Η ανατριχιαστική ιστορία της λοβοτομής

O Egas Moniz, ο οποίος είναι και κοινά αποδεκτός ως πατέρας της ψυχοχειρουργικής, πήρε το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1949 και φιγουράριζε στα χαρτονομίσματα των 10.000 εσκούδων επειδή ακριβώς τελειοποίησε τη λοβοτομή. (photo: www.medicalbag.com).

Το 1952, η Εύα Περόν, η διαβόητη σύζυγος του Αργεντινού δικτάτορα, λοβοτομήθηκε εξαιτίας ενός καρκίνου της μήτρας. Μπορεί να ακούγεται παράξενο σ’ όλους εκείνους που σχετίζουν την επέμβαση αυτή με τις ψυχιατρικές διαταραχές. Ωστόσο, τότε, επρόκειτο για μια πρακτική σχετικά τρέχουσα, ώστε να μειωθεί ο πόνος. Εξάλλου, η Εύα Περόν δεν ήταν μοναδική περίπτωση διασημότητας που υποβλήθηκε σε λοβοτομή. Το ίδιο συνέβη, για παράδειγμα, με τη Ρόζμαρι Κένεντι, την αδελφή του Τζον Κένεντι.

Στην ιατρική κοινότητα, οι γνώμες σχετικά με την πρακτική αυτή διίσταντο. Από χειρουργικής πλευράς, διακόπτοντας ορισμένα νευρωνικά κυκλώματα, δεν επηρέαζες την αντίληψη του πόνου, αλλά τη βίωση του. Δηλαδή ο ασθενής γινόταν απαθής: πονούσε το ίδιο, αλλά δεν είχε συναίσθηση του πόνου.

Ωστόσο, ο Πορτογάλος Egas Moniz, ο οποίος είναι κοινά αποδεκτός ως πατέρας της ψυχοχειρουργικής, πήρε το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1949 και φιγουράριζε στα χαρτονομίσματα των 10.000 εσκούδων επειδή τελειοποίησε τη λοβοτομή. Μέθοδο την οποία ανέπτυξε το 1934, εφαρμόζοντάς τη σε χιμπατζήδες και αμέσως ένα χρόνο μετά σε μια γυναίκα (!) Τι έκανε; Έχωνε μια λεπτή σπάτουλα στο μπροστινό μέρος του κρανίου των ασθενών, ώστε να διαχωρίσει ελαφρά τους δύο μετωπιαίους λοβούς, προτού ρίξει οινόπνευμα για να νεκρώσει αυτό το τμήμα του εγκεφαλικού φλοιού.

Πριν απ’ αυτόν, το 1890, ο Ελβετός γιατρός Gottlieb Burkhardt είχε πραγματοποιήσει έξι ανάλογες χειρουργικές επεμβάσεις, οι οποίες και έθεσαν τις βάσεις της λοβοτομής. Δύο από τους ασθενείς πέθαναν κατά τη διάρκεια της πράξης και κάποιοι άλλοι μετά από λίγες βδομάδες, γεγονός το οποίο ανάγκασε το γιατρό να σταματήσει τις έρευνές του. Ωστόσο, από τότε, η πρακτική αυτή συνέχιζε να έχει πολυάριθμα θύματα.

Ο «παγοκόφτης» δεν ήταν το μόνο εργαλείο που αυτή η φρικτή διαδικασία είχε ανάγκη. (photo: historydaily.org)

Ο Moniz συνεργάστηκε στενά με έναν άλλο νευρολόγο, τον Almeida Lima. Μαζί ήταν οι μόνοι που αξιολογούσαν την πρόοδο του ασθενή μετά την επέμβασή τους. Ο λόγος αυτός εξηγεί γιατί παρουσίαζαν πάντα θετική την εξέλιξη κάθε περίπτωσης.

Την εποχή εκείνη, η πρακτική αυτή που σήμερα ασφαλώς θεωρείται βάρβαρη, ήταν η μόνη εναλλακτική, ελλείψει άλλων μέσων, για ορισμένους ιδιαίτερα διαταραγμένους ασθενείς, οι οποίοι εκούσια αυτοτραυματίζονταν ή ήταν ιδιαίτερα επιθετικοί. Σε σημείο, το 1937 στους New York Times, ο δημοσιογράφος William Laurence να την αποκαλέσει «χειρουργική γιατρειά της ψυχής».

Η μέθοδος ξέφυγε από τα όριά της με τον Αμερικανό νευροψυχίατρο Walter Freeman, όταν αυτός υιοθέτησε την τεχνική τροποποιώντας τη, χωρίς να είναι πραγματικός χειρουργός. Έχωνε μ’ ένα σφυράκι στον εγκέφαλο του νοσούντος, πάνω από την οφθαλμική κόγχη, ένα μυτερό εργαλείο που ο ίδιος είχε ονομάσει «παγοκόφτη» και το στριφογύριζε ώστε να διακόψει την επαφή των μετωπιαίων λοβών. Η όλη επιχείρηση δεν διαρκούσε πάνω από δέκα λεπτά. Ούτε ο πιο στοιχειώδης χειρουργικός κανόνας δεν γινόταν σεβαστός.

Έχωνε μ’ ένα σφυράκι στον εγκέφαλο του νοσούντος, πάνω από την οφθαλμική κόγχη, ένα μυτερό εργαλείο. Εκτιμάται ότι 40.000 Αμερικανοί ένιωσαν αυτό το σφυράκι στο κεφάλι τους. (photo: historydaily.org).

Ο Φρίμαν, μετά από πρόσκληση ψυχιατρικών ασύλων και άλλων θεσμών ή ακόμα και κατ’ οίκον, εφάρμοζε την αλυσιδωτή λοβοτομή, του στυλ «πάρε κόσμε νά ‘χεις». Η αναισθησία ήταν ανύπαρκτη, άντε το πολύ-πολύ ένα ηλεκτροσόκ πριν από την επέμβαση. Έπαιρνε σβάρνα τη χώρα μ’ ένα πράσινο φορτηγάκι και λοβοτομούσε δεξιά κι αριστερά, 3.500 λένε. Γενικά, εκτιμάται ότι 40.000 Αμερικανοί εγχειρίστηκαν εκείνη την περίοδο. Αριθμός που προκαλεί ρίγη.

Ένας από τους λόγους που ο Φρίμαν ήταν περιζήτητος ήταν δυστυχώς οικονομικός: η σχέση δολαρίου-υγείας ευνόησε τη διάδοση της λοβοτομής (κάποιο δόγμα μου θυμίζει αυτό). Το ζητούμενο δεν ήταν μόνον καταπραϋντικό, αλλά και να βγουν οι ασθενείς απ’ τα ιδρύματα, ώστε να εξοικονομηθούν χρήματα για την οικογένεια. Κυρίως γι’ αυτό και η λοβοτομή είχε τέτοιο σουξέ στις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη, χάρη στην κοινωνική ασφάλιση, τα πράγματα ήταν πιο συγκρατημένα.

Αποτέλεσμα: Η επέμβαση αυτή εφαρμόστηκε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού για κάθε είδους μη διαγνώσιμα συμπτώματα. Όλες οι ψυχικές διαταραχές θεωρούνταν ότι μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μ’ αυτόν τον τρόπο, ακόμα και η επιληψία ή κάποια επώδυνα χρόνια σύνδρομα. Οι περισσότεροι από τους πάσχοντες πέθαναν ή έγιναν «φυτά». Επιπλέον, η μέθοδος δεν στόχευε μόνον στις εγκεφαλικές διαταραχές. Το θέμα ήταν να «ηρεμήσουν» τους ασθενείς. Εφαρμόστηκε ακόμα και σε περιπτώσεις σχιζοφρένειας, παρά τη διαπίστωση ότι τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά.

Είναι σαφές ότι, στο τέλος, η ποικιλομορφία των συμπτωμάτων και η συχνή έλλειψη ηθικών αναστολών ως προς την ανάγκη να προβείς σε μια τέτοια επέμβαση, αλλά κυρίως οι σοβαρές και απρόβλεπτες παρενέργειές της, οδήγησαν την τεχνική να περιπέσει στην ανυποληψία.

Δεν είναι, όμως, οι μοναδικοί λόγοι: Μεγάλο ρόλο έπαιξε η εμφάνιση το 1952 του πρώτου νευροληπτικού, αντιψυχωσικού φαρμάκου, της χλωροπρομαζίνης. Περιέργως, ο δημιουργός της τη βάφτισε «χημική λοβοτομή». Το λανσάρισμα σχετικών φαρμάκων είχε ως συνέπεια τον περιορισμό της πρακτικής. Όπως καθοριστικό ρόλο στην άποψη της κοινής γνώμης έπαιξε η σπουδαία ταινία «Η φωλιά του κούκου» του Μίλος Φόρμαν, η οποία βγήκε σαν σήμερα στις 19 Νοεμβρίου του 1975 στις αμερικανικές αίθουσες.

Ο Τζάκ Νίκολσον κέρδισε το πρώτο του όσκαρ για την ταινία «Η φωλιά του Κούκου» του Μίλος Φόρμαν, το 1975. Η ταινία είχε κερδίσει άλλα τέσσερα, μεταξύ αυτών και το «καλύτερης ταινίας της χρονιάς».

Μια αμερικανική κοινοβουλευτική επιτροπή, από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, ενίσχυσε τους περιορισμούς στην εφαρμογή της λοβοτομής παρά την πρόοδο των χειρουργικών μεθόδων. Με τη στερεοτακτική, είναι πλέον δυνατό να προσεγγίσεις ένα πολύ ακριβές σημείο του εγκεφάλου και να αποφύγεις πλήρως τις μαζικές νευρωνικές νεκρώσεις που προκαλεί.

Έτσι, από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 ως το 2000, μόνο κάποια πέραν αμφισβήτησης σοβαρά κέντρα, όπως εκείνο της Βοστώνης, συνέχιζαν να κάνουν κάποιες επεμβάσεις, οι οποίες όμως πληρούσαν όλα τα προαπαιτούμενα, ιατρικά και ηθικά.

Σήμερα, η προσέγγιση είναι τελείως διαφορετική: εδώ και κάποια χρόνια, παρατηρείται μια επιστροφή στην ψυχοχειρουργική, ιδίως μέσω της βαθιάς εγκεφαλικής διέγερσης. Η μέθοδος αυτή συνίσταται στην τοποθέτηση εντός του εγκεφάλου, με ακρίβεια χιλιοστού, ενός ηλεκτροδίου συνδεδεμένου μ’ ένα μικροσκοπικό βηματοδότη: ένα είδος pacemaker του μυαλού. Επιτρέπει να αντιμετωπιστούν με επιτυχία κάποιες παθογένειες, όπως έντονα καταθλιπτικά σύνδρομα και ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές, του είδους να πλένεις τα χέρια σου εκατό φορές τη μέρα.

Η επέμβαση είναι πολύ πιο ήπια από τη λοβοτομή, τόσο σε επίπεδο προσωπικότητας αλλά κυρίως επειδή τα αποτελέσματά της μπορείς να τα ρυθμίσεις, να τα τροποποιήσεις, ακόμα και να τα αντιστρέψεις. Αυτές οι χειρουργικές επεμβάσεις εννοείται ότι γίνονται μόνο αφού πρώτα δοκιμαστούν φαρμακευτικές και ψυχοθεραπευτικές αγωγές.

Ευτυχώς, σήμερα η λέξη «λοβοτομή» είναι συνώνυμη της «σφαγής». Ωστόσο, η πρακτική συνεχίζει να ασκείται λάθρα. Την ίδια ώρα, μια ολόκληρη ομάδα συγγενών των ασθενών που πέθαναν έχει κινητοποιηθεί ώστε να αφαιρεθεί το Νόμπελ Ιατρικής από τον πρωτομάστορα Egas Moniz. Το μόνο καλό που έκανε η μέθοδος στην Ιατρική ήταν ότι προκάλεσε την κωδικοποίηση των ηθικών κανόνων και τράβηξε το ενδιαφέρον στη βιολογία του εγκεφάλου και το ρόλο της στις ψυχικές νόσους.

Διαβάστε ακόμα: Καρκίνος του προστάτη, όλα όσα αξίζει να γνωρίζετε.

TAGS :
ιατρική Υγεία ψυχική υγεία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook