Songs for Hellas Οι συντελεστές της παγκόσμιας πρώτης εκτέλεσης: οι αδελφές Ντέρκεν, (πιάνο), η συνθέτρια Κωνσταντία Γουρζή, ο τενόρος Γιούλιαν Πρεγκαρντιέν με την κόρη του.

Libertà vo cantando, ch’è si cara
Come sa chi per lei vita rifiuta.
(Την ελευθερία τ ρ α γ ο υ δ ώ, που είναι τόσο ακριβή
όπως γνωρίζει όποιος για εκείνη ζωή απαρνείται.)

Στον Ύμνο εις την Ελευθερία ο Διονύσιος Σολωμός προτάσσει παραλλαγμένο ένα χωρίο από το Καθαρτήριο του Δάντη (α΄ 71-72), όπου με αραιά στοιχεία δηλώνεται το σημείο όπου ο επτανήσιος ποιητής έχει υποκαταστήσει το δαντικό πρωτότυπο va cercando (αναζητά) με το vo cantando (ψάλλω). Και εύλογα: η ελευθερία τραγουδιέται, γιατί το τραγούδι είναι ελευθερία. Εκείνη την ημέρα των μεγάλων εκπλήξεων, όπως αποδείχθηκε η Πέμπτη 18 Αυγούστου 2021, την ελληνική ελευθερία την αναζήτησε και την έψαλλε ο σπουδαίος γερμανός τενόρος Γιούλιαν Πρεγκαρντιέν (Julian Prégardien).

Όπως κάθε χρόνο, η μεσημεριανή συναυλία στο Συνεδριακό Κέντρο Μηθύμνης αποδείχθηκε από πολλές απόψεις το κρυμμένο στολίδι του Διεθνούς Φεστιβάλ Μουσικής Μολύβου, καταρχήν επειδή πραγματοποιείται στην εξαιρετικής ακουστικής και τόσο φιλικής προς τα έγχορδα αίθουσα. Εκεί δόθηκε η τρίτη συναυλία του φεστιβάλ και εορτάστηκε η Ελληνική Επανάσταση με ένα εξαιρετικά πρωτότυπο πρόγραμμα.

Η Συμφωνία “1821”  του Νικόλα Αστρινίδη θα μπορούσε εξίσου καλά να προέρχεται από το περιβάλλον του σοσιαλιστικού ρεαλισμού ή από μία ταινία φουστανέλα γουέστερν της επταετίας.

Πρώτα ακούσαμε την Εισαγωγή και το Τούρκικο Εμβατήριο από τα Ερείπια των Αθηνών του Μπετόβεν. Το έργο αυτό περιγράφει την αφύπνιση της θεάς Αθηνάς μετά από υπερχιλιετή ύπνο, η οποία, σε αντίθεση με την Ελευθερία του Σολωμού, δεν ασχολείται με τον τόπο της, αλλά φεύγει από τη σκλαβωμένη γη της Ελλάδας και αφικνείται στην ουγγρική Πέστη, η οποία, απελευθερωμένη πλέον από την οθωμανική απειλή, ευημερούσε υπό την πεφωτισμένη δεσποτεία των Αψβούργων.

Τώρα όμως η Θεά Αθηνά επέστρεψε διασκευασμένη για μικρό σύνολο με επικεφαλής την κορεάτισσα βιολονίστα Χέιγιουν Παρκ (Hyeyoon Park) , και μαζί της οι χορευτές δερβίσηδες στροβιλίστηκαν για λίγο νοερά στην αίθουσα, η  οποία κάποτε υπήρξε το οθωμανικό τζαμί του Μολύβου.

Ακολούθησε μία πολύ ωραία ερμηνεία της Σονάτας για βιολί και τσέλο του Ραβέλ από την Ροζάνε Φιλίππενς (Rosanne Philippens) και τον Τιμ Πόσνερ (Tim Posner). Έργο που γράφτηκε την επαύριο του καταστροφικού Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά τον θάνατο του Κλωντ Ντεμπυσύ και της μητέρας του συνθέτη, στην άρτια και δυναμική ερμηνεία των δύο νέων μουσικών ακούστηκε σαν ένα βάσανο, ένας αγών, μια μουσική γέφυρα που από τον οθωμανικό κόσμο της δουλείας οδηγούσε στην επόμενη, θριαμβική σελίδα του προγράμματος.

Ο τενόρος Γιούλιαν Πρεγκαρντιέν τραγούδησε τα Πέντε ελληνικά τραγούδια του Μωρίς Ραβέλ στα ελληνικά και τραγούδια του Σούμπερτ εμπνευσμένα από την ελληνική αρχαιότητα.

Συγκεκριμένα στο τέταρτο και τελευταίο μέρος “Επανάσταση” από την Συμφωνία “1821” που ο Νικόλας Αστρινίδης (1921-2010) συνέθεσε για τον εορτασμό των 150 ετών από την Ελληνική Επανάσταση το 1971. Έργο που όπως κάθε τεχνούργημα έχει ξεκάθαρα τα σημάδια της εποχής του, το εικοσάλεπτο αυτό απόσπασμα της αχανούς συμφωνίας είναι ουσιαστικά μια φαντασία, ένα γλαφυρό συμφωνικό ποίημα με δημώδεις αναφορές, αλλά και πολλά οριενταλιστικά στοιχεία, που συμβατικά αποδίδουν την ελληνικότητα στη μουσική.

Σπάνια τραγουδιστής έχει τραγουδήσει τα ελληνικά τόσο καλά αρθρωμένα και τόσο καθαρά, σπάνια έχει παρασύρει ελληνική κλασική μουσική το κοινό σε τέτοιες ενθουσιώδεις επευφημίες.

Αφηγηματικό έργο, το οποίο θα μπορούσε εξίσου καλά να προέρχεται από το περιβάλλον του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, καθώς η συμφωνική γραφή του Αστρινίδη είχε κάτι ρωσικό, ή από μία ταινία φουστανέλα γουέστερν της επταετίας. Το τέταρτο μέρος ανοίγει με μια διπλή μουσική υπόμνηση, ελαφρώς παραλλαγμένα το Χριστός Ανέστη και τον Εθνικό ύμνο· και συνεχίζει μεταπλάθοντας άλλα γνωστά ή λιγότερα γνωστά δημοτικά θέματα.

Στην ακρόαση αποδεικνύεται έργο καλογραμμένο, που δεν επαναλαμβάνεται, δεν είναι κοινότοπο, και υπηρετήθηκε τόσο καλά από τους μουσικούς, οι οποίοι πραγματικά απέδωσαν παραστατικά την προγραμματική διάσταση μιας σύνθεσης γραμμένης για να περιγράψει έναν δύσκολο αγώνα ανεξαρτησίας

Στην πρωτότυπη μορφή το έργο προβλέπει σημαντικό ρόλο για τη χορωδία, την οποία εδώ ούτε υποκατέστησε ούτε αντικατέστησε, αλλά μάλλον υπέρ-κατέστησε ο Γιούλιαν Πρεγκαρντιέν,  ο οποίος χωρίς να έχει προηγουμένως ανακοινωθεί, ανέβηκε στη χαμηλή σκηνή και σε άπταιστα ελληνικά και με συγκινητική θέρμη στη φωνή τραγούδησε πρώτα το Χριστός Ανέστη και μετά το Σε γνωρίζω από την κόψη, τα οποία ο Αστρινίδης έχει ενσωματώσει στο φινάλε της συμφωνίας του.

Σπάνια τραγουδιστής έχει τραγουδήσει τα ελληνικά τόσο καλά αρθρωμένα και τόσο καθαρά, σπάνια έχει παρασύρει ελληνική κλασική μουσική το κοινό σε τέτοιες ενθουσιώδεις επευφημίες, όσο η μικρή αυτή συναυλία-έκπληξη, που το τέλος της μας βρήκε να χειροκροτούμε όρθιοι.

Και έτσι εορτάστηκε η Ελληνική Επανάσταση και η Ελληνική Ελευθερία εκείνο το απομεσήμερο στο παλιό τζαμί στην Αγορά του Μολύβου· στο έβγα κοντοστάθηκα να ξαναδώ τον γκρεμισμένο μιναρέ, αναμειγνύοντας στον μουσικό ενθουσιασμό και λίγη ιστορική μελαγχολία.

Μετά από αυτήν την έκπληξη, η ερώτηση ήταν πλέον τι άλλο θα έκανε ο Γιούλιαν Πρεγκαρντιέν στη βραδινή συναυλία του, και αν θα τραγουδούσε τα Πέντε ελληνικά τραγούδια του Μωρίς Ραβέλ στα ελληνικά. Πράγματι, αυτό έκανε! Με την εξαιρετική συνοδεία της Κυβέλης Ντέρκεν στο πιάνο. Όμως βασικό πρόγραμμα της βραδιάς, εκτός από τον Ραβέλ, ήταν μία κατά κάποιο τρόπο ιδιαίτερη σουμπερτιάδα, όπως ονομάζονταν ήδη από τους φίλους του συνθέτη οι βραδιές όπου παίζονταν τα τραγούδια του.

O Γιούλιαν Πρεγκαρντιέν κατάφερε να αναπληρώσει ακόμη και την απουσία χορωδίας.

Η βραδιά άνοιξε με τον Βοσκό στον βράχο (κλαρινέτο Pablo Barragan) και μετά τα τραγούδια του Ραβέλ κορυφώθηκε στα 7 εξαιρετικά δραματικά τραγούδια του Σούμπερτ εμπνευσμένα από την ελληνική αρχαιότητα. Όπως μας είχε προϊδεάσει στο Musical moment στο λιμάνι του Μολύβου δυο μέρες πριν, ήτανε όχι απλά τραγούδια, αλλά πραγματικές μικρές δραματικές σκηνές πού κατά σειράν παρουσιαζόμενα έχτιζαν το κάθε ένα επάνω στην ένταση του προηγούμενου. Ειδικά όταν τραγούδησε το Απόσπασμα από τους Θεούς της Ελλάδας του Φρίντριχ Σίλλερ:

Όμορφε κόσμε, πού είσαι; Επίστρεψε, ωραία ανθοφόρα εποχή της φύσης
Schöne Welt, wo bist du? Kehre wieder Holdes Blütenalter der Natur!

Οι στίχοι πήραν μια άλλη διάσταση μετά τις ακόμα πρόσφατες πυρκαγιές που είχαν κατακάψει τη χώρα εκείνο το καλοκαίρι. Φτάνοντας στο τέλος, με την ωραία θερμή εκφραστική φωνή του, τολμώ να πω ότι η καρδιά των ακροατών παλλόταν στον ίδιο ρυθμό με τις φωνητικές χορδές του τραγουδιστή. Και εδώ και ο ηχολήπτης Κάσπαρ Βόλχαϊμ μεγαλούργησε.

Ακούσαμε σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση τα Songs for Hellas της Κωνσταντίας Γουρζή, σε ποίηση Βίλχελμ Μύλλερ και ελληνική μετάφραση της Λένιας Ζαφειροπούλου.

Μετά από μία τέτοια κορύφωση οτιδήποτε ακολουθούσε δεν θα μπορούσε να είναι παρά μια επιστροφή προς την αρχική ισορροπία. Έτσι μετά από εμπεριστατωμένη εισαγωγική παρουσίαση ακούσαμε σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση τα Songs for Hellas της Κωνσταντίας Γουρζή, σε ποίηση Βίλχελμ Μύλλερ και ελληνική μετάφραση της Λένιας Ζαφειροπούλου. Ήταν παραγγελία του φεστιβάλ, αν και στη διάρκεια του καλοκαιριού η συνθέτης εφάρμοσε την ιδεά και σε κάποιες προηγούμενες εκδηλώσεις στην Ύδρα και στη Δωδώνη

Ο Βίλχελμ Μύλλερ (Johann Ludwig Wilhelm Müller, 1794-1827) υπήρξε από τους αγαπημένους ποιητές του Σούμπερτ και πολλά από τα γνωστότερα τραγούδια του αποτελούν μελοποιήσεις ποιημάτων του. Ένα από τα αγαπημένα του θέματα υπήρξε η Ελλάδα και ο φιλελληνισμός. Στη μεταθανάτια έκδοση του 1844 ελεύθερα διαθέσιμη στο διαδίκτυο μπορεί ο αναγνώστης να βρει τις τέσσερεις συλλογές: τα Πρώτα – τα Νέα – τα Νεώτερα – και τα Τελευταία Ελληνικά Τραγούδια, με ενδεικτικούς τίτλους όπως Βύρων, Μάρκος Μπότζαρης, Μπουμπουλίνα, ή “Τα Ερείπια των Αθηνών προς την Αγγλία”, μια πρώιμη διαμαρτυρία για την απόσπαση των Ελγινείων από τον Παρθενώνα.

Μια σουμπερτιάδα παρά θίν’ αλός: Ντέρκεν και Πρεγκαρντιέν στο λιμάνι του Μολύβου.

Για την περίσταση, η συνθέτρια μελοποίησε ορισμένα από τα φιλελληνικά ποιήματα που ο Σούμπερτ δεν είχε μελοποιήσει – και πώς να τολμούσε ο δόλιος, και μόνο που μελοποιούσε ποιήματα του ποιητή που θρήνησε τον δι’ απαγχονισμού θάνατο του ηγέτη της φιλελεύθερης επανάστασης στην Ισπανία, στρατηγό Ραφαέλ δε Ριέγο (Rafael de Riego), μάλλον δεν θα έπρεπε να απορεί γιατί δεν έπαιρνε ποτέ κρατική ανάθεση! Γενικά σπάνια γίνεται λόγος για τις πολιτικές απόψεις του Σούμπερτ, αλλά οι μελετητές πλέον θεωρούν σαφώς ότι φλέρταρε με τις ανατρεπτικές φιλελεύθερες ιδέες.*

Όταν οι συντελεστές λοιπόν πήραν τη θέση στη σκηνή, η κόρη του τραγουδιστή – ένα ξανθό αγγελούδι – περιήλθε τη σκηνή σείοντας ένα σείστρο, αναρωτηθήκαμε: θα μπορούσε η φιλελληνική ποίηση του Μύλλερ να ακουστεί με αρχαίους τρόπους;

Ηταν μια μαγική βραδιά…

Άμεση διάψευση: το πιάνο άρχισε να παίζει μια μουσική μεταξύ τζαζ και καμπαρέ με λίγο ελληνικό χρώμα – σαν να ξανάπιανε τον ελληνικό ήχο από εκεί που τον είχε αφήσει ο Ραβέλ και να ενσωμάτωνε τις δημοφιλείς μουσικές του 20ου αιώνα. Τα επόμενα τέσσερα τραγούδια ακολούθησαν το καθένα ένα διαφορετικό σύγχρονο ιδίωμα, μεταξύ των οποίων μουσική rap και hip hop. Το τρίτο ήταν μια εντελώς πεζή απαγγελία, μια μονόχορδη μουσική συνοδεία επάνω στην οποία ο τενόρος φώναξε τους στίχους.  Το πέμπτο και τελευταίο ήταν ένα καταληκτήριο sing along για το ακροατήριο με τους στίχους:

Χωρίς Ελευθερία τι θα ‘σουνα Ελλάς;
Χωρίς εσένα Ελλάς τι θα ‘τανε ο κόσμος;

 

* Anke Theresa Caton, Disenchantment during the Biedermeier Period – Political Subtexts in Schubert’s Songs, Doctoral Thesis, Cardiff University – School of Music, 2011.

 

Διαβάστε ακόμα: Ενας σπουδαίος Έλληνας. Τo Carnegie Hall τιμάει τον Λεωνίδα Καβάκο.

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top