Η ζωή του αρχιτέκτονα Francis Kéré θα μπορούσε να γίνει κινηματογραφική ταινία (Φωτογραφία: architecturaldigest.com).

    Από μια ζωή χθαμαλών δυνατοτήτων στην απόλυτη καταξίωση. Η ζωή του αρχιτέκτονα Francis Kéré θα μπορούσε να γίνει κινηματογραφική ταινία, αν δεν είναι ήδη ένα σενάριο με το κλασικό happy end. Στην πραγματικότητα του συνέβη αυτό ακριβώς: μια μετεωρική άνοδος.

    Γεννημένος σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Μπουρκίνα Φάσο χωρίς τρεχούμενο νερό ή ηλεκτρικό ρεύμα, ξεκίνησε την καριέρα του χτίζοντας ένα σχολείο με τούβλα και λάσπη για την κοινότητά του, προτού επιλεγεί για να σχεδιάσει το εθνικό κοινοβούλιο της χώρας, 15 χρόνια αργότερα. Τώρα συνεχίζει την απαράμιλλη πορεία του, καθώς έλαβε το βραβείο Pritzker 2022, η υψηλότερη διεθνής διάκριση στο χώρο της αρχιτεκτονικής.

    «Η ζωή μου δεν πρόκειται να είναι πιο εύκολη μ’ αυτό το βραβείο», παραδέχθηκε ο Kéré.

    «Είναι απίστευτο», είπε ο Kéré, μιλώντας από το γραφείο του στο Βερολίνο στον Guardian. «Δεν ξέρω πώς έγινε όλο αυτό. Πρώτα απ’ όλα είμαι χαρούμενος και συγκλονισμένος, αλλά το έπαθλο φέρνει και μεγάλο αίσθημα ευθύνης. Η ζωή μου δεν πρόκειται να είναι πιο εύκολη».

    Το εστιατόριο του Εθνικού Πάρκου στο Μάλι (Φωτογραφία: Kéré Architecture).

    Είναι ο πρώτος μαύρος αρχιτέκτονας που αναγνωρίζεται στα 43 χρόνια ιστορίας του εν λόγω βραβείου, αντανακλώντας τη συντριπτικά λευκή, ανδρική, μεσαία τάξη προκατάληψη του επαγγέλματος – προϊόν συστημικών διακρίσεων που εξακολουθεί να μαστίζει τη βιομηχανία.

    «Δεν θέλω να μιλήσω απευθείας για τον ρατσισμό», είπε, «αλλά η αρχιτεκτονική είναι ένα πεδίο όπου χρειάζεται κανείς να έχει πολλούς πόρους. Πρέπει πραγματικά να είσαι δυνατός και τυχερός, καθώς οι διαγωνισμοί δεν είναι πάντα τόσο ανοιχτοί. Ελπίζω ότι οι νέοι στην Αφρική θα με δουν και θα ξέρουν ότι αυτός είναι ένας πιθανός δρόμος και για αυτούς».

    Ο Kéré έχει φτιάξει όνομα με μια σειρά από σχολεία και ιατρικές εγκαταστάσεις στην Αφρική.

    Ο Kéré έχει φτιάξει όνομα με μια σειρά από σχολεία και ιατρικές εγκαταστάσεις στην Αφρική που φαίνεται να ξεφεύγουν από το πλαίσιό τους, χτισμένα από τοπικές κοινότητες με τους ελάχιστους πόρους. Συχνά με τοίχους από πήλινα τούβλα, σκιασμένους από μεγάλες, προεξέχουσες κυματοειδείς μεταλλικές στέγες, τα κτίριά του είναι κομψά προσαρμοσμένα στο άνυδρο κλίμα τους – είτε στο Μάλι, στο Τόγκο, στην Κένυα, στη Μοζαμβίκη ή στο Σουδάν – χρησιμοποιώντας φυσική ψύξη για να αποφύγουν την ανάγκη για κλιματισμό.

    Το νοσοκομείο και κέντρο υγείας Léo Doctors’ Housing στην Μπουργκίνα Φάσο (Φωτογραφία: Jaime Herraiz).

    «Ολόκληρο το έργο του Francis Kéré μάς δείχνει τη δύναμη της υλικότητας που έχει τις ρίζες του από τον τόπο του», ανέφερε σχετικά η κριτική επιτροπή του Pritzker, της οποίας προεδρεύει φέτος ο χιλιανός ακτιβιστής-αρχιτέκτονας Alejandro Aravena. «Τα κτίριά του έχουν άμεση σχέση με τις κοινότητες που θα τα κατοικήσουν – στην κατασκευή τους, τα υλικά τους, τα προγράμματά τους και τους μοναδικούς χαρακτήρες τους. Έχουν παρουσία χωρίς προσποίηση και αντίκτυπο που διαμορφώνεται από τη χάρη».

    Ο Kéré ήταν ο μεγαλύτερος γιος του αρχηγού του χωριού – μια προνομιακή ιδιότητα.

    Γεννημένος στο Gando το 1965, ο Kéré ήταν ο μεγαλύτερος γιος του αρχηγού του χωριού – μια προνομιακή ιδιότητα. Ήταν ο πρώτος στην κοινότητά του που παρακολούθησε το σχολείο και μετά κέρδισε μια υποτροφία για να σπουδάσει ξυλουργική στη Γερμανία. Έβλεπε ελάχιστες προοπτικές για καριέρα στην ξυλουργική σε μια χώρα που είχε λίγο ξύλο, έτσι μεταπήδησε για να σπουδάσει αρχιτεκτονική στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Για το τελευταίο του έργο σχεδίασε ένα δημοτικό σχολείο για το χωριό καταγωγής του – και ξεκίνησε τη συγκέντρωση κεφαλαίων και την κινητοποίηση φίλων και συγγενών για να το δουν να χτίζεται. Πραγματοποιήθηκε το 2001 και κόστισε μόλις 23.000 ευρώ.

    Η εξωτερική όψη του Serpentine Pavilion στο Λονδίνο (Φωτογραφία: Iwan Baan).

    «Ήξερα ότι είχα καθήκον απέναντι στους ανθρώπους μου», είπε. «Ήθελα να κάνω ό,τι μπορούσα για να βρω μια κατάλληλη τεχνική για την οικοδόμηση ενός σχολείου, με κλιματικές συνθήκες που να δίνουν βασική άνεση για αληθινή διδασκαλία, μάθηση και ενθουσιασμό».

    Παρακινήθηκε από τη δική του εμπειρία στο σχολείο, παγιδευμένος για ώρες σε μια τάξη από τσιμεντόλιθους με ακατάπαυστα κακό αερισμό και ελάχιστο φως της ημέρας. Το δημοτικό σχολείο Gando του Kéré έθεσε τις βασικές αρχές που θα καθόριζαν το έργο του, χρησιμοποιώντας χωμάτινα τούβλα κατασκευασμένα επί τόπου, με διάτρητη οροφή που στέφεται από μια λεπτή «ιπτάμενη οροφή».

    Το εντυπωσιακό κτίριο Xylem στην Μοντάνα (Φωτογραφία: Iwan Baan).

    Ενώ οι κυματοειδείς μεταλλικές στέγες πολλών σπιτιών του χωριού Burkinabe τα κάνουν αφόρητα ζεστά στο εσωτερικό, ο Kéré ανάρτησε το μεταλλικό του κουβούκλιο πάνω από τις τάξεις για να ενθαρρύνει τον αερισμό, αντλώντας δροσερό αέρα μέσα από τα πλαϊνά παράθυρα του κτιρίου και απελευθερώνοντας ζεστό αέρα από τις τρύπες στην οροφή.

    Ανέλαβε έργα στο Μάλι, συμπεριλαμβανομένης της ανάπλασης του εθνικού πάρκου στην πρωτεύουσα, Bamako.

    Όλο το χωριό ασχολήθηκε με την κατασκευή: τα παιδιά μάζευαν πέτρες για τα θεμέλια, ενώ οι γυναίκες έφερναν νερό για την παραγωγή τούβλων, ξεκινώντας ένα συλλογικό μοντέλο πρακτικής που συνεχίζει από τότε. Το σχολείο κέρδισε το βραβείο Aga Khan το 2004, φέρνοντας τον Kéré σε διεθνή φήμη και τον ώθησε να ιδρύσει το γραφείο του στο Βερολίνο την επόμενη χρονιά.

    Το σχολείο στο Gando (Φωτογραφία: Simeon Duchoud).

    «Η μία πρόσκληση ακολουθούσε την άλλη», είπε. «Όχι για κτίρια αλλά για συνέδρια επί πληρωμή, τα οποία με βοήθησαν να επιδοτήσω το έργο και να συνεχίσω τη συγκέντρωση κεφαλαίων για περισσότερα έργα στην πατρίδα». Επέκτεινε το σχολείο Gando με στέγαση δασκάλων, τακτοποιημένη σε μια καμπύλη αυλή που θυμίζει παραδοσιακό συγκρότημα χωριού. Ακολούθησε μια επέκταση στο σχολείο το 2008 και μια βιβλιοθήκη το 2015. Διεθνείς παραγγελίες, συμπεριλαμβανομένου του περιπτέρου Serpentine το 2017, και μιας εγκατάστασης για το μουσικό φεστιβάλ Coachella το 2019, συνέχισαν να τον βοηθούν να συγκεντρώσει κεφάλαια και να ευαισθητοποιήσει το έργο του στην Αφρική.

    Εν συνεχεία ανέλαβε έργα στο Μάλι, συμπεριλαμβανομένης της ανάπλασης του εθνικού πάρκου στην πρωτεύουσα, Bamako, και ενός κέντρου για την αρχιτεκτονική της γης στο Mopti, που ολοκληρώθηκαν το 2010 για να σηματοδοτήσουν τα 50 χρόνια ανεξαρτησίας.

    Γυμνάσιο στο Dano της Μπουρκίνα Φάσο (Φωτογραφία: Erik-Jan Ouwerkerk).

    Στη Μπουρκίνα Φάσο, ο Kéré άρχισε να πειραματίζεται με διαφορετικά υλικά. Για ένα γυμνάσιο στo Koudougou το 2016 χρησιμοποίησε τοπική πέτρα λατερίτη, για να απορροφήσει τη θερμότητα τη μέρα και να την εκπέμψει ξανά τη νύχτα, σε συνδυασμό με μια δεύτερη πρόσοψη από ξύλο ευκαλύπτου για να δημιουργήσει σκιασμένους χώρους ανάμεσα στις τάξεις όπου οι μαθητές μπορούσαν να συγκεντρωθούν μεταξύ των μαθημάτων.

    Τα πιο φιλόδοξα κτίρια του Kéré δεν έχουν πάρει ακόμη σάρκα και οστά.

    Το σχέδιό του για την πρώτη φάση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μπουρκίνα το 2020, επίσης στο Koudougou, είδε ψυκτικούς πήλινους τοίχους να χυτεύονται επί τόπου για να επιταχύνει τη διαδικασία κατασκευής, μαζί με τοίχους της τάξης με περσίδες για καλύτερο αερισμό και ευκάλυπτο που χρησιμοποιείται για την επένδυση του εκφραστικού ζιγκ-ζαγκ μεταλλική στέγη.

    Το κτίριο της πανεπιστημιούπολης στην Κένυα. Το ολοκλήρωσε πέρυσι (Φωτογραφία: kerearchitecture.com).

    O Kéré συνεχίζει να πειραματίζεται με φυσικές εναλλακτικές λύσεις αντί του κλιματισμού, πιο πρόσφατα για μια πανεπιστημιούπολη τεχνολογίας στην Κένυα, που ολοκληρώθηκε πέρυσι, η οποία διαθέτει ανεμογεννήτριες εμπνευσμένες από τις μορφές των κοντινών αναχωμάτων τερμιτών. «Ψάχνω συνέχεια», είπε. «Δεν περιορίζομαι με μια επίσημη γλώσσα».

    Ασυνήθιστα για έναν αποδέκτη του βραβείου Pritzker, το οποίο συχνά θεωρείται βραβείο διά βίου επίτευγμα, τα πιο φιλόδοξα κτίρια του Kéré δεν έχουν πάρει ακόμη σάρκα και οστά. Τα τρέχοντα έργα περιλαμβάνουν το νέο Ινστιτούτο Γκαίτε στη Σενεγάλη, ένα μουσείο στη Ρουάντα και ένα πανύψηλο αστικό κέντρο για την πανεπιστημιούπολη στο Μόναχο, όπου κατέχει θέση καθηγητή.

    O Kéré συνεχίζει να πειραματίζεται με φυσικές εναλλακτικές λύσεις αντί του κλιματισμού (Φωτογραφία: Niklas HALLE’N/AFP).

    Το μεγαλύτερο έργο του μέχρι στιγμής, για την εθνοσυνέλευση του Μπενίν, βρίσκεται επί του παρόντος υπό κατασκευή, υψώνεται από το έδαφος στην πρωτεύουσα, Πόρτο-Νόβο. «Η τοποθεσία είναι δίπλα σε έναν βοτανικό κήπο», είπε, «έτσι προτείναμε να επεκταθεί ο κήπος και να τοποθετηθεί το μεγαλύτερο δέντρο στο κέντρο, με μια αίθουσα συζητήσεων κάτω από το εικονιστικό κουβούκλιο του δέντρου – που αντικατοπτρίζει πώς η δημοκρατία διεξαγόταν πάντα στη δυτική Αφρική».

    Το Sarbalé Ke είναι μια εγκατάσταση που έφτιαξε το 2019 στην Καλιφόρνια (Φωτογραφία: Iwan Baan).

    Το αντίστοιχο έργο του στην πατρίδα του, για την εθνοσυνέλευση της Μπουρκίνα Φάσο στην Ουαγκαντούγκου βρίσκεται σε αναγκαστική εκκρεμότητα, μετά την απομάκρυνση του προέδρου από στρατιωτικό πραξικόπημα τον Ιανουάριο. Στον Kéré ανατέθηκε το έργο το 2015, μετά από μια εθνική εξέγερση όταν το κοινοβούλιο πυρπολήθηκε και ο τότε πρόεδρος διώχθηκε από τη χώρα. Συνέλαβε το νέο κτίριο ως ένα επικλινές ζιγκουράτ, καλυμμένο με φυτεμένες βεράντες, όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να καθίσουν και να απολαύσουν την υπερυψωμένη θέα σε όλη την πόλη – σκαρφαλώνοντας συμβολικά πάνω από τους πολιτικούς.

    «Θέλω ο λαός να αναλάβει την κυριότητα του κτιρίου του κοινοβουλίου», είπε, «έτσι ώστε μια μέρα, όταν έρθει η επόμενη επανάσταση, να το προστατέψουν σαν δικό τους».

     

    Διαβάστε ακόμα: Γιώργος Τσολάκης. «Η νέα μαρίνα του Αλίμου θα είναι μια παιγνιώδης ανακάλυψη».

     

     

    x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

    Button to top