο, το Καψουροτράγουδο, με την υπέροχη κατακλείδα.

«Άδειασε στη λεκάνη το τασάκι, που περιείχε τις γόπες και τα κομμένα νύχια του, και σκούπισε το πάτωμα με ένα πουκάμισο, ώστε να μη μείνει ούτε μισό ίχνος της ζωής του, του σώματός του, όταν εκείνη η ακόλαστη μορφή του θανάτου θα πήγαινε να τον βρει εκεί το βράδυ».

Βεβαίως, προτού (ή αφού) διαβάσετε όλα αυτά, ανασκουμπωθείτε, και διαβάστε τα Άπαντα του Τσέχωφ, και τα Άπαντα του Παπαδιαμάντη, γιατί αυτά είναι τα ομορφότερα του κόσμου, όλων των εποχών, και καλύτερα δεν πρόκειται (επειδή δεν χρειάζεται) να γραφτούν ποτέ πια.

William Faulkner, Έξι Ιστορίες Μυστηρίου, μτφρ. Στέλλα Τσίρκα, Γράμματα / Raymond Carver, Ο Καθεδρικός Ναός, μτφρ. Βασίλης Δέρμων, Οδυσσέας / John Cheever, Ο Κολυμβητής και άλλες ιστορίες, μτφρ. Κωστής Καλογρούλης, εκδ. Καστανιώτη.

ΚΜ

* * *

Φάσεις / Φράσεις

Μικρή φόρμα σήμερα. Ο Κυριάκος Μαργαρίτης μας ταξιδεύει στο διήγημα. Με τη σειρά μου, αφήνω να με ταξιδέψουν μικρές φράσεις από μικρά αλλά και μεγάλα βιβλία. Στοιβάζει κανείς βιβλία, παντού, σε τραπέζια και καρέκλες και καναπέδες, και τα τακτοποιεί, τα ταξινομεί, όχι όμως χωρίς να κάνει ζαβολιές, όχι χωρίς να ανακατέψει ξανά την τράπουλα αυτοσχεδιάζοντας και παίζοντας. Και όπως ταξινομείς/τακτοποιείς, θυμάσαι φράσεις που λάμπουν, φράσεις που σε έχουν οδηγήσει σε πολυσέλιδες σκέψεις, φράσεις που σε έχουν στείλει αδιάβαστο, φράσεις που ήσαν φάσεις.

Μικρό βιβλίο: Ο Ωραίος Κίνδυνος. Φουκώ και πάλι. Διανοητής διεισδυτικά διαλεκτικός. Δημόσιος. Ο Φουκώ, όπως και ο Roland Barthes, άγγιξε τα όρια της Λογοτεχνίας, ενίοτε τα πέρασε πετυχημένα: έγινε λογοτέχνης. «Η ομιλία για μένα ήταν ακόμη και πάντοτε άνεμος», γράφει, ή μάλλον: λέει (στον Κλωντ Μποννεφουά, τον συνομιλητή του). Και τρεις σελίδες, ή μάλλον δύο λεπτά, πριν: «Γράφω σημαίνει ανεμίζω». Και λίγο πιο πριν, αποκαλύπτει τη διαφορά ομιλίας/γραφής, και την υπόγεια διαλεκτική τους: «Εκεί όπου δεν είναι δυνατόν να μιλά κανείς, ανακαλύπτει τη μυστική, δύσκολη και ολίγον επικίνδυνη γοητεία να γράφεις».

Μεγάλο βιβλίο: Το θέατρο του Σάμπαθ, του Φίλιπ Ροθ. Όπου θα συναντήσεις, φίλε αναγνώστη, την περιλάλητη και θελκτική Νίκη Κανταράκη, την ανεύθυνη, την αλλόκοτη, την γοητευτική, τη Νίκη Κανταράκη με το αιθέριο δέρμα, το παρθενικό, αγγελικό, λευκό σαν πούδρα. Τη Νίκη Κανταράκη με το «ταλέντο της να ενσαρκώνει ό,τι αντιφατικό και ανεξιχνίαστο ελλοχεύει στην ψυχή του ανθρώπου – ακόμη και το τερατώδες που την παρέλυε από φόβο». Στα δύο τρίτα του μυθιστορήματος, σημειωτέον ότι ήταν το αγαπημένο βιβλίο του ίδιου του Ροθ, μένω αποσβολωμένος από μια μικρή, μόλις εννέα λέξεις όλες κι όλες, φράση: «Σπάσε το ρολόι. Γίνε κι εσύ μέρος του πλήθους». Πέρασα δύο εικοσιτετράωρα, διαβάζοντας Ροθ και επαναλαμβάνοντας κάθε τόσο, άλλοτε ψιθυριστά κι άλλοτε δυνατά, τη φράση: «Σπάσε το ρολόι. Γίνε κι εσύ μέρος του πλήθους». «Σπάσε το ρολόι. Γίνε κι εσύ μέρος του πλήθους». «Σπάσε το ρολόι. Γίνε κι εσύ μέρος του πλήθους».

Μικρό βιβλίο: Γ.Χ. Ώντεν, Πένθιμο Μπλουζ & Στη μνήμη του Γ. Μπ. Γέητς, μεταφρασμένο εξαιρετικά λεπταίσθητα από τον Ερρίκο Σόφρα, τυπωμένο με το ανεπίληπτο μεράκι των εκδόσεων Το Ροδακιό. Φράση/στίχος σαν να συμπληρώνει τη φράση του Ροθ: «Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια». Τι ωραίο, τι δυνατό. «Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια». Ας το ακούσουμε όλο: Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια,/ Το πιάνο κλείστε, πνίξτε τύμπανα και λόγια./ Δώστε ένα κόκαλο στο σκύλο να ησυχάσει./ Ο θρήνος άρχισε, το φέρετρο ας περάσει.// Τ’ αεροπλάνα από πάνω μας στενάζουν/ «Πέθανε τώρα αυτός», στον ουρανό ας γράψουν./ Μαβιές κορδέλες βάλτε στ’ άσπρα περιστέρια,/ Οι τροχονόμοι μαύρα γάντια έχουν στα χέρια.// Ανατολή και δύση μου, βορρά και νότε,/ Χαρά της Κυριακής, της εβδομάδας μόχθε./ Ήσουν φωνή, τραγούδι μου, μέρα, σκοτάδι,/ Πίστευα αιώνια τη δική μας την αγάπη…// Τ’ αστέρια δεν τα λαχταρώ, πάρτε τα, σβήστε/ Τον ήλιο ρίξτε τον και το φεγγάρι κρύψτε./ Αδειάστε τον ωκεανό, κάψτε τα δάση,/ Τίποτε πιο καλό, ποτέ, δεν θα χαράξει (1936).

Μεγάλο βιβλίο: Αστερισμός Ζωτικών Φαινομένων. Κι αυτό talk of the town. Ίσως το πιο εμπρηστικά οργανωμένο, πυκνό, συνταρακτικό ντεμπούτο μετά το V του Thomas Pynchon, πριν από ακριβώς πενήντα χρόνια (1963). Ο Anthony Marra, απλούστατα δεν παίζεται. Ο μεταφραστής, ο μαιτρ Αχιλλέας Κυριακίδης, ομοίως. Ένα μυθιστόρημα γεμάτο φράσεις/φάσεις. Πολύ σκάκι, πολλές πυρπολημένες ελπίδες, πολύς Λέων Τολστόι, πολλή βία, ωμή βία, απαίσια βία. Πολλή ζωγραφική. Και πολλή αγάπη. Άρα και πολλή ζωή, έστω μέσα στο θάνατο ζωή, έστω μέσα στο ζόφο ζωή. «Ζωή: αστερισμός ζωτικών φαινομένων – οργάνωση, ευερεθιστότητα, κίνηση, ανάπτυξη, αναπαραγωγή, προσαρμογή», διαβάζουμε στη σελίδα 238. Η Τσετσενία φλέγεται, αλλά μέσα από τα αποκαΐδια, πάντα θα ανθίζουν τα άνθη του Καλού.

Michel Foucault, Ο Ωραίος Κίνδυνος, μτφρ. Νίκος Ηλιάδης, εκδ. Άγρα/ Philip Roth, Το θέατρο του Σάμπαθ, μτφρ. Ανδρέας Β. Βαχλιώτης (θεώρηση μετάφρασης & σημειώσεις: Κατερίνα Σχινά), εκδ. Πόλις/ Γ.Χ. Ώντεν, Πένθιμο Μπλουζ & Στη μνήμη του Γ. Μπ. Γέητς, μτφρ. Ερρίκος Σόφρας, εκδ. Το Ροδακιό/ Anthony Marra, Αστερισμός Ζωτικών Φαινομένων, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος.

ΓΙΜ

TAGS :
λογοτεχνία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook