Καλλιόπη Τσουπάκη: «Ο Καποδίστριας έζησε μια από τις τραγικότερες ιστορίες αγάπης»

«Τον Καποδίστρια τον προσέγγισα με μία εσωστρεφή διάθεση» (Φωτογραφίες: Α. Σιμόπουλος).

Η ανεκπλήρωτη αγάπη του Ιωάννη Καποδίστρια και της Ρωξάνδρας Στούρτζα, κυρίας επί των τιμών της συζύγου του τσάρου Αλεξάνδρου Α΄, αποτελεί το θέμα του νέου έργου μουσικού θεάτρου  Καποδίστριας: Μονόδραμα μιας μυστικής ζωής της διακεκριμένη Ελληνίδας συνθέτριας Καλλιόπης Τσουπάκη, με το οποίο η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής εγκαινιάζει την καλλιτεχνική περίοδο στο ΚΠΙΣΝ. Μία σημαντική παγκόσμια πρεμιέρα με τρεις παραστάσεις την 1η, 2η και 3η Οκτωβρίου 2021, σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου, σκηνοθεσία Θέμελη Γλυνάτση, και τον βαρύτονο Τίμο Σιρλαντζή και τη χορεύτρια Μαριλένα Γερμανού στους πρωταγωνιστικούς (και μοναδικούς;…) ρόλους, ενόψει της οποίας η δημιουργός μίλησε στον Δημήτρη Κιουσόπουλο για το classical / andro.gr.

Είχα την ευκαιρία να την γνωρίσω ως συνθέτρια μέσα από τα έργα της για πιάνο Lasting Sounds of a Deep Sea (1988), από το cd In Blue and White της Ερατώς Αλακιοζίδου, και Covid-19, pieces for courage and hope (2020): Meeting Point από το cd Ήχοι από το συρτάρι της Έφης Αγραφιώτη.

Το έργο της Thin Air, που συνέθεσε κατά τη διάρκεια της πανδημίας κατόπιν παραγελίας του μουσικού φεστιβάλ Wonderfeel στα πλαίσια της πρωτοβουλίας «Φεστιβάλ για αλληλεγγύη», είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να παιχτεί από κάθε όργανο και έχει παρουσιαστεί διεθνώς σε περισσότερες από πενήντα ερμηνείες, πολλές από τις οποίες μπορεί κανείς να ακούσει στο διαδίκτυο. Είναι εξαιρετικά σπάνιο για μία ή έναν συνθέτη σύγχρονης λόγιας μουσικής να αποκτά τέτοια απήχηση.

– Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μια ίσως ασυνήθιστη ερώτηση: αισθάνεστε δικαιωμένη ως καλλιτέχνης;

Κατά πρώτον θα ήθελα να προσθέσω ότι τον Ιούλιο μου απονεμήθηκε το βραβείο Σύνθεσης Matthijs Vermeulen Composition Price για το έργο μου «Thin Air». Ίσως λοιπόν θα έπρεπε να αισθάνομαι δικαιωμένη. Παρόλα αυτά εμένα με ξενίζουν αυτές οι εκφράσεις. Ζω για το όνειρο της μουσικής, για το πώς μπορώ να προχωρήσω να γράψω τις συνθέσεις που ηχούν μέσα μου, για το πώς θα μπορέσω να μοιραστώ την μουσική μου με τους άλλους. Δεν μένει χρόνος μέσα σε αυτό τον “στρόβιλο” να αισθανθώ δικαιωμένη αλλά ούτε και αδικαίωτη…

Κάποτε μου είχε πει ο αγαπημένος μου πνευματικός πατέρας και ηρωικός στάρετζ των Εξαρχείων Αρχιμανδρίτης Ανανίας Κουστένης, πάνω σε μία παρόμοια συζήτηση, αν μπορώ να γίνω σαν τον βράχο. Ο βράχος δεν αντιδρά ούτε στα καλά αλλά ούτε στα κακά λόγια, και το θέμα της δικαίωσης κάτω από αυτή την προοπτική χάνεται. Βέβαια είναι πολύ δύσκολο κάτι τέτοιο γιατί η καλλιτεχνική  δουλειά και δημιουργία σε κάνει πολύ ευάλωτο. Αλλά θα ήθελα να μπορώ να εστιάζω μέσα μου και να μην με παρασύρουν έννοιες της καταξίωσης ή της αποτυχίας.

– Από τον Νοέμβριο του 2018 έως τον Νοέμβριο του 2021 σας απονεμήθηκε η ύψιστη διάκριση για συνθέτη στην Ολλανδία, ο τίτλος Componist des Vaderlands (Συνθέτης της πατρίδος). Νομίζω λίγες χώρες προβλέπουν αντίστοιχη θέση «Εθνικού Συνθέτη». Εσείς είστε Ελληνίδα που ζείτε και διδάσκετε στην Ολλανδία, ενώ η μουσική σας γλώσσα έχει έναν σαφή ελληνικό και μεσογειακό χαρακτήρα. Πώς ακριβώς τοποθετείτε τον εαυτό σας σε αυτή την πραγματικότητα;

Ζω χρόνια στην Ολλανδία, και θα έλεγα παλεύω έντονα στην «αρένα» της σύγχρονης Ολλανδικής  και διεθνούς μουσικής ζωής . Η ταυτότητα μου ως Ελληνίδα συνθέτης δεν έχει αλλοιωθεί όλα αυτά τα χρόνια, γιατί το αίμα νερό δεν γίνεται. Από την άλλη όμως οι επιρροές μας μέσα σε ένα κόσμο τόσο εύκολο να τον προσεγγίσεις με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι χωρίς όρια και η τοποθέτηση μου είναι: ότι η μουσική δεν γνωρίζει όρια, ότι η μουσική είναι ένα όχημα που μας μεταφέρει σε μία άλλη πραγματικότητα, εκεί όπου καταργείται κάθε απόσταση μεταξύ μας. (Στον βυθό της μουσικής συνταξιδεύουμε, Ελύτης).

Ως “Composer Laureate” της Ολλανδίας, τίτλο που έχω τα τελευταία τρία χρόνια, προσπάθησα να δείξω αυτή την μαγική επήρεια που εξασκεί η μουσική επάνω μας. Διάλεξα να συνεργάζομαι με συγκεκριμένους μουσικούς και να συνθέτω σύντομα κομμάτια που άμεσα παίζονται με αφετηρία επίκαιρα θέματα. Έτσι έγραψα μία σύνθεση “Song for Life And Death” για την ημέρα Δικαιωμάτων του Ανθρώπου , ‘Still Life” για το έτος Ρέμπραντ, “Pour Notre Dame” για την πυρκαγιά που ξέσπασε στην Notre Dame και τον τελευταίο χρόνο συνθέσεις για την πανδημία, όπως το ‘’Inner Life” , “Meeting Point”  και “Thin Air”. Ήθελα να αποδείξω ότι η σύγχρονη μουσική έχει σημαίνουσα θέση μέσα στην ζωή μας και ότι μπορεί να μας παρηγορήσει, να μας κάνει να αναλογιστούμε ξανά τις αξίες της κοινωνικής και προσωπικής μας ζωής και να μας βοηθήσει να εκφράσουμε τα συναισθήματα και τα όνειρα μας σε μία συγκεκριμένη δύσκολη στιγμή.

Ο μπασοβαρύτονος Τίμος Σιρλατζής στο ρόλο του Καποδίστρια (Φωτογραφίες: Α. Σιμόπουλος).

– Το νέο έργο που θα παρακολουθήσουμε αφορά τον Ιωάννη Καποδίστρια και έμμεσα τη Ρωξάνδρα Στούρτζα, δύο ανθρώπους οι οποίοι έζησαν σε χώρες που δεν ήταν καταρχήν η πατρίδα τους και οι οποίοι με σύγχρονους όρους θα χαρακτηρίζονταν ίσως μετανάστες, πρόσφυγες ή απάτριδες, θέματα που σας απασχόλησαν σε προηγούμενες εργασίες για το μουσικό θέατρο. Τώρα, πώς προσεγγίσατε αυτόν τον πρωταγωνιστή που φαίνεται να έρχεται από έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό από τον δικό μας;

Τον Καποδίστρια τον προσέγγισα με μία εσωστρεφή διάθεση. Ο ίδιος ήταν πολύ μόνος, πολύ τρυφερός όπως όταν ομολογούσε στον παιδικό του φίλο Δημήτριο Αρλιώτη, ότι «αυτό το μικρό λουλουδάκι» από το χώμα της πατρίδας του αξίζει πιο πολύ από όλα τα παράσημα και τους τίτλους που έχει πάρει. Έτσι τον προσέγγισα λοιπόν και εγώ. Προσπάθησα να διεισδύσω μέσα στον ψυχισμό του, μέσα στην μυστική εσωτερική του ζωή. Η αγάπη του για την μουσική και ιδιαίτερα το πιάνο και την Σονάτα του Αποχαιρετισμού [Σονάτα για Πιάνο αρ. 26, σε Μι ύφεση μείζονα, Op. 81a] του Μπετόβεν λειτούργησε για μένα υπερβατικά. Έχω υπάρξει πολύ μόνη μέσα στις ατελείωτες ώρες μελέτης πιάνου στα νεανικά μου χρόνια. Εκεί βρήκα τον κοινό άξονα και με τους δύο ήρωες με αποτέλεσμα να δημιουργήσω ένα μουσικό είδος υβρίδιο μεταξύ κοντσέρτου για πιάνο (Ρωξάνδρα) και μονοδράματος (Καποδίστριας) όπου ενώνονται οι δύο πρωταγωνιστές.

«Το μονόδραμα που έγραψα επικεντρώνεται στα στοιχεία του ερωτικού δράματος και της ανυπέρβλητης θυσίας των ηρώων» (Φωτογραφίες: Α. Σιμόπουλος).

– Το (μελό)δράμα χαρακτηρίζεται κατεξοχήν από τη διάδραση των προσώπων σε καταστάσεις που χαρακτηρίζουμε ακριβώς «δραματικές», ενώ στο μουσικό θέατρο έχουμε αντίθετα μια μεγάλη παράδοση “μονοδραματων”. Το δικό σας θα είναι ένα ερωτικό δράμα ή ένα έργο με αφαιρετικό και αναστοχαστικό χαρακτήρα;

Θα έλεγα ότι το μονόδραμα που έγραψα επικεντρώνεται στα στοιχεία του ερωτικού δράματος και της ανυπέρβλητης θυσίας των ηρώων. Το μουσικό ιδίωμα που δημιούργησα παίζει με την σκιά και το φως, με την ελαφρότητα και την συνεχή μνεία του τραγικού τέλους. Το υπόβαθρο είναι τραγικό. Οι αποχαιρετισμοί που μοιραία επαναλαμβάνονται, η εξομολόγηση που δεν έγινε ποτέ, το δαχτυλίδι που της έκανε δώρο με την πεταλούδα να καίγεται στις φλόγες. Στην τελική ευθεία δεν υπάρχει κάθαρση και κάθε ελπίδα αναιρείται. Είναι μία από τις τραγικότερες ιστορίες αγάπης.

-Το καταλυτικό στοιχείο στην ανεκπλήρωτη σχέση μεταξύ Καποδίστρια και Στούρτζα είναι ότι ζούσαν σε ένα απολυταρχικό καθεστώς όπου δεν είχαν την ελευθερία να διαθέσουν τους εαυτούς τους κατά τη δική τους βούληση. Ήταν ένα από τα μεγάλα διακυβευόμενα που είχε φέρει στο προσκήνιο η Γαλλική Επανάσταση και οι ευρωπαϊκοί πόλεμοι που την ακολούθησαν. Σε αυτή τη διαμάχη παραδοσιακού “καθήκοντος” και νεωτερικής «ελευθερίας», μπορούμε να διαβλέψουμε ποια θέση πήρε ο πρωταγωνιστής σας;

Ο πρωταγωνιστής πήρε την θέση της θυσίας. Είναι εντελώς φανερό από τις επιστολές του όπου συχνά αναφέρεται στο χρέος του, στον σταυρό που πρέπει να σηκώσει, στο καθήκον που πρέπει να διεκπεραιώσει έως το τέλος. Σε μία επιστολή συγκεκριμένα έγραφε ότι όπως οι δείκτες ενός ρολογιού που σταματούν έτσι θα σταματήσει και η ζωή του όταν καταφέρει να εκπληρώσει το χρέος του.

– Η έννοια της ελευθερίας ως ατομικό δικαίωμα αναφέρεται ρητά στα πρώτα επαναστατικά κείμενα του 1821, και εξαφανίζεται σταδιακά όταν φτάνουμε στην ανεξαρτησία – την εποχή του Καποδίστρια και του Όθωνα. Εσάς σας απασχολεί η έννοια της ελευθερίας;

Ναι, με απασχολεί συνεχώς, και συγκεκριμένα η προσωπική ελευθερία, η ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, η ελευθερία της γνώμης, αλλά με προβληματίζει και η κατάχρηση της ελευθερίας ως συνέπεια απληστίας μέσα σε μία εποχή που κινδυνεύουμε να βουλιάξουμε σε ανείπωτες μελλοντικές κρίσεις.

Διαβάστε ακόμα: Τιμόθεος Πέτριν. «Οι νέοι μουσικοί στην Ελλάδα παλεύουν μόνοι τους».

TAGS :
Καποδίστριας κλασική μουσική όπερα

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook