Ποιος θέλει να ζήσει για πάντα;

Η «Υπόθεση Μακρόπουλου» του Λέος Γιάνατσεκ ανεβαίνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή. (Φωτογραφίες: Δ. Σακαλάκης)

Οι Έλληνες το γνώριζαν -και αυτό- ευθύς εξαρχής: ό,τι ορίζει τη ζωή του ανθρώπου είναι αυτό που της θέτει και το τελικό της όριο, ο θάνατος. Και είναι αυτός ακριβώς που τελικά καθορίζει και δίνει αξία σε ό,τι κάνουν οι θνητοί, οι οποίοι -στο ανθρωπομορφικό σύμπαν των αρχαίων- δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τους θεούς παρά μόνο ως προς το ότι οι μεν πεθαίνουν ενώ οι δε είναι αγέραστοι και αθάνατοι. Στην Ιλιάδα, μάλιστα, που είναι και το πρώτο λογοτεχνικό έργο της δυτικής πνευματικής παράδοσης, οι άνθρωποι δεν διαφέρουν απλώς από τους θεούς λόγω του θανάτου, αλλά υπερέχουν κιόλας από αυτούς, ακριβώς επειδή τους περιμένει η αναπόφευκτη αυτή μοίρα.

Κανένας ήρωας δεν θα ήταν ήρωας αν εξαιρείτο από τον θάνατο, φαίνεται να μας λέει ο Όμηρος. Είναι η πίεση της θνητότητας που ωθεί, αν δεν αναγκάζει κιόλας, τον Αχιλλέα, τον Έκτορα, τον Αίαντα, να επιδείξουν τις ηρωικές τους ιδιότητες και να καλλιεργήσουν τις αρετές που θα τους χαρίσουν τελικά τη μόνη αθανασία που μπορεί να αξιωθεί ο άνθρωπος, αυτήν που χαρίζει ο ποιητικός λόγος. Καμία τέτοια παρόρμηση προς την αρετή δεν αισθάνονται οι αθάνατοι θεοί και γι’ αυτό, ίσως, η συμπεριφορά τους στα έπη είναι συχνά τόσο απρόβλεπτη, ανήθικη και αυθαίρετη.

Ίσως να μην είναι άσχετο με αυτές τις διαπιστώσεις, για τον θάνατο κατά την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, το γεγονός ότι ο κεντρικός χαρακτήρας της Υπόθεσης Μακρόπουλου, της όπερας του Τσέχου συνθέτη Λέος Γιανάτσεκ, έχει ελληνική καταγωγή. Αφού πρόκειται για ένα έργο η υπόθεση του οποίου καταπιάνεται με αυτό ακριβώς το ζήτημα: το νόημα της ζωής όταν αυτή δεν ορίζεται από τον θάνατο. Πώς θα ήταν, αναρωτιέται ο συνθέτης, η ζωή ενός ανθρώπου, αν δεν επρόκειτο να τελειώσει ποτέ; Πώς θα ήταν η προσωπικότητά του, αν ήξερε πως δεν πρόκειται να πεθάνει;

Ο Ιερώνυμος Καλετσάνος και η Έλενα Κελεσίδη.

Αυτή είναι η περίπτωση της ηρωίδας του έργου, Ελίνας Μακροπούλου. Ο πατέρας της, ο Έλληνας αλχημιστής, γιατρός του βασιλιά Ροδόλφου Β΄ των Αψβούργων, Ιερώνυμος Μακρόπουλος, δημιούργησε ένα ελιξίριο που χαρίζει αιώνια ζωή και το δίνει, μαζί με τη συνταγή του, στη δεκαεξάχρονη κόρη του. Τετρακόσια χρόνια αργότερα η κόρη του είναι ακόμα ζωντανή και διασχίζει τους αιώνες αλλάζοντας, κάθε εξήντα περίπου χρόνια, όνομα και ζωή, προκειμένου να μην τραβήξει ανεπιθύμητη προσοχή στο πρόσωπό της: έτσι είναι διαδοχικά η Ελίνα Μακροπούλου, η Ευγενία Μοντέζ, η Ελιάν Μακ Γκρέγκορ, η Εκατερίνα Μίσκιν, η Έλσα Μίλερ – τα αρχικά του ονοματεπώνυμού της παραμένουν πάντα τα ίδια.

Η όπερα εκτυλίσσεται στην Πράγα το 1922 όταν η πρωταγωνίστρια είναι η διάσημη τραγουδίστρια Εμίλια Μάρτυ. Την πρωτοβρίσκουμε, στην Α΄ πράξη, σε ένα δικηγορικό γραφείο της πόλης να βοηθάει στη διαλεύκανση μιας υπόθεσης κληρονομιάς, με απώτερο στόχο να ξαναφτάσει στα χέρια της το έγγραφο με τη συνταγή του ελιξιρίου που δημιούργησε ο πατέρας της και το οποίο το χρειάζεται καθώς η δράση του έχει αρχίσει να εξασθενεί. Η Β΄ πράξη εκτυλίσσεται στην άδεια σκηνή ενός λυρικού θεάτρου, όπου η Εμίλια Μάρτυ υπόσχεται να περάσει τη νύχτα με τον άνθρωπο που μπορεί να της δώσει το έγγραφο που αναζητά. Η αυτοκτονία του ερωτευμένου μαζί της γιου του την αφήνει παγερά αδιάφορη· οι αιώνες που έχουν περάσει από πάνω της την έχουν μετατρέψει σε μια ψυχρή και κυνική γυναίκα χωρίς ίχνος ανθρωπιάς. Στη Γ΄ πράξη η Εμίλια, αν και έχει πια τη συνταγή του μαγικού ελιξιρίου στα χέρια της, αποφασίζει να μην το χρησιμοποιήσει έχοντας πλέον συνειδητοποιήσει τη φρικτή μεταμόρφωση που έχει υποστεί η προσωπικότητά της στη διάρκεια της αιώνιας ζωής της: αφήνεται και γερνά ταχύτατα μπροστά στα μάτια των παριστάμενων, ώσπου πεθαίνει προσευχόμενη. Η συνταγή του ελιξιρίου ρίχνεται στη φωτιά και χάνεται για πάντα.

Ο Λέος Γιάνατσεκ μοιάζει έτσι να συμφωνεί με την ομηρική αντίληψη που είδαμε, ότι η ανθρώπινη ζωή αποκτάει νόημα μόνο όταν έχει ένα ορατό τέλος. Γιατί ο θάνατος είναι αυτός που, θέτοντας όρια στον ανθρώπινη ύπαρξη, της δίνει σχήμα και βάθος, σκοπό και κατεύθυνση και έτσι μόνο ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει την ανθρωπινότητά του. Η μοίρα της Ελίνας Μακροπούλου ακούγεται ταυτόχρονα σαν προειδοποίηση προς την επιστήμη και τον άνθρωπο της δικής μας εποχής που οδεύει με μεγάλα βήματα προς την όλο και μεγαλύτερη επιμήκυνση της ζωής, πολύ πέρα από τα έως τώρα γνωστά μας όρια.

Το λιμπρέτο της όπερας έχει γράψει ο ίδιος ο Λέος Γιανάτσεκ, βασισμένος στο ομώνυμο θεατρικό έργο του συμπατριώτη του Κάρελ Τσάπεκ – ένα έργο που συνδυάζει το θρίλερ με το υπαρξιακό δράμα και την επιστημονική φαντασία με το ψυχόδραμα.

Το λιμπρέτο της όπερας έχει γράψει ο ίδιος ο Λέος Γιανάτσεκ, βασισμένος στο ομώνυμο θεατρικό έργο του συμπατριώτη του Κάρελ Τσάπεκ (1890-1938). Έργο που συνδυάζει το θρίλερ με το υπαρξιακό δράμα και την επιστημονική φαντασία με το ψυχόδραμα. Το οποίο μάλιστα, αν αποτελεί κυρίως έναν βαθύ στοχασμό πάνω στις έννοιες της ζωής, του θανάτου και του χρόνου, άλλο τόσο είναι και μια πικρή ερωτική εξομολόγηση του συνθέτη προς την κατά σαράντα χρόνια νεότερή του Καμίλα Στέσλοβα με την οποία εκείνη την εποχή ακριβώς ήταν ερωτευμένος.

Είναι φανερό πως σε ένα έργο με τόσο πυκνή δράση, πολλούς και έντονους διαλόγους και μεγάλο αριθμό προσώπων, όπως είναι η Υπόθεση Μακρόπουλου, η μουσική δεν μπορεί παρά να υπηρετεί τον λόγο και όχι το αντίθετο. Ο Γιάνατσεκ παρουσιάζει ένα λιτό μουσικό ιδίωμα που στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στα ρετσιτατίβα και στα σύντομα μουσικά θέματα, το οποίο αποδίδει εξαιρετικά τη νευρικότητα και την αγωνία που κυριαρχεί σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. Ο μεγάλος τελικός μονόλογος της αινιγματικής ηρωίδας, με τον οποίο αποκαλύπτει το μυστικό της ζωής της και τις πολλαπλές ταυτότητές της, συγκλονίζει τόσο μουσικά όσο και δραματουργικά. Ο χρόνος έχει ξαναγίνει αυτό που από πάντα ήταν: ο αδυσώπητος δυνάστης και ο μοναδικός νοηματοδότης της ανθρώπινης ζωής.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Λέος Γιάνατσεκ, Υπόθεση Μακρόπουλου
Μουσική διεύθυνση Οντρέι Όλος
Σκηνοθεσία Γιάννης Χουβαρδάς

ΠΡΕΜΙΕΡΑ 20 ΜΑΙΟΥ 2018
20, 23, 25 Μαΐου 2018

Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Ώρα έναρξης: 20.00

Σκηνικά Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια Ιωάννα Τσάμη
Δραματουργική συνεργασία Έρι Κύργια
Κινησιολογία Πατρίσια Απέργη
Φωτισμοί Λευτέρης Παυλόπουλος

Εμίλια Μάρτυ: Έλενα Κελεσίδη
Άλμπερτ Γκρέγκορ: Δημήτρης Πακσόγλου
Δρ Κόλενατυ: Βαγγέλης Μανιάτης
Βίτεκ: Νίκος Στεφάνου
Κριστίνα: Άρτεμις Μπόγρη
Βαρόνος Γιάροσλαφ Πρους: Γιάννης Γιαννίσης
Γιάνεκ: Χρήστος Κεχρής
Κόμης Χάουκ-Σέντορφ: Δημήτρης Σιγαλός
Τεχνικός σκηνής: Αρκάδιος Ρακόπουλος
Καθαρίστρια / Καμαριέρα: Μιράντα Μακρυνιώτη
Στον ρόλο του Γιατρού ο Ιερώνυμος Καλετσάνος
Με την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε εδώ.

Διαβάστε ακόμα: Λεωνίδας Καβάκος – «Στην Ελλάδα υπάρχουν τα πάντα αλλά δεν λειτουργεί τίποτα»

TAGS :
Εθνική Λυρική Σκηνή Λέος Γιάνατσεκ υπαρξισμός Υπόθεση Μακρόπουλου

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook