pitti5

Από το κοστούμι ώς τα τζην, από το bleu marine ώς το bleu roi και το γαλάζιο πουκάμισο, το μπλε είναι ταυτόχρονα τόσο το χρώμα της αμπιγιέ εμφάνισης όσο και του ντεκοντρακτέ ντυσίματος. (photo credit: Nam – STREETFASN)

Ξέρουμε ότι η αντίληψη των χρωμάτων είναι υποκειμενική, όπως και ότι το σύγχρονο μάρκετινγκ έχει την ικανότητα να δίνει ποιητικά ονόματα στα πιο χάλια χρώματα – ένα κίτρινο του κατρουλιού θα γίνει «χρυσαφένια απόχρωση», ένα λασπερό μπορντό θα ονομαστεί «δαμασκηνί» και το σκατί «σοκολατί».

Ωστόσο, η παλέτα που διαθέτουμε, ενώ υποτίθεται πως είναι άπειρη, στην πραγματικότητα περιορίζεται σ’ ένα σύστημα βασικών χρωμάτων όπου το καθένα έχει τη θέση του. Ελάχιστοι είναι εκείνοι, για παράδειγμα που διαθέτουν ένα κατακόκκινο κοστούμι, ενώ όλοι μας έχουμε σκούρο μπλε συνολάκι: υπάρχουν κοινωνικοί λόγοι γι’ αυτό που ξεπερνούν τις ατομικές επιλογές, οι οποίοι όμως αλλάζουν σε κάθε εποχή.

Ανεπαίσθητα, στο πέρασμα του χρόνου, χωρίς σχεδόν να το έχουμε συνειδητοποιήσει, το μπλε είναι το χρώμα εκείνο που κυριάρχησε στην γκαρνταρόμπα μας. Από το κοστούμι ώς τα τζην, από το bleu marine ώς το bleu roi και το γαλάζιο πουκάμισο, το μπλε είναι ταυτόχρονα τόσο το χρώμα της αμπιγιέ εμφάνισης όσο και του ντεκοντρακτέ ντυσίματος. Αυτό δεν είναι τυχαίο, έχει μια ιστορία και συνδιαμορφώνει τα θεμελιώδη σύμβολα της κοινωνίας μας.

Vierge-en-Oraison-Ecole-de-Tours

Jean Bourdichon, «Η Παρθένος δεόμενη», Σχολή της Tours, γύρω 1480.

Οι μελέτες του ιστορικού Michel Pastoureau πάνω στα χρώματα (στην Ελλάδα τον ξέρουμε από το βιβλίο του «Το ρούχο του διαβόλου», εκδ. Μελάνι, 2003) βοηθάνε να καταλάβουμε καλύτερα εκείνα που φοράμε. Μας μαθαίνει, ας πούμε ότι το μπλε κατ’ αρχάς… δεν υπάρχει! Κι ακόμα χειρότερο, στην Αρχαιότητα, το μπλε θεωρείται βάρβαρο χρώμα (οι Κέλτες και τα γερμανικά φύλα έβαφαν μ’ αυτό το σώμα τους για να πάνε στη μάχη): Στη Ρώμη, το να ντύνεσαι με μπλε χρώματα θεωρείται εν γένει μειωτικό, εκκεντρικό ή σημάδι πένθους. Και οι γαλονομάτηδες πιστευόταν ότι υπέφεραν από κάποιο φυσικό ελάττωμα. Στη γυναίκα, είναι σημάδι μιας διόλου ενάρετης φύσης. Στον άνδρα, δείχνει ότι είναι γυναικωτός, βάρβαρος ή γελοίος.

Στο πλέγμα των συμβολικών αναπαραστάσεων του Μεσαίωνα, το μπλε δεν καταλαμβάνει καμία θέση: το κόκκινο παραπέμπει στην εξουσία, το λευκό στην αγνότητα, το μαύρο στο σκότος ή τη βρομιά.

Στα τέλη του 14ου αι., το μπλε παίρνει τα σκήπτρα από το κόκκινο. Γίνεται χρώμα της μόδας, χρώμα ευγενές, χαρούμενο και ενάρετο. Ωστόσο, τους δύο επόμενους αιώνες θα κυριαρχήσουν το γκρι και το μαύρο.

Σε ό,τι αφορά τα υφάσματα, οι αντιθέσεις είναι εκείνες μεταξύ μαύρου και λευκού (σκοτάδι / φως) και του λευκού και του κόκκινου (το λευκό παραπέμπει στο άβαφο ύφασμα, το κόκκινο στην πυκνότητα της ύφανσης). Το πράσινο είναι το χρώμα της βλάστησης και του πεπρωμένου.

Σε αντίθεση με το Βυζάντιο, όπου το γαλάζιο είναι το χρώμα του ουρανού και των ιματίων του Χριστού, στη Δύση το μπλε απουσιάζει από τα ιπποτικά σύμβολα των μυθιστοριών του κύκλου του Αρθούρου όπως κι από τη χριστιανική λειτουργία. Αυτά ώς το 12ο αι.

philippe_2_auguste_tableau

Jean de Tillet, “Φίλιππος Β’ της Γαλλίας”, 16ος αι.

Από κει και μετά, η χρωμοφιλία ορισμένων θεολόγων θα ευνοήσει τον εξωραϊσμό των ναών: προοδευτικά, το μπλε θα κάνει την εμφάνισή του ως συμπληρωματικό του λευκού και του χρυσού, για να παραπέμψει στο φως και το θείο. Συνδέεται με τη λατρεία της Παρθένου και τα βιτρό των καθεδρικών.

Διαβάστε ακόμα: Formal & casual, υπάρχει πλέον διαφορά;

Το γαλάζιο κάνει πλέον την εμφάνισή του σε πολυάριθμους θυρεούς και ειδικά σε κείνους των βασιλέων της Γαλλίας. Ο Φίλιππος Β΄, ο Λουδοβίκος Θ΄ και ο Ερρίκος Γ΄της Αγγλίας ήταν οι πρώτοι ηγεμόνες που ντύθηκαν στα μπλε.

Από τεχνικής πλευράς, το μπλε που χρησιμοποιείται στα υφάσματα παράγεται δύσκολα: η ισάτις που φύεται στην Ευρώπη δεν δίνει έντονο χρώμα (η πάστα της λέγεται «pastel») και το ινδικό (indigo) που έρχεται απ’ την Ινδία είναι ακριβό. Αντίθετα, το κόκκινο το προμηθεύονταν εύκολα χάρη στο ριζάρι (ερυθρόδανο το βαφικό) ή το πιο ακριβό κερμέζι.

blanche-de-castille

H στέψη του Λουδοβίκου Η΄και της Λευκής της Καστίλης (1223).

Στα τέλη του 14ου αι., το μπλε παίρνει τα σκήπτρα από το κόκκινο. Γίνεται χρώμα της μόδας, χρώμα ευγενές, χαρούμενο και ενάρετο. Ωστόσο, τους δύο επόμενους αιώνες θα κυριαρχήσουν το γκρι και το μαύρο και οι σκούρες αποχρώσεις (καφετιές και κυανές). Η προτεσταντική Μεταρρύθμιση επιβάλλει μια αυστηρότητα, της οποίας οι επιπτώσεις θα έχουν μεγάλη χρονική διάρκεια. Ο Παστουρό φτάνει στο σημείο να μιλήσει για «καλλιτεχνική χρωμοφοβία».

Το μπλε θα γίνει επίσης το εμβληματικό χρώμα των επαναστάσεων –αρχικά της αμερικανικής, της γαλλικής στη συνέχεια- που θα το αναδείξουν σε εθνικό χρώμα, προσθέτοντάς το στις σημαίες τους.

Όπως και στο Βυζάντιο, όπου οι θεολόγοι απέτρεπαν τις γυναίκες να ντύνονται στο χρυσό και την πορφύρα, έτσι κι οι προτεστάντες σχετίζουν τα ρούχα με την αμαρτία: οι φιοριτούρες και οι καλλωπισμοί παρασύρουν στο αμάρτημα της ματαιοδοξίας, όπως κι η πολυτέλεια, η ψιμυθίωση και η επίδειξη. Το μπλε δεν το προγράφουν ούτε το απαγορεύουν, καθώς θεωρείται ουδέτερο χρώμα, ιδίως αν είναι σκούρο.

Lariote-du-titien

Τισιανός, «Πορτρέτο του Αριόστο», 1508-1510.

Θα πρέπει να περιμένουμε το 18ο αι., για να ξαναπάρει το μπλε την πρωτοκαθεδρία του. Στο πλαίσιο του ρομαντισμού, κερδίζει το χαμένο έδαφος. Το κυανό ένδυμα του νεαρού Βέρθερου, του ήρωα του Γκαίτε, θα γνωρίσει μεγάλες πιένες μετά τη δημοσίευση του έργου το 1774. Θα γίνει επίσης το εμβληματικό χρώμα των επαναστάσεων –αρχικά της αμερικανικής, της γαλλικής στη συνέχεια- που θα το αναδείξουν σε εθνικό χρώμα, προσθέτοντάς το στις σημαίες τους.

Διαβάστε ακόμα: Οι μυθικοί οίκοι των ανδρικών παπουτσιών.

Το κόκκινο, χρώμα του τυφλού πατριωτισμού, θα δώσει τη θέση του στο γκρι-μπλε των στολών, και θα μετατραπεί σε κομουνιστικό έμβλημα (νερωμένο, η ροζ του απόχρωση θα δηλώνει το σοσιαλισμό), ενώ το μπλε προοδευτικά θ’ αλλάξει πρόσημο και θα γίνει το χρώμα των συντηρητικών κομμάτων.

Με την κωδικοποίηση του ανδρικού στυλ που γίνεται στα τέλη του 19ου αι., η εξειδίκευση των χρωμάτων θέλει το πράσινο και το καφετί να προορίζονται για αγροτική χρήση (no brown in town…) και το μαύρο για επαγγελματική ή formal, όπως και το 15ο αι.

Οι κύκλοι αυτοί, όπου συγκλίνουν τεχνική, ηθική, πολιτική και θρησκεία για να εξηγήσουν τις χρωματικές μόδες, θα δουν το μπλε να επιστρέφει δυναμικά τον 20ο αι.

Το μπλε, σε αντίθεση με το μαύρο, μπορεί να έχει πολυάριθμες αποχρώσεις, οπότε δεν είναι και τόσο περίεργο που βρίσκεται παντού σε μια κοινωνία όπου οι ενδυματολογικές επιλογές είναι πλέον πιο ελεύθερες.

Το σκούρο μπλε επιβάλλεται στις στολές (των αστυνομικών, των ταχυδρομικών και φυσικά των ναυτικών), κατόπιν μεταξύ των πολιτών. Σύμφωνα με τον Παστουρό «ένα από τα μεγαλύτερα ενδυματολογικά γεγονότα του 20ου αι. είναι η μετατροπή του μαύρου σε σκούρο μπλε». Στην πραγματικότητα, αυτή η μεταβολή υποδηλώνει μια μορφή δομικής μετατόπισης, γιατί το μαύρο δεν εξαφανίζεται. Έναντι του μαύρου, το οποίο αντιπροσωπεύει την αυστηρότητα, άρα και το φορμαλισμό, το μπλε επιβλήθηκε σιγά-σιγά ως μία πιο «φιλική» παραλλαγή του.

Fantassin-1914-001

Γάλλοι στρατιώτες φεύγουν για το μέτωπο (1914).

Οι σημερινές στυλιστικές συμβάσεις αποτελούν την κατάληξη αυτής της χρωματικής ανασύνθεσης: το μαύρο προορίζεται για λειτουργίες πολύ κωδικοποιημένου φορμαλισμού (βραδινό ένδυμα, επίσημες τελετές, εγκαίνια, ορκωμοσίες, κηδείες κ.λπ.), ενώ το μπλε ταλαντεύεται μεταξύ του formal (σκούρο μπλε), της επιδίωξης της κομψότητας (οι πιο ανοιχτοί τόνοι) και του ουδέτερου (το γαλάζιο πουκάμισο).

Είναι σαν το μπλε να έγινε μια πιο ήπια εκδοχή του μαύρου, με το οποίο σχηματίζει πλέον ένα είδος αντιθετικής εγγύτητας.

Το μπλε είναι επίσης ένα χρώμα «πασπαρτού», λόγω της διακριτικότητάς του. Σχεδόν φυσιολογικά, γίνεται με τα μπλε ρούχα εργασίας και τα μπλου τζην ένα μπανάλ χρώμα, του οποίου η ιδιαιτερότητα λειτουργεί ως φόντο που ακριβώς επιτρέπει να το ταιριάξεις μ’ ένα κάρο άλλα χρώματα.

Γιατί το χρωματάκι, σε αντίθεση με το μαύρο, μπορεί να έχει πολυάριθμες αποχρώσεις, οπότε δεν είναι και τόσο περίεργο που βρίσκεται παντού σε μια κοινωνία όπου οι ενδυματολογικές επιλογές είναι πλέον πιο ελεύθερες, επιτρέποντας πολλαπλούς συνδυασμούς.

Έτσι το μπλε, εξαιτίας της συμβολικής του ουδετερότητας και του χρωματικού του πλούτου, εξελίχθηκε σε ένα από τα κυρίαρχα χρώματα της εποχής μας.

Αυτό όμως θέτει το ερώτημα της ιστορικής εξέλιξης των χρωμάτων και της κυκλικής τους δυναμικής: το κόκκινο και το πράσινο άραγε μια μέρα θα ξανάρθουν στο προσκήνιο;

belvest3-RED

Tο κόκκινο και το πράσινο άραγε μια μέρα θα ξαναέρθουν στο προσκήνιο; (Kοστούμι από την κολεξιόν Belvest 2015/2016)

//Περισσότερες πληροφορίες: Michel Pastoureau, “Bleu, histoire d’une couleur”, Seuil, 2000.

 

Διαβάστε ακόμα: Aυτό είναι Νόημα του Στυλ σύμφωνα με τον σοφιστικέ σκηνογράφο και ενδυματολόγο Νίκο Πετρόπουλο.

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top