Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873 – 1950)

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (αριστερά) με τον πατέρα του Στέφανο, τον γαμπρό του Γιώργο και την αδερφή του Τζούλια στο Κάρλσμπαντ της Τσεχίας το 1898. (Φωτογραφία: Wikipedia)

H περίπτωση του μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή είναι μοναδική στη νεότερη ελληνική ιστορία και δεν υπερέβαλαν διόλου όσοι τον αποκάλεσαν σύγχρονο Ευκλείδη.

Αρκεί κάποιος να αναφερθεί στην αλληλογραφία του με τον Αϊνστάιν, η οποία ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1916 και φυλάσσεται στα αρχείου του μουσείου Καραθεοδωρή στην Κομοτηνή (το οποίο τελικά έγινε μετά χιλίων κόπων και βασάνων). Από τις επιστολές αυτές προκύπτει η σημαντική του συμβολή στη διατύπωση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας.

Σε μία απ’ αυτές, ο Αϊνστάιν του γράφει: «Αξιότιμε κύριε συνάδελφε![…] Αν θέλετε να κάνετε τον κόπο να μου αναπτύξετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα βρείτε στο πρόσωπό μου έναν ευγνώμονα και συνειδητό ακροατή. Κι αν επιπλέον λύσετε το πρόβλημα των κλειστών χρονικών γραμμών, τότε προσκυνώ σας. Εδώ κρύβεται κάτι, με το οποίο αξίζει να ασχοληθούν οι κορυφαίοι. Τους εξαιρετικούς μου χαιρετισμούς. Δικός σας Α. Αϊνστάιν».

Σε εμφάνιση ήταν το ακριβώς αντίθετο του Αϊνστάιν. Ενώ ο δεύτερος είναι η στερεοτυπική εικόνα του «τρελού επιστήμονα», ο Καραθεοδωρή ήταν πάντα ντυμένος στην τρίχα. (Φωτογραφία: Peter Matzen)

Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου του 1873, όπου υπηρετούσε ο πατέρας του ως διπλωματικός ακόλουθος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος των σχολικών του χρόνων το πέρασε στο Βέλγιο, όπου ο πατέρας του επί σειρά ετών διετέλεσε πρεσβευτής και μέλος της Ακαδημίας Διεθνούς Δικαίου των Βρυξελλών.

Καταγόταν από επιφανή οικογένεια Φαναριωτών, με ρίζες στην Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης. Γενικά, οι Καραθεοδωρή έχαιραν μεγάλης εκτίμησης μεταξύ των Οθωμανών και καταλάμβαναν πάντα ανώτατα αξιώματα ως υπουργοί, πρεσβευτές, ηγεμόνες νήσων και διπλωματικοί υπάλληλοι. Μέσω αυτών, κατόρθωσαν να υπηρετήσουν τα εθνικά συμφέροντα παραδίδοντας το εμπόριο, τις τέχνες και τις επιστήμες σε ελληνικά χέρια.

Γενάρχης της οικογένειας είναι ο Στέφανος Καραθεοδωρή (1789-1867) γιατρός, λόγιος και μαθηματικός, ιδρυτής της αυτοκρατορικής ιατρικής σχολής της Κωνσταντινούπολης στην οποία δίδαξε ως καθηγητής επί σαράντα χρόνια. Υπήρξε προσωπικός γιατρός του σουλτάνου και σύμβουλος του υπουργείου εκπαίδευσης, όπου εισήγαγε στην τουρκική γλώσσα πολλούς επιστημονικούς όρους με ελληνική ρίζα. Άλλωστε, μιλούσε και έγραφε δεκαεφτά γλώσσες.

Για τον Κωνσταντίνο, οι πρώτες διακρίσεις έρχονται σε ηλικία δεκαέξι ετών όπου παίρνει το πρώτο βραβείο σε εθνικό διαγωνισμό Μαθηματικών επί δύο συναπτά έτη. Συνέχισε τις σπουδές του στη Στρατιωτική Ακαδημία του Βελγίου, απ’ όπου αποφοίτησε ως πολιτικός μηχανικός. Σειρά έχουν το Παρίσι και το Λονδίνο. Αμέσως μετά, το 1898, προσλαμβάνεται ως βοηθός μηχανικός στα μεγάλα αρδευτικά έργα του Ασουάν και του Ασιούτ.

Μπροστά στη μεγάλη πυραμίδα του Χέοπα, όμως, και προσπαθώντας να λύσει ένα πρόβλημα παθιάζεται οριστικά με τα μαθηματικά. Έτσι καταλήγει στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου και μετά του Γκέτιγκεν, του σπουδαιότερου μαθηματικού κέντρου του κόσμου τότε, όπου και γίνεται υφηγητής προτού καν ολοκληρώσει τις σπουδές του. Ενώ του δίνεται άμεσα το δικαίωμα να διδάξει, εκείνος προτιμά να επιστρέψει στην πατρίδα του να βοηθήσει, όπου του προσφέρεται μια θέση σ’ ένα επαρχιακό σχολείο να μάθει τα παιδιά Χημεία!

Διαβάστε ακόμα: Ο πορφυρογέννητος Αιγυπτιώτης Αντώνης Μπενάκης (1873-1954)

Έτσι, επιστρέφει στη Γερμανία, όπου από το 1908 είναι πλέον τακτικός καθηγητής στο Ανόβερο, στη Βόννη, στο Μπρεσλάου, στο Γκέτινγκεν, στο Βερολίνο. Την ίδια χρονιά παντρεύεται και κάνει δύο παιδιά. Επιδιώκει τη μόρφωσή τους μέσα από ταξίδια, ενώ μετά από τον εκκλησιασμό της Κυριακής φροντίζει να τα πηγαίνει σε μουσεία, εκθέσεις και αξιόλογες εκδηλώσεις. Ως δάσκαλος ήταν προσηνής και προσιτός, ενώ είχε αναπτύξει μια μέθοδο διδασκαλίας που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μαιευτική. Οι φοιτητές του τον λάτρευαν και τον προσφωνούσαν χαϊδευτικά «Kara».

Σε εμφάνιση ήταν το ακριβώς αντίθετο του Αϊνστάιν. Ενώ ο δεύτερος είναι η στερεοτυπική εικόνα του «τρελού επιστήμονα», ο Καραθεοδωρή ήταν πάντα ντυμένος στην τρίχα, με τα κοστούμια του, τα ψηλά του κολάρα και την καρφίτσα στο γιακά ή το λαιμοδέτη του, σύμφωνα με τους ενδυματολογικούς κώδικες της εποχής. Και το μαλλί πάντα καλοχτενισμένο, σε νεότερη δε ηλικία περασμένο με μπριγιαντίνη σαν χορευτής αργεντίνικου ταγκό. Επιπλέον, τον χαρακτήριζε μια σεμνότητα, μια ευγένεια, μια ταπεινότητα και μια ανιδιοτέλεια που προκαλούσαν στους γύρω του τρομερή εντύπωση.

Το 1919, ο ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Ιωνία και οι ελληνικές Αρχές εγκαθίστανται στη Σμύρνη. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος καλεί τον Κ. Καραθεοδωρή για να του αναθέσει την οργάνωση του πανεπιστημίου της. Παρότι εκείνος μεσουρανούσε τότε στη Γερμανία δίπλα σε ονόματα όπως ενός Μαξ Πλανκ, για παράδειγμα, εγκαταλείπει τη λαμπρή καριέρα του, υπακούοντας στην πρόσκληση του Έλληνα πρωθυπουργού. Στις φωτό της εποχής απεικονίζεται ένας ένστολος άντρας, άψογος, περήφανος, αλλά όχι αλαζονικός, με μάτια οραματιστή.

Δεδομένων των ιδιαίτερων δεσμών της οικογένειάς του με την Τουρκία και της αντίληψής του για τη συμβίωση των δύο λαών στην περιοχή, ο βενιζελικός Καραθεοδωρή που ήταν όπως και ο αντιβενιζελικός Δραγούμης οπαδός της θεωρίας της πολιτιστικής κατάκτησης, αντιμετωπίζει το νέο πανεπιστήμιο ως προσωπική πρόκληση.

Τον χαρακτήριζε μια σεμνότητα, μια ευγένεια, μια ταπεινότητα και μια ανιδιοτέλεια που προκαλούσαν στους γύρω του τρομερή εντύπωση. (Φωτογραφία: Wikipedia)

Το αποτέλεσμα ήταν να παραδώσει σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ένα άρτια οργανωμένο και εξοπλισμένο, άριστα στελεχωμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα, με έμβλημά του το «Φως εξ Ανατολών», το οποίο, φυσικά, δεν θα λειτουργήσει ποτέ, λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ωστόσο, ο Καραθεοδωρή, κινδυνεύοντας να πέσει στα χέρια των Τούρκων, εγκαταλείπει το πλοίο τελευταίος, καταφέρνοντας να μεταφέρει όλα τα πολύτιμα βιβλία και το επιστημονικό υλικό με ασφάλεια στην Αθήνα. Σήμερα, φυλάσσονται στο Μουσείο του πανεπιστημίου Αθηνών.

Το 1928, ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση που του έγινε από το Πανεπιστήμιο του Harvard και από τη Μαθηματική Εταιρεία, ο Καραθεοδωρή φθάνει στις ΗΠΑ. Στο Harvard δίδαξε για ένα ολόκληρο εξάμηνο και για ένα δίμηνο στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Επίσης έδωσε μια σειρά διαλέξεων σε 20 Πανεπιστήμια: στο Cambridge, στο Berkley στο Σαν Φρανσίσκο, στο Λος Άντζελες, στην Ουάσιγκτον, στη Νέα Ορλεάνη, στη Ν. Υόρκη κ.ά. Οι φοιτητές τον αντιμετωπίζουν με δέος και στα αμφιθέατρα επικρατούσε νεκρική σιγή.

Στην Ελλάδα θα επανέλθει το 1930, όταν θα αποδεχθεί τη θέση του κυβερνητικού επιτρόπου και θα οργανώσει τα πανεπιστήμια Αθήνας και Θεσσαλονίκης, ενώ εισηγείται και την ίδρυση του πανεπιστημίου Αιγαίου. Από τη θέση αυτή θα τον παύσει η κυβέρνηση Παπαναστασίου που διαδέχεται τον Βενιζέλο το 1932 και εκεί θα σταματήσει η ενεργός ανάμειξή του στα κοινά της Ελλάδας.

Στις 2 Φεβρουαρίου το 1950 αναγγέλλεται επίσημα στην ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών ο θάνατός του στο Μόναχο. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν ένας οραματιστής που δεν ήταν ελλαδοκεντρικός, αλλά ενδιαφερόταν για τον Ελληνισμό στο σύνολό του. Οι δε μαθηματικές του αποδείξεις χαρακτηρίζονται από κομψότητα, απλότητα, αλλά και αυστηρότητα.

Όπως συνοψίζει ο καθηγητής Μιχάλης Στεφανίδης: «Οι επιστημονικές εργασίες του Καραθεοδωρή που αναφέρονται κυρίως στη μαθηματική ανάλυση και τη γεωμετρία, στο λογισμό των μεταβολών και τη μαθηματική απεικόνιση, στη θερμοδυναμική και τη γεωμετρική οπτική, στη θεωρία των συνόλων και τη θεωρία της σχετικότητας, είναι θεμελιώδεις έρευνες εξαίρετης έμπνευσης, οι οποίες τον αναδεικνύουν από τους λίγους στην παγκόσμια επιστήμη ρυμοτόμους της μαθηματικής διανόησης».

Διαβάστε ακόμα: Κώστας Αξελός (1924 – 2010). Ένας στοχαστής μεγάλης κομψότητας

TAGS :
Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή μαθηματικός

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook