Λύντια Τρίχα: «Αν ζούσε σήμερα ο Χαρίλαος Τρικούπης θα ήταν ένας εκσυγχρονιστής»

«Την εποχή του Σπυρίδωνα η επιρροή των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν έντονη όχι μόνο στις πολιτικές επιλογές, αλλά και στα εσωτερικά των κομμάτων» (Φωτογραφίες: Γιώργος Οικονομόπουλος).

Σπυρίδων και Χαρίλαος Τρικούπης. Δύο σημαντικές φιγούρες των απαρχών του ελληνικού κράτους που φτάνουν ως τις μέρες μας παραγνωρισμένοι, άγνωστοι σε πολλούς και «τεμαχισμένοι» ως προς το έργο, τα λόγια και τις πράξεις τους. Συμβαίνει να χάνουμε την αρχή των πάντων αναζητώντας τις μόνες απαντήσεις στο αποστεγνωμένο «σήμερα».

Κι όμως, μόνο η ενδελεχής έρευνα στο βάθος της Ιστορίας μπορεί να μας δώσει σημαντικές απαντήσεις για το σήμερα, για το πώς φτάσαμε στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα να καταγινόμαστε με διάφορα «βάσανα». Ως γνωστόν: η Ιστορία δεν είναι μια απρόσωπη διαδικασία αφανών ηρώων. Τουλάχιστον δεν είναι μόνο αυτό. Το κεντρικά πρόσωπα, αυτά που ανεβαίνουν στη σκηνή, είναι τα σημαίνοντα. Εκείνα που κινητοποιούν όλες τις δράσεις.

Δύο από αυτά είναι ο Σπυρίδων Τρικούπης και ο γιος του Χαρίλαος. Η συγγραφέας και ερευνήτρια Λύντια Τρίχα, έπειτα από εργώδη προσπάθεια, κατέθεσε δύο ογκώδεις βιογραφίες μέσα από τις οποίες δεν μαθαίνουμε γνωστές και άγνωστες πτυχές του βίου τους, αλλά και σημαντικά γεγονότα της Ελλάδας έτσι όπως αυτή προέκυψε από τον Αγώνα του 1821.

Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Andro, η κυρία Τρίχα αναφέρεται στο έργο και των δύο, τη διαφορετικότητά τους, αλλά και τα κοινά τους στοιχεία.

– Κυρία Τρίχα, οι περισσότεροι θεωρούμε πως υπήρξε μόνο ένας Τρικούπης, ο Χαρίλαος.
Είδατε τι αδικία! Συγγνώμη που σας διέκοψα πριν ολοκληρώσετε την ερώτηση, αλλά ο Χαρίλαος δεν έκλεψε από τον πατέρα του μόνο τη δόξα και τη φήμη. Του έκλεψε ακόμη και το όνομα! Ακούγοντας το Τρικούπης, αμέσως στον Χαρίλαο πάει το μυαλό μας. Και το δικό μου. Γιαυτό ίσως έδωσα στο βιβλίο μου τον τίτλο «Σπυρίδων. Ο άλλος Τρικούπης».

– Το βιβλίο σας φέρνει λοιπόν στην επιφάνεια τον πατέρα του, Σπυρίδωνα Τρικούπη. Μας είναι, όντως, άγνωστος;
Νομίζω πώς ναι. Γιατί βλέπετε, οι περισσότεροι συνδέουν μεν το όνομά του με αυτό του Χαρίλαου, αλλά μετά… σιγή. Συχνά όταν ανέφερα ότι γράφω τη βιογραφία του, με κοίταζαν με ύφος αμήχανο. Και όταν εξηγούσα ότι ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός της Ελλάδας, έδειχναν μάλλον εντυπωσιασμένοι. Αντίστοιχα, τελείως έκπληκτη υπήρξα και εγώ, όταν μια φίλη μου, μου εξομολογήθηκε ότι ήταν το πρώτο όνομα που έμαθε να λέει μικρή! Έμεναν στην οδό Σπυρίδωνος Τρικούπη!

– Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Σπυρίδωνα Τρικούπη;
Ο Σπυρίδων ήταν ένας φιλελεύθερος πολιτικός ευρωπαϊκού προσανατολισμού, υπέρμαχος της συνταγματικής κατοχύρωσης του πολιτεύματος και ιδιαίτερα ευαίσθητος στο θέμα της προστασίας των δικαιωμάτων του πολίτη. Ένας άνθρωπος με μεγάλη μόρφωση και ευρωπαϊκή παιδεία, ένας από τους ελάχιστους που μιλούσαν αγγλικά στην Ελλάδα τότε. Και με αυτόν τον πολιτικό προσανατολισμό και αυτά τα προσόντα υπήρξε ένας πολιτικός που αγωνίσθηκε για τη δημιουργία ελληνικού κράτους σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

– Πόσο διαφορετικός ήταν ο πατέρας από τον γιο;
Ως προς τον δημόσιο βίο τους, θα έλεγα ότι είχαν πολλά κοινά, κυρίως τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και τη σταθερότητα στις αρχές τους. Αλλά οι χαρακτήρες τους και η ιδιωτική τους ζωή διέφεραν αρκετά. Ο Σπυρίδων ήταν εξωστρεφής, ο γιος εσωστρεφής. Ο ένας ενδιαφέρθηκε να κάνει οικογένεια και ο γάμος του υπήρξε ευτυχής, ο άλλος έμεινε ανύπανδρος παρά τα πολλά συνοικέσια που του έκαναν. Ο Χαρίλαος ήταν ασκητικός και συμμετείχε στις κοινωνικές συναναστροφές μάλλον από επαγγελματική υποχρέωση, ενώ του Σπυρίδωνα, του άρεσε η διασκέδαση και είχε τόσους πολλούς φίλους, ώστε σε ηλικία 79 ετών να δέχεται επί τρεις ημέρες επισκέψεις για τη γιορτή του! Και βέβαια ο Σπυρίδων είχε έναν λυρισμό, που δεν είχε ο Χαρίλαος.

– Υπήρξε ποτέ σύγκρουση μεταξύ τους;
Όχι. Ο Σπυρίδων, παρά τον λυρισμό του και την εξωστρέφειά του ήταν ένας ισχυρός χαρακτήρας, με διπλωματικές όμως ικανότητες που δεν άφηναν πολλά περιθώρια προσωπικών συγκρούσεων, τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική του ζωή. Ο Χαρίλαος δεν τον σεβόταν μόνο. Τον θαύμαζε.

«Ο Σπυρίδων ήταν μεταξύ των λίγων εκείνων που είχαν αποκτήσει προεπαναστατικά μια εικόνα της Ευρώπης και του τρόπου που λειτουργούσαν τα κράτη της» (Φωτογραφίες: Γιώργος Οικονομόπουλος).

– Από έναν τέτοιο πατέρα θα μπορούσε ο γιος να μην ακολουθήσει το δρόμο της πολιτικής;
Δύσκολο. Μην ξεχνάτε ότι ο Χαρίλαος μεγάλωσε ως γιος και ανιψιός πρωθυπουργών και υπουργών. Γιος του Σπυρίδωνα, ανιψιός του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου.

– Επηρέασε τον Χαρίλαο στον τρόπο σκέψης και στον μετέπειτα πολιτικό του βίο;
Ο Σπυρίδων υπήρξε εκτός από πατέρας και μέντορας του Χαρίλαου. Αυτός του δίδαξε την πίστη στον κοινοβουλευτισμό και τον σεβασμό στο Σύνταγμα. Αξίζει να παρατηρηθεί ότι όλο το πολιτικό πρόγραμμα του Χαρίλαου βρίσκεται διατυπωμένο στις προτάσεις που υπέβαλε ο Σπυρίδων στον Όθωνα τριάντα χρόνια νωρίτερα.
Ο Σπυρίδων Τρικούπης έζησε σε εποχές έντονης αναταραχής, αλλά δεν ήταν αυτό που λέμε μπαρουτοκαπνισμένος.

– Δεν έπιασε καριοφίλι στα χέρια του. Πώς βοήθησε τον Αγώνα;
Ο Αγώνας δεν περιοριζόταν μόνο στις μάχες. Καταρχάς χρειαζόταν χρήματα, που έπρεπε να αναζητηθούν, ενώ γινόταν συγχρόνως έντονη προσπάθεια αφενός να δημιουργηθούν από το μηδέν οι θεσμοί ενός κράτους και αφετέρου να αποκτήσει η Επανάσταση (και η κυβέρνηση) διεθνή υπόσταση. Σε αυτούς τους τομείς βοήθησε.

Η σκυλίτσα της κυρίας Τρίχα που ακούει στο όνομα Άλεξ φαίνεται να ενδιαφέρεται για την ιστορία του Τρικούπη (Φωτογραφίες: Γιώργος Οικονομόπουλος).

– Έπαιξε ρόλο η ευρωπαϊκή του παιδεία;
Βεβαίως. Ο Σπυρίδων ήταν μεταξύ των λίγων εκείνων που είχαν αποκτήσει προεπαναστατικά μια εικόνα της Ευρώπης και του τρόπου που λειτουργούσαν τα κράτη της, των λίγων εκείνων που μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν δίαυλο επικοινωνίας με τον πολιτισμένο δυτικό κόσμο. Έτσι, ήταν ένας από αυτούς που συγκρότησαν το πνευματικό επιτελείο του Αγώνα και που συνετέλεσαν ώστε να παρουσιασθεί η Ελλάδα στο εξωτερικό ως έθνος με πολιτική υπόσταση.

– Έγραψε την ιστορία του Αγώνα, αλλά επικρίθηκε γι’ αυτό. Θέλετε να μας πείτε τους λόγους;
Δύο ήταν κυρίως οι λόγοι. Πρώτον, γιατί ήταν πιο ήπιος και αντικειμενικός από όσο άντεχαν οι σύγχρονοί του. Και δεύτερον γιατί όλοι θεωρούσαν την προσωπική τους δράση πιο σημαντική από αυτή των υπολοίπων και έκριναν ότι υποτιμήθηκε.

– Την εποχή εκείνη υπήρχαν τρία κόμματα, το καθένα προσανατολισμένο προς μια Δύναμη. Ο Τρικούπης πόσο προσδεδεμένος ήταν στην Αγγλία;
Την εποχή του Σπυρίδωνα η επιρροή των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν έντονη όχι μόνο στις πολιτικές επιλογές, αλλά και στα εσωτερικά των κομμάτων. Ο Σπυρίδων, από τα ηγετικά στελέχη του αγγλικού κόμματος, ήταν θαυμαστής του βρετανικού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, ενώ πίστευε ότι η πρόσδεση στο άρμα της Αγγλίας θα ωφελούσε μακροχρόνια την Ελλάδα και θα συντελούσε στην απελευθέρωση των ομόρων επαρχιών. Η αγγλοφιλία του δεν μείωσε ποτέ τον πατριωτισμό του.

Τα βιβλία της Λύντιας Τρίχα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις.

– Επίσης, εστιάζετε στις διαπραγματευτικές-διπλωματικές ικανότητές του. Υπάρχει κάποιο χαρακτηριστικό περιστατικό;
Καταρχάς πρέπει να παρατηρηθεί ότι ήταν ο μόνος αγγλομαθής πρεσβευτής της εποχής του και ότι είχε καταφέρει να αποκτήσει πολύ καλές σχέσεις με το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών. Η υπογραφή της ελληνοαγγλικής εμπορικής συνθήκης, το 1837, ήταν εξαιρετική επιτυχία του και είχε χαιρετισθεί με μεγάλο ενθουσιασμό από όλον τον ελληνικό εμπορικό κόσμο, δεδομένου ότι εκτός από το Γιβραλτάρ είχε περιληφθεί σ’ αυτήν και η Μάλτα, που μέχρι τότε εξαιρείτο από όλες τις συνθήκες. Προσωπική του επιτυχία ήταν και η υπογραφή ελληνοαμερικανικής εμπορικής συνθήκης, τον ίδιο χρόνο.

– Αξιοσημείωτη είναι η κόντρα του με τον Καποδίστρια, καίτοι τον θαύμαζε. Ποιος ήταν ο λόγος;
Η προσήλωσή του στις αρχές του και η άρνησή του να παρεκκλίνει από αυτές. Ο Καποδίστριας έκανε ένα τεράστιο έργο, εργαζόμενος άοκνα, προκειμένου όμως να επιβληθεί και να διοικήσει τους απείθαρχους στρατιωτικούς και πολιτικούς, αναγκάσθηκε να ασκήσει αυταρχικά την εξουσία του, παραβιάζοντας ακόμη και κανόνες που είχε θεσπίσει ο ίδιος. Ο Σπυρίδων αντίθετα θεωρούσε ότι οι θεσμικές διαδικασίες έπρεπε να γίνονται πάντα σεβαστές.

– Αναφέρετε κι εσείς για τη γέννηση του νεποτισμού εκείνα τα χρόνια στο ελληνικό κράτος. Παθογένεια που κρατάει ως τις μέρες μας.
Ναι. Όντως. Ο νεποτισμός ήταν σύμφυτος με τον τρόπο λειτουργίας των ηγετικών ομάδων της Επανάστασης. Το ότι συνεχίζεται ακόμη σήμερα θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι ένδειξη της ανθρώπινης αδυναμίας.

– Άγνωστη στον πολύ κόσμο είναι και η σχέση του Τρικούπη με τον Σολωμό. Τι επίδραση είχε επάνω του;
Στον Σπυρίδωνα οφείλεται τόσο η χρήση της ελληνικής γλώσσας από τον Σολωμό όσο και η στροφή του προς την εθνική υπόθεση. Μέχρι να γνωρίσει τον Σπυρίδωνα ο Σολωμός, έχοντας ιταλική παιδεία, συνέθετε τα ποιήματά του στα ιταλικά. Ο Σπυρίδων τον προέτρεψε να γράψει ελληνικά, «γιατί η Ελλάδα δεν είχε αποκτήσει ακόμη τον Δάντη της». Προθυμοποιήθηκε μάλιστα να του κάνει μερικά μαθήματα ελληνικής γλώσσας, κατά τη διάρκεια των οποίων τον στράτευσε «ποιητικά» στον Αγώνα. Μέχρι τότε, το 1823 δηλαδή, ο Σολωμός ήταν μάλλον αδιάφορος για την Ελληνική Επανάσταση.

– Κάτι που επίσης δεν ξέραμε: Ήταν ποιητική φύση;
Ναι, ο Σπυρίδων είχε ποιητική φλέβα και μέσα από αυτήν εκφραζόταν κυρίως στις δύσκολες στιγμές του. Από μικρό παιδί έγραφε ποιήματα και το τελευταίο το έγραψε για τον θάνατο της γυναίκας του. Οι σύγχρονοί του τον θεωρούσαν μάλιστα σημαντικό ποιητή, άποψη όμως που δεν επέζησε στον 20ο αιώνα.

– Συνέγραψε τον επικήδειο λόγο του λόρδου Βύρωνα. Τι σχέση είχαν οι δύο τους;
Θα έλεγα ότι δεν είχαν καμία απολύτως σχέση, παρόλο που αναφέρονται ως στενοί φίλοι. Στην πραγματικότητα συναντήθηκαν στο Μεσολόγγι δύο μόνο φορές, λίγες μέρες πριν από τον θάνατο του λόρδου Βύρωνα. Ο Σπυρίδων, όμως, ως λόγιος, κλήθηκε να συντάξει και να εκφωνήσει τον επικήδειο λόγο. Σαράντα χρόνια αργότερα, ο συντάκτης μιας αμερικανικής εγκυκλοπαίδειας σκέφθηκε ότι αφού ο Σπυρίδων τότε δεν είχε καμία επίσημη ιδιότητα, για να εκφωνήσει τον επικήδειο προφανώς θα ήταν στενός του φίλος. Αυτό λοιπόν έγραψε και αυτό αναπαράχθηκε έκτοτε.

– Κάτι που βρίσκεται στο παρασκήνιο του βίου του είναι και η προσωπική του τραγωδία. Ο Τρικούπης έχασε τέσσερα από τα έξι παιδιά του. Πώς τον επηρέασε αυτό το επαναλαμβανόμενο δράμα;
Οι θάνατοι που τον συντάραξαν περισσότερο στη ζωή του ήταν πρώτα του πατέρα του και κατόπιν της δωδεκάχρονης κόρης του. Τριανταεξάχρονος και βουλευτής ήδη, δυσκολεύθηκε πολύ να αποδεχθεί την απώλεια του πατέρα, ενώ για την κόρη του συνέθεσε τουλάχιστον δέκα ποιήματα. Αντίθετα, ο θάνατος των δύο πρώτων παιδιών του, που επέζησαν λίγες μόνο ημέρες, δεν φαίνεται να τον επηρέασε -αγωνιούσε κυρίως για την υγεία της λεχώνας. Για τον θάνατο του ενδεκάχρονου γιου του, δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Δεν τον ενέπνευσε ποιητικά ούτε τον αναφέρει στις σωζόμενες επιστολές του.

Αριστερά ο Σπυρίδων Τρικούπης και δεξιά ο Χαρίλαος Τρικούπης.

– Θα ήθελα να μιλήσουμε και για το πρώτο βιβλίο σας «Χαρίλαος Τρικούπης, ο πολιτικός του «Τις πταίει» και του «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Γι’ αυτές τις δύο φράσεις, άλλωστε, τον θυμόμαστε. Θεωρείτε πως τούτο μειώνει το συνολικό πολιτικό έργο του;
Το «Τις πταίει» καλώς το θυμόμαστε, γιατί σηματοδότησε τη δυναμική είσοδό του στην εξουσία. Η ταύτιση όμως με το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» τον αδικεί, γιατί καθώς ήρθε στο τέλος της σταδιοδρομίας του επισκιάζει κατά κάποιο τρόπο όλα τα προηγούμενα επιτεύγματά του, που είναι σημαντικά.

– Το δικό σας ενδιαφέρον για την οικογένεια Τρικούπη είναι διαρκές και εις βάθος. Από αυτό προέκυψαν δύο σημαντικά βιβλία. Πώς γεννήθηκε το ενδιαφέρον σας;
Να σας πω την αλήθεια, η πρώτη μου σκέψη ήταν να ασχοληθώ με τον Βενιζέλο. Ο άντρας μου με απέτρεψε λέγοντάς μου ότι «με τον Βενιζέλο ασχολείται τόσος κόσμος, δεν προτιμάς τον Τρικούπη;». Δεν είχε άδικο. Και έτσι επεξεργάσθηκα το αρχείο του Χαρίλαου Τρικούπη. Λίγο τυχαία δηλαδή.

– Πόσο καιρό σας πήρε η έρευνα και τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε;
Αρχίζοντας την ενασχόλησή μου με τον Τρικούπη δεν είχα σκοπό να γράψω τη βιογραφία του. Βλέπετε, τον Χαρίλαο τον λέω αμέσως Τρικούπη, ενώ τον Σπυρίδωνα τόσην ώρα δεν νομίζω να τον αποκάλεσα καθόλου έτσι! Όντως του έχει κλέψει το επίθετο!
Η έρευνά μου αρχικά στράφηκε προς την εποχή του και τα πρόσωπα που κατείχαν σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές θέσεις τότε, ώστε να μπορέσω να τα ταυτίσω με τις υπογραφές στα διάφορα έγγραφα. Αυτό το στάδιο και η εξοικείωση με τους γραφικούς χαρακτήρες ήταν τα πιο δύσκολα.

»Δεν είχα σκεφθεί τη βιογραφία. Μέχρι να τη σκεφθώ είχαν περάσει σχεδόν είκοσι χρόνια τρικουπικής μελέτης. Η συγγραφή δεν χρειάσθηκε πάνω από δύο χρόνια, γιατί όταν την άρχισα γνώριζα ήδη σχεδόν τα πάντα για αυτόν. Μόνο το ποιο παιδί του Σπυρίδωνα ήταν, δεν γνώριζα. Το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο; Το τέταρτο ήταν. Ψάχνοντας να το βρω, γοητεύθηκα τόσο από την προσωπικότητα του πατέρα του που αποφάσισα αμέσως να γράψω τη βιογραφία του. Από τον Σπυρίδωνα άρχισα, ασχέτως αν κυκλοφόρησε πρώτη η βιογραφία του Χαρίλαου. Η έρευνα και η συγγραφή της βιογραφίας του Σπυρίδωνα μου πήρε δέκα χρόνια. Πατέρας και γιος, δηλαδή, τριάντα χρόνια! Μερικά πολύ ευχάριστα, μερικά εξαιρετικά βαρετά…

– Πέρα της ιστορικής τους σημασίας, γιατί να διαβάσει ο σημερινός αναγνώστης τα δύο βιβλία; Θα βρει συνάφειες με το σήμερα;
Νομίζω πώς ναι. Αυτό που λένε, ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, είναι αλήθεια, τηρουμένων των αναλογιών. Πολλές φορές διαβάζοντας επιστολές ή τον Τύπο της εποχής, είχα την αίσθηση ότι αναφέρονταν στη σημερινή εποχή. Μόνο η γλώσσα ήταν διαφορετική. Ωστόσο παρόλο που πολλές νοοτροπίες, σχέσεις, πολιτικές και διεθνείς συγκυρίες θυμίζουν τη σύγχρονη Ελλάδα, η διαδρομή που έχουμε διανύσει, σε όλους τους τομείς, είναι τεράστια.

– Ο Τρικούπης θεωρείται ο πρωθυπουργός των δανείων. Σήμερα αυτή η λέξη «δάνεια» προκαλεί, πλέον, αναστάτωση. Εκείνος γιατί επέλεξε τη συγκεκριμένη «οδό»;
Προφανώς γιατί χρειαζόταν χρήματα για το εκσυγχρονιστικό του έργο, τα οποία δεν διέθετε και δεν μπορούσε να συγκεντρώσει από τα δημόσια έσοδα. Δεν νομίζω ότι είχε άλλη επιλογή, εφόσον ήταν αποφασισμένος να ολοκληρώσει τον προγραμματισμό του.

– Ευθύνεται για τη χρεοκοπία της χώρας; Θα μπορούσε να την αποτρέψει ή βρήκε μια ήδη διαλυμένη οικονομία;
Δεν θα μπορούσα να ισχυρισθώ ότι ήταν άμοιρος ευθυνών για τη χρεοκοπία. Δεν ήταν όμως ο κύριος υπεύθυνος. Σύμφωνα με τα όσα έχουν συμπεράνει οι οικονομολόγοι, η Ελλάδα ήταν υπερχρεωμένη το 1882, όταν ο Τρικούπης άρχισε την πρώτη μακροχρόνια πρωθυπουργία του, και θα έπρεπε να πτωχεύσει. Εκείνος αντί της πτώχευσης άρχισε το πολυδάπανο εκσυγχρονιστικό του έργο, το οποίο χρηματοδότησε με δανεισμό. Το χρέος αυξήθηκε υπερβολικά κατά την πολύμηνη επιστράτευση που κήρυξε ο Δηλιγιάννης στη συνέχεια και η πτώχευση κηρύχθηκε το 1893.

– Αν και υποθετικό ερώτημα: βάσει της πολιτικής του «μενταλιτέ» και του εκσυγχρονιστικού προφίλ πώς πιστεύετε θα λειτουργούσε αν ζούσε σήμερα;
Εκσυγχρονιστικά!

«Όταν ασχολείσαι τόσο καιρό με αυτόν που βιογραφείς, καταλήγεις να τον συμπαθήσεις και αρχίζεις να βλέπεις τα πράγματα με τα δικά του μάτια» (Φωτογραφίες: Γιώργος Οικονομόπουλος).

– Συνακόλουθα: θα μπορούσε να επιβιώσει πολιτικά ένας Τρικούπης στην εποχή μας;
Γιατί να μη μπορούσε; Ο Τρικούπης αντιμετώπισε πιο δύσκολες καταστάσεις, όταν κλήθηκε να σώσει τη χώρα από καταστροφές – πολιτικές και οικονομικές. Το 1886 μάλιστα θεωρείται ως ο μόνος που μπορούσε να σώσει την Ελλάδα και ως ο πολιτικός με τον οποίο θα μπορούσαμε «να πορευθώμεν αφόβως και κατά αυτού έτι του διαβόλου». Γιατί συνεπώς να μην επιβίωνε σήμερα ένας πολιτικός με σταθερό πρόγραμμα, στιβαρή προσωπικότητα, επιμονή, θέληση και εργατικότητα;

– Σημείωσα πριν την εκσυγχρονιστική διάσταση της πολιτικής του. Θα ήθελα να μου πείτε κάποια πράγματα έτσι ώστε να γίνει κατανοητή από τον σημερινό πολίτη.
Η θετική αποτίμηση του έργου του τον αναγνωρίζει ως πατέρα του κοινοβουλευτισμού και των σιδηροδρόμων σε μια Ελλάδα, που ο ίδιος πίστευε ότι «προώρισται να ζήση και θα ζήση». Και όχι μόνο. Είναι ο κατεξοχήν πρωθυπουργός του εκσυγχρονισμού, εκείνος που τόλμησε σημαντικές νομοθετικές αλλαγές, που διοργάνωσε, στον βαθμό που μπορούσε, τη δημόσια διοίκηση και τον στρατό, εξόπλισε τον στόλο και κατασκεύασε σημαντικά δημόσια έργα για τα οποία οι προκάτοχοί του περιορίζονταν μόνο να μιλούν. Και αν τα θετικά αποτελέσματα δεν φάνηκαν αμέσως, φάνηκαν αργότερα, όταν καρποφόρησαν οι υποδομές, στις οποίες είχε επενδύσει.

– Παρεμπιπτόντως, τις δύο φράσεις που ανέφερα προηγουμένως, όντως, τις έχει πει;
Το «Τις πταίει» είναι ο τίτλος ενός άρθρου που δημοσίευσε το 1875 και με το οποίο καυτηρίαζε την εκτροπή του πολιτεύματος. Το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» δεν έχει περιληφθεί στα πρακτικά της Βουλής, ο Ανδρέας Συγγρός όμως γράφει στα απομνημονεύματά του ότι τον άκουσε να το λέει.

– Είναι δύσκολη η βιογραφία ενός πολιτικού άντρα που ενώ τον γνωρίζει ο κόσμος στην πραγματικότητα δεν τον ξέρει;
Για τον Τρικούπη ο περισσότερος κόσμος έχει μόνο μια γενική εικόνα και ελάχιστοι διατείνονται ότι ξέρουν τι ακριβώς έχει κάνει. Έτσι η βιογραφία του είναι ίσως πιο εύκολη από αυτήν ενός πολιτικού, που όλοι πιστεύουν ότι γνωρίζουν τα πάντα για αυτόν και έχουν άποψη. Γιατί πιθανότατα αυτά «τα πάντα» δεν είναι σωστά και η ανατροπή τους δημιουργεί δυσκολίες και δυσπιστίες.

– Υπάρχει ο κίνδυνος της αγιογραφίας; Πώς τον προσπεράσατε;
Ξαναδιαβάζοντας όσα είχα γράψει και σβήνοντας! Όταν ασχολείσαι τόσο καιρό με αυτόν που βιογραφείς, καταλήγεις να τον συμπαθήσεις και αρχίζεις να βλέπεις τα πράγματα με τα δικά του μάτια. Εκεί θέλει προσοχή. Πρέπει να δώσεις τη δική του άποψη αλλά να μη την κάνεις αβίαστα και δική σου.

– Ολοένα και περισσότερο ο κόσμος αναζητεί στα ράφια των βιβλιοπωλείων βιβλία ιστορικού ενδιαφέροντος. Και δεν αναφέρομαι στη μυθοπλασία αλλά σε αρχεία, ντοκουμέντα, αναλύσεις. Τι γεννάει αυτή την τάση;
Για τα βιβλία που αναφέρονται στη σημερινή εποχή, υποθέτω ότι το ενδιαφέρον προέρχεται από την επιθυμία του κόσμου να βρει μια εξήγηση για το πώς φθάσαμε στην κρίση και πώς θα την ξεπεράσουμε. Για τις προηγούμενες εποχές, να σας πω την αλήθεια, δεν ξέρω που οφείλεται. ‘Ισως και στην ύπαρξη πολλών σχετικών βιβλίων στα ράφια των βιβλιοπωλείων.

Διαβάστε ακόμα: Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος: «Μόνον η Αρχαία Μακεδονία είναι μια και ελληνική, τα άλλα είναι βλακείες».

TAGS :
βιβλίο Επανάσταση του 1821 Καποδίστριας Χαρίλαος Τρικούπης χρεοκοπία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook