Το πράο αστικό στυλ του Άγγελου Κατακουζηνού (1904-1982)

Είχε απορριφθεί πανηγυρικά από το Πανεπιστήμιο Αθηνών «ως υπερβολικά καλός ομιλητής, ικανός να αποπροσανατολίσει τους φοιτητές». Φωτο: Από το βιβλίο της Λητούς Κατακουζηνού: “Άγγελος Κατακουζηνός, ο Βαλής μου”, εκδ. Μικρή Άρκτος.

Στο Παρίσι της δεκαετίας του ’20, ο Άγγελος Κατακουζηνός ήταν ένας «dômier». Το «Dôme» δεν ήταν τότε το ακριβό και βραβευμένο με αστέρι Michelin εστιατόριο της λεωφόρου Μονπαρνάς. Ένας φτωχός ζωγράφος ή ένας εργαζόμενος μεταπτυχιακός φοιτητής της Ιατρικής, όπως ο Κατακουζηνός, μπορούσαν να γευματίσουν σ’ αυτό με ένα δολάριο, τρώγοντας λουκάνικα με πουρέ.

Το «Dôme» κέρδισε τη φήμη του γιατί προσέλκυε χωρίς επιφυλάξεις τους ανήσυχους νέους που είχαν φτάσει εκεί από κάθε γωνιά του πλανήτη και σχεδίαζαν να κάνουν τον κόσμο πιο όμορφο ή έστω πιο υποφερτό. Τα πρόσωπα αυτά σύντομα κατέλαβαν τα τραπέζια του μπιστρό και αυτοανακηρύχθηκαν «dômiers», αφήνοντας λίγα λεφτά στο ταμείο, αλλά πολλές ιστορίες καλλιτεχνικού μεγαλείου. Ο Χεμινγουέι και ο Πάουντ, ο Μοντιλιάνι και ο Πικάσο, ο Χένρι Μίλερ και ο Μαν Ρέι, ο Σεφέρης και ο Κατακουζηνός μοιράστηκαν εκεί ταπεινούς μεζέδες και μεγάλες ιδέες.

Από τα πρώτα χρόνια των σπουδών του στο Μονπελιέ, ο Κατακουζηνός είχε το χάρισμα να γοητεύει εξίσου τους αυστηρούς καθηγητές και τις παρέες των αιώνιων φοιτητών που απολάμβαναν τη «joie de vivre» σε καμπαρέ και μπιλιαρδάδικα της γαλλικής φοιτητούπολης.

Εκεί γνώρισε για πρώτη φορά και τον πληθωρικό Γιώργο Κατσίμπαλη, μετέπειτα «ψυχή» της Γενιάς του Τριάντα. Στο ψυχογράφημα που αφιέρωσε σ’ αυτόν, αρκετά χρόνια αργότερα, περιέγραψε τη συνάντησή τους ως τη γόνιμη σύγκρουση δύο ισχυρών «Εγώ» (αντλώντας στοιχεία από την επιστήμη του, την Ψυχιατρική), με την εκατέρωθεν αγαθότητα όμως να οδηγεί σε μια διά βίου φιλία. Ο Κατσίμπαλης θα τον σύστηνε ως τον πολλά υποσχόμενο επιστήμονα στη συντροφιά του Παρισιού (Tériade, Σεφέρης, Μαλακάσης, Χατζηκυριάκος-Γκίκας), όπου είχε εγκατασταθεί πια, για να ολοκληρώσει το διδακτορικό του στη «Μέκκα» της νευρολογίας, το νοσοκομείο Pitié-Salpêtrière.

Μαζί με τη γυναίκα του Λητώ, μετέτρεψε το σπίτι τους σε φιλολογικό σαλόνι της Αθήνας. Φωτογραφία: katakouzenos.gr

Πλάι σε όλα αυτά τα μυθικά πρόσωπα, τα οποία εκτός από την τέχνη τους διακονούσαν και το στυλ του εστέτ (ο Μαλακάσης με το αστραφτερό του μονόκλ, ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας με το λεπτό, κυματιστό μουστάκι και το τριγωνικό, αψεγάδιαστο μούσι), ο Κατακουζηνός ξεχώριζε για το «σιωπηρό», αλλά γνήσιο ύφος ενός ευπατρίδη. Ακόμα και ο διάσημος Γάλλος αεροπόρος Joseph LeBrix τον ήθελε στη συντροφιά του, όταν οργανώνονταν βραδιές προς τιμήν του ή στο πιλοτήριο του αεροσκάφους, όταν δοκίμαζε καινούργιες, περίτεχνες φιγούρες.

Στην Ελλάδα επέστρεψε σχεδόν αμέσως μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του κι ενώ είχε απορρίψει προτάσεις για εργασία και ακαδημαϊκή καριέρα σε Γαλλία και Αμερική. Δούλεψε σε δημόσια νοσοκομεία και απορρίφθηκε πανηγυρικά από το Πανεπιστήμιο της Αθήνας «ως υπερβολικά καλός ομιλητής, ικανός να αποπροσανατολίσει τους φοιτητές».

Μαζί με τη γυναίκα του Λητώ, μετέτρεψε το σπίτι του σε φιλολογικό σαλόνι της Αθήνας, φιλοξενώντας τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες της εποχής. Στην αρχή, στην οδό Πιδάρου και, στη συνέχεια, στη Λεωφόρο Αμαλίας, το σπίτι των Κατακουζηνών ήταν τόπος συνάντησης και δημιουργίας: εκεί παρουσίασε για πρώτη φορά την ψυχαναλυτική μέθοδο ο Εμπειρίκος, εκεί πρωτοέπαιξε το «Μεγάλο Ερωτικό» ο Χατζιδάκις, εκεί γνώρισε την τέχνη του Μόραλη και του Τσαρούχη ο Μαρκ Σαγκάλ. Ακόμα και η διάσημη ασπρόμαυρη φωτογραφία με τους επιφανέστερους εκπροσώπους της Γενιάς του Τριάντα έχει τραβηχτεί στο καθιστικό του σπιτιού της λεωφόρου Αμαλίας από τον ίδιο τον Άγγελο Κατακουζηνό.

Τη δεκαετία του ’60, οι νεοφερμένοι πρέσβεις στην Αθήνα έπαιρναν τη συμβουλή των απερχόμενων να επισκεφτούν «την Ακρόπολη και το διαμέρισμα των Κατακουζηνών» και μαζί μ’ αυτούς, καλλιτέχνες και διανοούμενοι απ’ όλο τον κόσμο επέλεγαν τον Κατακουζηνό για να τους συστήσει τη χώρα, αντί να χάνουν την ώρα τους σε ανούσιες κοσμικές βραδιές. Κι εκείνος τους τιμούσε όλους με την φιλία του: τον Καμύ, τον Γκορ Βιντάλ, τον Ιονέσκο και πολλούς ακόμη. Ο εσωστρεφής Ουίλιαμ Φώκνερ μάλιστα, εκτιμώντας την επιστημονική του κατάρτιση, αλλά και την εγκάρδια προσέγγισή του, του έστειλε ένα συγκινητικό γράμμα-εξομολόγηση για το πόσο λυτρωτική υπήρξε γι’ αυτόν η συνάντηση και η συζήτηση μαζί του.

Στα εγκαίνια του Μουσείου Θεόφιλου, τον Αύγουστος 1965, ο Άγγελος Κατακουζηνός (δεξιά) μίλησε για την ανάγκη «η επιστήμη να μη μένει στεγνή, αλλά να δροσίζεται από την τέχνη». Φωτο: katakouzenos.gr

Όπως στο «Dôme», έτσι και στο σπίτι των Κατακουζηνών, το μενού και η περιποίηση των καλεσμένων δεν υπόσχονταν τίποτα το εξωτικό. Ο Άγγελος Κατακουζηνός δεν έκανε, άλλωστε, πάρα πολλά λεφτά ως γιατρός. Στην ομιλία του για τα εγκαίνια του Μουσείου Θεόφιλου στη Μυτιλήνη το 1965, εξηγούσε την ανάγκη «η επιστήμη να μη μένει στεγνή, αλλά να δροσίζεται από την τέχνη» και πως η επαφή με την τέχνη βοηθάει να νιώσουμε τον ανθρώπινο πόνο. Ο ίδιος δεν έκρυψε ποτέ, εξάλλου, ότι η εικόνα μιας κοπέλας «δαιμονισμένης», που είχαν αλυσσοδέσει οι δικοί της, τον οδήγησε στην απόφαση να σπουδάσει Ψυχιατρική και η ανάμνησή της τον συνόδευε μια ζωή.

Στην αρχή, στην οδό Πιδάρου και, στη συνέχεια, στη Λεωφόρο Αμαλίας, το σπίτι των Κατακουζηνών ήταν τόπος συνάντησης και δημιουργίας

Το καλοκαίρι του 2010, ανοίχθηκαν τα συρτάρια του γραφείου του Άγγελου Κατακουζηνού. Όπως αφηγείται ο Γιώργης Μαγγίνης, τα κλειδιά ανακαλύφθηκαν τυχαία και επέτρεψαν να αποκαλυφθούν τα αντικείμενα και τα έγγραφα που παρέμεναν εκεί κλειδωμένα τουλάχιστον από τον Αύγουστο του 1982, οπότε και πέθανε. Ανάμεσά τους, δύο κομψές ταμπακιέρες, η μία ασημένια, όλοι οι τίτλοι σπουδών, ένα μικρό κουτί με τα διάσημα του ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας, τα ηλεκτροκαρδιογραφήματα της αγαπημένης του Λητούς, ένα δερμάτινο πορτοφόλι με δύο βυζαντινά νομίσματα, μια απόδειξη του 1937 από τον ράφτη του Σταύρο Παπαδόπουλο και η αντιδικτατορική δήλωση του Σεφέρη του 1968.

Διαβάστε ακόμα: Ο μεγάλος αιρετικός Ηλίας Πετρόπουλος.

TAGS :
Dôme αγγελος Έλληνας Κατακουζηνός Λητώ παρίσι Ψυχίατρος

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook