Τα όντα «παραμένουν σε εκκρεμότητα»; Η «Αναγέννηση» του Χάρη Βλαβιανού

«Η “Αναγέννηση” του Βλαβιανού χρησιμοποιεί, ως μοτίβα, συνθήκες λόγου και γραφής, περιστατικά και περιστάσεις ανώνυμων και επώνυμων προσώπων της ιστορικής Αναγέννησης για να θέσει, να εκ-θέσει και να σχολιάσει θεμελιώδη ζητήματα της «ανθρωπιάς» μας, της ανθρώπινης συνθήκης» γράφει η συγγραφέας Δήμητρα Κωτούλα.

«Το μυαλό είναι ανίκανο να παγιδεύσει την ομορφιά/…Οι προσδοκίες διαψεύδονται διαρκώς». (Albrecht Dürer [1471-1528], Χάρης Βλαβιανός, Αναγέννηση, Πατάκης 2024).

Διαψεύδονται; Είναι ανίκανο όντως; Ο Χάρης Βλαβιανός, με στέρεη σκευή από τα διαβάσματα και τις σπουδές του καθώς και τη μακροχρόνια θητεία του στη γραφή, επιχειρεί να το διερευνήσει διεξοδικότερα από κάθε άλλη φορά. Το ερώτημα είναι πανάρχαιο, συνώνυμο της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Ποτέ όμως δεν τέθηκε τόσο μεθοδικά και με τέτοια εμβριθή ευρύτητα όσο στην εποχή της ευρωπαϊκής Αναγέννησης. Από τους Βίους (Vite) του Τζόρτζιο Βαζάρι (πρώτη έκδοση 1550), αποτυχημένου ζωγράφου του ιταλικού τσινκουετσέντο, αλλά πατέρα της ιστορίας της τέχνης, που εισήγαγε τον όρο rinancita, αναγέννηση, σε αντίστιξη με την, τρόπον τινά, γοητευτικά μυθώδη αυθεντία της τέχνης του Βυζαντίου, τίθεται και ξανατίθεται, όχι μόνο όσον αφορά στην καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και στο «speculum των λέξεων», στην ίδια τη ζωή, εν τέλει, και, ασφαλώς, κατά το «ut pictura poesis», όπως προεξαγγέλλεται στην προμετωπίδα του βιβλίου του Βλαβιανού. Από την εποχή της «σιωπώσας ποίησης» και της «ζωγραφίας λαλούσας» του Σιμωνίδη του Κείου μέχρι τον επιδραστικότατο Λαοκόοντα (1766) του γερμανού στοχαστή Gotthold Ephraim Lessing –ένα περίφημο δοκίμιο για τις ιδιαιτερότητες και τη διαφορά της ζωγραφικής και της ποίησης– η αντιμετώπιση των δύο ως «ιερών αδερφών τεχνών» σημαδεύει, στοιχειώνει θα λέγαμε, την ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος σε όλη τη διάρκειά της.

Όψεις αυτής της διάδρασης, της ανθεκτικότητας, της πεισματικής δημιουργικότητας του ανθρώπινου πνεύματος αναλαμβάνει να φωτίσει ο Βλαβιανός. Έτσι, ο Bruno ακόμη μας στοιχειώνει με την καμένη σάρκα του. Η Ευρώπη του Νικόλαου Κουσάνου ακόμη προσπαθεί να καταλάβει τον Πλάτωνα του Πλήθωνα και του Βησσαρίωνα. H ποίηση της Louise Labé γοητεύει ακόμη τον Ρίλκε. Ακόμη θρηνούμε τα ανατομικά αριστουργήματα του Ντα Βίντσι που πετάχτηκαν. Ο τέλειος κύκλος του Τζόττο αντηχεί ακόμη στις παρομοίες της Τοσκάνης. Ο γελωτοποιός της ελισαβετανής αυλής Talton θα ζει αιώνια στον σαιξπηρικό Φάλσταφ. O θεολόγος Kramer, ανελέητος κυνηγών μαγισσών, είναι εδώ, στα πεδία των μαχών της κοινωνίας και της σκέψης μας. Ποιος θα μπορούσε να διεκδικήσει τον τίτλο του σκεπτόμενου ουμανιστή πιο δίκαια από την Isotta Nogarola; Ακόμη φωτίζει, όπως τον σκοτεινό δέκατο πέμπτο, πολύ πριν τους όποιους σαθρούς ιδεολογικούς φεμινισμούς, τους ζοφερούς σύγχρονους αιώνες με το έργο της. Σωστά ο άγγλος Robert Browing αφιέρωσε στον Filippo Lippi έναν από τους ωραιότερους δραματικούς μονολόγους του. H μουσική του De Prez ακούστηκε πιο εκκωφαντικά από ποτέ 500 χρόνια μετά τον θάνατό του, στα 2021, έτος αφιερωμένο στο έργο του. O διαβόητος Catena ζει στους στυγνούς εγκληματίες του σήμερα. Η σκεπτόμενη ιστορία της τέχνης ακόμη πνίγεται στο μπλε του Τιτσιάνο και, ευτυχώς, η μούσα-Φορναρίνα, κόρη φούρναρη, επέζησε της ομορφιάς της (και του ζωγράφου της Ράφαελ). Τι από χρώματα και σχήματα παραμένει πιο αινιγματικό από τους πίνακες του Pierro de la Francesca και του Mantegna;

Η νέα συλλογή του Χάρη Βλαβιανού «Αναγέννηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

Παρόμοια «αινίγματα» φέρνει στο προσκήνιο ο Βλαβιανός, σε μια συλλογή-πινακοθήκη από προσωπογραφίες «καλλιτεχνών, ποιητών, λογίων, πολιτικών, φιλοσόφων, κυνηγών μαγισσών, κληρικών, ιεροεξεταστών, δολοφόνων, ηθοποιών, μουσικών, ακροβατών, γελωτοποιών», και με τίτλο/υπότιτλο μακροσκελή που παραπέμπει στις πρώτες τυπογραφικές εκδόσεις, στα αρχέτυπα και στα παλαίτυπα των λογίων της Δύσης –επιλογή εξαιρετικά εύστοχη. Όπως οι ρηξικέλευθοι εκείνοι ουμανιστές στοχαστές, έτσι και ο Βλαβιανός, σε αυτό το βιβλίο του αναστοχάζεται με αφορμή καλλιτεχνικούς, φιλοσοφικούς και ποιητικούς βίους, τη φύση και τα όρια της γραφής, τα όρια της δημιουργικότητας του homo ludens, την ένθεη (ή δαιμονική) ρίζα όχι μόνο του «ποιητικώς πράττειν», αλλά και, κυρίως, του «ποιητικώς ζειν», την εξίσου εκρηκτικά απόκοσμη περιπέτεια της καταγραφής της.

Η άλλοτε παιχνιδιάρικη, άλλοτε στοχαστική Αναγέννηση του Βλαβιανού χρησιμοποιεί, ως μοτίβα, συνθήκες λόγου και γραφής, περιστατικά και περιστάσεις ανώνυμων και επώνυμων προσώπων της ιστορικής Αναγέννησης για να θέσει, να εκ-θέσει και να σχολιάσει θεμελιώδη ζητήματα της «ανθρωπιάς» μας, της ανθρώπινης συνθήκης. Τεχνική που έχει χρησιμοποιήσει, ανάμεσα σε άλλους, αριστουργηματικά η αμερικανίδα ποιήτρια Jorie Graham, η οποία, συνομιλώντας με το έργο και τις συνθήκες βίου κορυφαίων καλλιτεχνών και στοχαστών του παρελθόντος, επαναπροσδιορίζει το παρόν.

«Συμβαίνει και στην ποίηση:/ Κοιτάζεσαι στο speculum των λέξεων./ Ποιον και τι ακριβώς αντικρίζεις;» Η Αναγέννηση, εποχή κλέους του homo universalis, είχε το σθένος να δει, μέσα στον θρίαμβο και τη δόξα, τα σπέρματα της έσχατης, της τελικής, ταπείνωσης του ανθρώπινου, έστω από τον μέγιστο εχθρό, τον θάνατο. Απάντησε στο ερώτημα πεισματικά (και γι’ αυτό εν τέλει ανεπαρκώς) θέτοντας τον άνθρωπο, όσο εύθραυστο και φθαρτό, στο κέντρο του. Η Αναγέννηση του Βλαβιανού απαντά επίσης, αλλά με εξόχως ιδιαίτερο τρόπο: απευθύνοντας το ερώτημα στον κάθε ένα από εμάς, δημιουργώντας με λέξεις τους υπαρξιακούς όρους, τις προϋποθέσεις που θα μας επέτρεπαν, ο καθείς με τον τρόπο του, να δώσουμε σε αυτό τη δική μας απάντηση.

Διαβάστε ακόμα: Χάρης Βλαβιανός – «Ο αυριανισμός ζει και βασιλεύει»

TAGS :
αναγεννηση Δήμητρα Κωτούλα δημιουργικότητα Ελευθερία ηθική θρησκεία ποιήματα Χάρης Βλαβιανός

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook