Παρανοϊκό και υπέροχο: Η μοντερνιστική «Νέα Ρώμη» του Μουσολίνι στην Αφρική

Θα μπορούσε να είναι και ντεκόρ από ιταλική ταινία εποχής (Credits: Edward Denison).

Χτισμένη ανάμεσα στους ποταμούς Μπαράκα και Ανσέμπα, αυτή η Μικρή Ρώμη, όπως ονομάστηκε έπειτα από την καθοριστική συμβολή των Ιταλών στην αρχιτεκτονική της εικόνα, είναι τόσο μακριά μας, όσο και κοντά. Είναι η Ασμάρα, πρωτεύουσα της Ερυθραίας, έδρα του διεθνούς αεροδρομίου και του πανεπιστημίου της χώρας.

Από τούτη την Piccola Roma ξεκινούν τα πάντα στην αφρικανική χώρα.  Πίσω, όμως, από την τωρινή της εικόνα (ευφάνταστη το δίχως άλλο), κρύβεται μια ιστορική συνθήκη που μας πηγαίνει αρκετά πίσω. Συγκεκριμένα, στην εποχή του Μουσολίνι. Η πρόθεση του ιταλού φασίστα ήταν να οικοδομήσει στην αφρικανική χώρα την «Δεύτερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία». Η αχαλίνωτη και αρκούντως αποικιακή λογική των ιταλικών δυνάμεων διαμόρφωσαν το αρχιτεκτονικό προφίλ της πρωτεύουσας.

Η περίοδος της ανοικοδόμησης (©Asmara Heritage Project/Department of Construction Development, Zoba Maekel Administration).

Από την άλλη, όμως, ακόμη και σήμερα η Ασμάρα διατηρεί εντός της ένα μείγμα αντιθέσεων. Κάπως έτσι υπάρχουν σημεία της που παραμένουν αμετάβλητα στο χρόνο κι άλλα που έχουν δεχθεί επιρροές από την νεωτεριστική αρχιτεκτονική. Το αποτέλεσμα είναι, αν μη τι άλλο, αξιοπρόσεκτο. Δίχως, βέβαια, να παραγνωρίζεται το σκοτεινό πολιτικό και στρατιωτικό παιχνίδι που παίχθηκε εις βάρος της. Να σημειωθεί πως η Ερυθραία σχηματίστηκε από διάφορες χωριστές επαρχίες και βασίλεια και δεν ανακηρύχθηκε ενοποιημένη ή κεντρική χώρα μέχρις ότου οι Ιταλοί επέβαλαν την κυριαρχία τους στην περιοχή.

Fiat Tagliero Service Station (Credits: Edward Denison).

Τα σχέδια του Μουσολίνι για την Ασμάρα χρονολογούνται από το 1922. Είχε μόλις ανέβει στην εξουσία και οραματιζόταν τον σχεδιασμό της «Δεύτερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας». Η Asmara θεωρήθηκε έδρα της ιταλικής εξουσίας στην Αφρική και ήταν η ιδανική τοποθεσία για να τοποθετηθεί η συνεχιζόμενη εισβολή της Ιταλίας στην ήπειρο. Άλλωστε ανήκε στους Ιταλούς από τα τέλη του 19ου αιώνα (το 1889).

Κάπως έτσι, αυτό που στα τέλη του αιώνα ήταν ένα μικρό ορεινό χωριό θα έφθανε να γίνει το σπίτι για πάνω από 53.000 Ιταλούς το 1939. Η συγκυρία των πραγμάτων και των καλλιτεχνικών ρευμάτων επέδρασαν καθοριστικά στο τελικό αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα. Μιλάμε για την άνθιση του Μοντερνισμού που διαμόρφωσε (και συνεχίζει να διαμορφώνει ακόμη και στις μέρες μας) την δυτική αισθητική.

Το Bar Zilli (Credits: Edward Denison).

Η Aσμάρα θα γίνει η απόλυτη tabula rasa. Πάνω της θα εγγραφούν και θα αναπτυχθούν εκείνα τα χρόνια όλες οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες. Δεν θα είναι υπερβολή αν σημειώσουμε πως τη δεκαετία του ’30 η Ασμάρα θα γίνει μια ιδεατή φουτουριστική πόλη. Ο σταθμός εξυπηρέτησης Fiat Tagliero, για παράδειγμα, εμπνεύστηκε από τη μορφή ενός αεροπλάνου. το Cinema Capitol έχει μια αναδιπλούμενη οροφή. Η πρόσοψη του Bar Zili είναι εμπνευσμένη από ένα ραδιόφωνο. Σήμερα, η αρχιτεκτονική της πόλης περιέχει μερικά από τα ωραιότερα παραδείγματα του ιταλικού ορθολογισμού σε ολόκληρο τον κόσμο. Καταστήματα έφεραν ιταλικά ονόματα (βλ. (Bar Vittoria, Pasticceria moderna, Casa del formaggio, and Ferramenta) και φυσικά όποιος ήταν υποψιασμένος μπορούσε να καταλάβει το γιατί.

Ο κινηματογράφος Impero (Credits: Edward Denison).

Οι Ιταλοί, ως κλασικοί αποικιοκράτες, δημιούργησαν μια ονειρική πόλη μόνο για τους ίδιους αδιαφορώντας για τις ανάγκες των αυτοχθόνων. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι νόμοι περί διαχωρισμού, αν και προϋπήρχαν, εκείνα τα χρόνια της ραγδαίας ανάπτυξης εντάθηκαν. Οι ντόπιοι δεν είχαν ουδεμία δυνατότητα πρόσβασης σε μπαρ, εστιατόρια και δημόσια κτίρια. Οσο για τις δουλειές που θα μπορούσαν να κάνουν ήταν μόνο αγροτικές με τις εκτάσεις και τα χωράφια να ανήκουν -φυσικά- σε ιταλούς τσιφλικάδες.

H αγορά Medebar (Credits: Edward Denison).

Ο μεγαλομανής Μουσολίνι πίστευε πως η ουτοπική πολιτεία της Ασμάρα θα κρατούσε για πάντα και τίποτα δεν θα μπορούσε να διαταράξει το μεγαλείο του. Κι όμως, το 1941, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ερυθραία περνάει στα χέρια των Βρετανών. Χρειάστηκε να περάσουν πενήντα χρόνια και το 1991 η Ερυθραία απέκτησε την ανεξαρτησία της. Τι έχει μείνει σήμερα από την παλαιά Ασμάρα; Πολλά κτίρια παραμένουν ανέπαφα κι άλλα τα έχει χτυπήσει η δύναμη του χρόνου. Μοιάζει με κινηματογραφικό ντεκόρ μόνο που το συνεργείο που γύριζε την «ταινία» έχει αποχωρίσει προ πολλούς αφήνοντας τα σκηνικά ως είχαν.

Σήμερα, η Ασμάρα βρίσκεται στον Κατάλογο Προσέλευσης για να γίνει παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO. Σύμφωνα με την οργάνωση, η πόλη «αντιπροσωπεύει ίσως την πιο συγκεντρωμένη και άθικτη συγκρότηση της νεωτεριστικής αρχιτεκτονικής οπουδήποτε στον κόσμο». Τα προγράμματα ανακαίνισης  υποστηρίζονται για την αποκατάσταση πολλών από τα κτίρια και η πόλη αρχίζει να γίνεται τουριστικός προορισμός.

Αν και φέρνει κάτι από το παλαιό καθεστώς και εξακολουθεί να θυμίζει τη σκοτεινή περίοδο του φασισμού, η Ασμάρα, πλέον, έχει γίνει κάτι άλλο από αυτό που είχε στο ταραγμένο του μυαλό ο Μουσολίνι. Από την άλλη, η ιταλική εισβολή δεν γίνεται να αποκρυβεί. Οι κατακτητές έστησαν ένα αρχιτεκτονικό «θαύμα» μέσα στην έρημο. Ένα θαύμα μεγαλοπρεπές και σκοτεινό συνάμα.

Διαβάστε ακόμα: O ΠΑΟΚ απέκτησε το πιο ντιζαινάτο κατάστημα ομάδας στην Ευρώπη.

TAGS :
αρχιτεκτονική Αφρική Μουσολίνι

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook