Ζούμπιν Μέτα: o μαιτρ της μπαγκέτας αντέχει ακόμη

Ο Ζούμπιν Μέτα με τον ισραηλινό βιολονίστα Πίνχας Ζούκερμαν.  Ο Μέτα διευθύνει μεν καθιστός, αλλά πάντως από μνήμης (Φωτογραφία: Θωμάς Δασκαλάκης).

Πολύ έξω έπεσα στις μετεωρολογικές προβλέψεις μου τη Δευτέρα, 14 Ιουνίου 2021· μόλις μια μέρα μετά το πρώτο μπάνιο του καλοκαιριού βρέθηκα με ομπρέλα και διπλό σακάκι να φυλάγομαι από το κρύο και την υγρασία στα ορεινά του Ηρωδείου.

Επειδή αυτό που πραγματικά μου είχε λείψει ήταν η ακρόαση καλής μουσικής με θέα την φωτισμένη Ακρόπολη, για την πρώτη μετεγκλεισμική συναυλία έβγαλα ένα εισιτήριο στη τελευταία σειρά του άνω διαζώματος. Οφείλω να πω ότι ως προς αυτό όντως ικανοποιήθηκα, καθώς ο νέος φωτισμός της Ελευθερίας Ντεκώ ήταν πάρα πολύ καλός από αυτή την οπτική γωνία και η θέα των μνημείων μέσα από τη νοτισμένη ατμόσφαιρα πραγματικά μαγική.

Πιο σύνθετη είναι αντίθετα η αποτίμηση του επετειακού Gala της τριακονατετίας του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, που ξεκίνησε εγκαίρως για να προλάβει την επαπειλούμενη βροχή, αλλά τελικά δεν τα κατέφερε και πραγματοποιήθηκε μόνο κατά το ήμισυ. Βέβαια η υγρασία μπορεί να έχει και τα θετικά της στη διάδοση του ήχου, αυτό όμως που ήταν σίγουρα ωφέλιμο ήταν τα υποχρεωτικά κενά που αφήνονται για υγειονομικούς λόγους ανάμεσα στους ακροατές.

Αυτά βοηθούν σημαντικά την ακουστική του χώρου επιτρέποντας να αναπαραχθούν αρμονικοί που διαφορετικά απορροφούνται όταν το κοίλο είναι εντελώς κατειλημμένο από θεατές. Επιστημονικά δεν μπορώ να το εξηγήσω με μεγαλύτερη ακρίβεια, αλλά είναι εμπειρικά διαπιστωμένο ότι τις καλύτερες ηχητικές εντυπώσεις στο Ηρώδειο τις έχουμε σε τέτοιο συνδυασμό συνθηκών.

Για την αθηναϊκή τους εμφάνιση ο αρχιμουσικός Ζούμπιν Μέτα (Βομβάη 1936) και η Ορχήστρα του Φλωρεντινού Μουσικού Μαΐου ήλθαν «σκαστοί» ανάμεσα σε δυο παραστάσεις της «Δύναμης του Πεπρωμένου» στην νέα Όπερα της Φλωρεντίας, σε νέα σκηνοθεσία Carlus Padrissa / Fura dels Baus. Το πρόγραμμα της βραδιάς περιλάμβανε το Κοντσέρτο για βιολί σε ρε μείζονα, έργο 77, του Γιοχάνες Μπραμς, με σολίστ τον ισραηλινό βιολονίστα Πίνχας Ζούκερμαν (Τελ Αβίβ 1948), και τη Δεύτερη Συμφωνία του ίδιου συνθέτη, στην ίδια τονικότητα, έργο 73.

Είναι έργα τα οποία επίσης ερμηνεύουν αυτή την εποχή στα πλαίσια του Κύκλου Μπραμς που πραγματοποιούν στο 83ο Φεστιβάλ του Φλωρεντινού Μουσικού Μαΐου, μαζί με τον σολίστ της βραδιά. Οι σχέσεις του Μέτα με τον Μουσικό Μάη, που παρά το όνομα του πλέον βαστά ως τον Ιούλιο, είναι πολύχρονες και ιδιαίτερα βαθιές, όπως και με τον σολίστ, με τον οποίο ηχογράφησε το κοντσέρτο του Μπραμς με τη Φιλαρμονική του Λος Άντζελες το 1994.

Επιτέλους μια «ελεύθερη» συναυλία για το αθηναϊκό κοινό (Φωτογραφία: Θωμάς Δασκαλάκης).

Αν και πλέον χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο για τις μετακινήσεις του, επί σκηνής ο αρχιμουσικός περπάτησε συνοδευόμενος από τον σολίστ προκειμένου να φτάσει ως την ψηλή καρέκλα που τον περίμενε στο πόδιον. Ο Μέτα διευθύνει μεν καθιστός, αλλά πάντως από μνήμης! (*)

Διευθύνει πάντοτε με μπαγκέτα, αλλά η κίνηση είναι περιορισμένη, με αποτέλεσμα τα στοιχεία που θα καθιστούσαν ανάγλυφα αρθρωμένη την ερμηνεία τώρα απλώς να υποδηλώνονται. Οι ρυθμοί ήταν αργοί και η δυναμική ήπια, και έλειπαν οι σαφείς διαφοροποιήσεις στη ρυθμική αγωγή και οι αντιθέσεις χαρακτήρα μεταξύ των επιμέρους μερών και υποενοτήτων. Συνολικά, η ερμηνεία ήταν ρευστή και γαλήνια, χωρίς πάθος ή εξάρσεις.

Ο Ζούμπιν Μέτα με τον δάσκαλό του Χανς Σβαρόφσκυ την εποχή των σπουδών του στη Βιέννη (Φωτογραφία: ARchive Hans Swarowsky Akademie).

Παρά τους περιορισμούς όμως, ο Μέτα δεν παύει να είναι ο μάγος της μπαγκέτας, ένας αρχιμουσικός με την τεράστια εμπειρία και χαρισματικός απόφοιτος της τάξης διεύθυνσης ορχήστρας του Χανς Σβαρόφσκι στη Μουσική Ακαδημία της Βιέννης. Υπό την καθοδήγησή του, η φλωρεντινή ορχήστρα έβγαλε έναν σπάνιο ήχο, μαλακό και στρογγυλεμένο, με πολύ όμορφη ανάμειξη των φωνών και των ηχοχρωμάτων· οι φράσεις ήταν όμορφα πλασμένες, και ακούγονταν αβίαστες, σαν να ήταν η ίδια η μουσική που ανέπνεε. Είναι ένας ήχος που δυστυχώς πλέον όλο και περισσότερο λείπει, αν δεν έχει εντελώς εξαφανιστεί, στη σημερινή ορχηστρική πρακτική. Αυτό, μαζί με την αγάπη των παλιών καιρών, αρκούν για να χαρακτηριστεί καλλιτεχνικά σημαντική η εκδήλωση.

Και επειδή μερικές φορές η μεταφορά είναι καλύτερη από την κυριολεξία, η εμπειρία ήταν σαν να βγάζεις τη συλλεκτική oldtimer από το γκαράζ για μια κυριακάτικη βόλτα στην ηλιόλουστη εξοχή της Τοσκάνης, να ρολάρεις νοσταλγικά απολαμβάνοντας το γεγονός ότι το μοτέρ δουλεύει ακόμα, προσέχοντας πάντοτε να μην το ζορίσεις, και εκμεταλλευόμενος την αργή ταχύτητα για απολαύσεις το τοπίο – ή εν προκειμένω, μια ιδανική υπόκρουση κατά την αισθητικά ανυψωτική θέαση του Παρθενώνα. Ο βιολονίστας Πίνχας Τσούκερμαν με το ευγενικό, λυρικό του παίξιμο, ήλθε να δώσει μια αναγκαία ανάσα κίνησης και ζωής σε αυτή την ειδυλλιακή, αλλά κάπως ακίνητη εικόνα.

Δυστυχώς, περίπου στο μέσον του τρίτου μέρους άρχισε ένα ψιλόβροχο και άνοιξαν οι ομπρέλες. Παρά τη πρόθεση του αρχιμουσικού να συνεχίσει απτόητος ως το τέλος, ο σολίστ τού έκανε σήμα και αναγκάστηκε να σταματήσει, με την ορχήστρα να τρέπεται κυριολεκτικά σε φυγή προκειμένου να προστατέψει τα ευαίσθητα όργανα από το νερό και την υγρασία. Τόσο όσο χρειάστηκε για να μην επιστραφούν τα εισιτήρια, σχολίασαν οι φαρμακερές γλώσσες, πράγμα που δεν είναι απολύτως αληθές, αφού παίχτηκε λίγο λιγότερο από το μισό πρόγραμμα. Μακάρι να μπορούσε η συναυλία να συνεχιστεί την επομένη, ή να είχε μετατοπιστεί για την προηγούμενη ημέρα.

Ο καιρός δεν ήταν ο καλύτερος σύμμαχος.

ΥΓ 1: Το αρχικό όνομα της ορχήστρας λογικά θα πρέπει να ήταν Orchestra Stabile Fiorentina (όπως αναφέρεται στην εκδήλωση για την 90η επέτειο από την ίδρυσή της), αλλά κάπου γράφτηκε λάθος Stabile Orchestrale Fiorentina που δεν είναι τελείως κανονικά ιταλικά και από εκεί το έχουν αντιγράψει πολλοί, συμπεριλαμβανομένου και του προγράμματος της βραδιάς. Φοβάμαι επίσης ότι ο κορρέκτορας μετέτρεψε τον πατέρα του συνθέτη από Γιόχαν Γιάκομπ σε Γιόχαν Γιάκομπς, μάλλον τον πέρασε για καφέ φίλτρου.

ΥΓ 2: Η επετειακή βραδιά ήταν η πρώτη από τις (ελάχιστες) συμφωνικές συναυλίας του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών και ασφαλώς αποτέλεσε και σημαντικό κοινωνικό γεγονός. Παρακολούθησαν η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου με τον σύντροφό της, η σύζυγος του πρωθυπουργού Μαρέβα Γκραμπόφσκι-Μητσοτάκη, η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ο Υφυπουργός Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του  Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Γιάννης Βακαρέλης και ο πρόεδρος του ΔΣ Νίκος Πιμπλής, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών Κατερίνα Ευαγγελάτου και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης, και πολλοί πολλοί άλλοι. Παρακολούθησαν επίσης ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος με τη σύζυγό του τέως βασίλισσα Άννα Μαρία, η βασίλισσα Σοφία της Ισπανίας και η αδελφή τους Ειρήνη, καθώς ο Μέτα είναι παλαιόθεν φίλος με την τέως ελληνική βασιλική οικογένεια, όπως και με σημαντικούς Έλληνες του εξωτερικού.

ΥΓ 3: Δεδομένης και της κλιματικής αλλαγής με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αδυναμία εποχικών  μετεωρολογικών εκτιμήσεων, θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο να ξαναστεγαστεί το Ωδείο Ηρώδου Αττικού με μια ξύλινη στέγη αντίστοιχη με αυτή που είχε στην αρχαιότητα, η οποία θα καταστήσει τον χώρο ιδανικό για συναυλίες. Θα χάναμε βέβαια τη θέα στην Ακρόπολη, αλλά με πέντε χιλιάδες θέσεις θα είχαμε την καλύτερη αίθουσα συναυλιών στον κόσμο, με δυνατότητα να χρηματοδοτεί τις εκδηλώσεις μέσω των εισιτηρίων. Εναλλακτικά θα μπορούσε ίσως να βρεθεί κάποια λύση κάλυψης για τις περιπτώσεις κακοκαιρίας όπως αυτή της Δευτέρας. Σε κάθε περίπτωση, μια νέα ακουστική μελέτη με προτάσεις που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ακροαματική εμπειρία χωρίς μη αναστρέψιμες επεμβάσεις στο μνημείο θα ήταν λίαν ευπρόσδεκτη, ή μάλλον θα έλεγα αναγκαία.

Τα στοιχεία της παράστασης:

Megaron Gala: A Megaron – The Athens Concert Hall production for its 30-year-anniversary

Zubin Mehta (conductor) / Pinchas Zukerman (violin) / Orchestra del Maggio Musicale Fiorentino
Johannes Brahms (1833-1897)
– Violin Concerto in D major / Κοντσέρτο για βιολί σε ρε μείζονα, Opus 77
Allegro non troppo / Adagio / Allegro giocoso, ma non troppo vivace – Poco piu presto
– Symphony No. 2 in D major /  Συμφωνία αρ. 2 σε ρε μείζονα, Opus 73
Allegro non troppo / Adagio non troppo / Allegretto grazioso / Allegro con spirito

(*) Έτσι δηλαδή όπως τον παρακολουθήσαμε να κάνει και σε διαδοχικές διαδικτυακές συναυλίες που έδωσε τον χειμώνα με διαφορετικό κάθε φορά πρόγραμμα: στην Κρατική Ορχήστρα στο Μόναχο (26 Ιανουαρίου), τη Σκάλα του Μιλάνο (6 Φεβρουαρίου και 4 Απριλίου – την ενδιάμεση συναυλιακή απόδοση της Σαλώμης του Ρίχαρντ Στράους ανέλαβε ο Ρικάρντο Σαγύ γιατί ο ίδιος νοσηλεύτηκε, μάλλον με υπερκόπωση), την Φιλαρμονική του Βερολίνου (17 Απριλίου) και την Κρατική Όπερα της ίδιας πόλης (29 Απριλίου), όταν γιόρτασε τα 85α γενέθλιά του, με σολίστ τον Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ στο πιάνο. 

Διαβάστε ακόμα: Bartek Niziol – «Λατρεύω τους ελληνικούς μύθους».

TAGS :
Ηρώδειο κλασική μουσική

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook