iannis-xenakis1

Είχε την ικανότητα να εκφράζει το συλλογικό, μέσα από το απόλυτα ιδιοσυγκρασιακό και το πολιτικό, αποπνέοντας τον πιο ασυμβίβαστο ιδεαλισμό.

Στη Διεθνή Έκθεση του 1958, στις Βρυξέλλες, στήθηκε μια ανεπανάληπτη γιορτή για το θρίαμβο της τεχνολογίας, η οποία αυτή τη φορά, δεν ήταν το εργαλείο των καταστροφών του πολέμου, αλλά ο φορέας μιας πολιτισμικής αναγέννησης.

Το Περίπτερο της Phillips, μια περίτεχνη κατασκευή παραβολικών καμπύλων με τις αιχμές τους να εκτείνονται με αυθάδεια προς τον ουρανό, είχε ανατεθεί στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Le Corbusier και ανέλαβε να το δημιουργήσει σχεδόν αποκλειστικά, ο Ιάννης Ξενάκης.

O Ελβετός σούπερσταρ της αρχιτεκτονικής είχε ξεκαθαρίσει εξαρχής στους υπεύθυνους της εταιρείας ότι «δεν θα κάνουμε ένα περίπτερο για εσάς, αλλά ένα Ηλεκτρονικό Ποίημα και ένα αγγείο θα περιέχει αυτό το ποίημα, όπου το φως, η έγχρωμη εικόνα, ο ρυθμός και ο ήχος θα συμπυκνωθούν σε μια οργανική σύνθεση».

Expo 1958 paviljoen van Philips

Το Περίπτερο της Phillips, το “Ηλεκτρονικό ποιήμα” του Ιάννη Ξενάκη ήταν μια περίτεχνη κατασκευή παραβολικών καμπύλων με τις αιχμές τους να εκτείνονται με αυθάδεια προς τον ουρανό.

Με αυτήν την αφετηρία, ο νεαρός μηχανικός και συνθέτης από την Ελλάδα θα έχτιζε βήμα-βήμα ένα μοναδικό «ποίημα»: με σχήμα που προέκυψε από τη «μεταγραφή» μιας μουσικής του σύνθεσης στο μιλιμετρέ χαρτί, την προσομοίωση της εντερικής κοιλότητας ενός θηλαστικού για το εσωτερικό του, φόρμες ηχητικών και φωτεινών ερεθισμάτων βασισμένες σε μαθηματικούς αλγόριθμους και πρόβλεψη για αυστηρά δεκάλεπτη παραμονή, όπου προβολές εικόνων και βίντεο πάνω στα κοιλώματα αποκάλυπταν μια κωδικοποιημένη αναπαράσταση της ιστορίας του Ανθρώπου.

Ο Ξενάκης ήταν καταδικασμένος ερήμην σε θάνατο για λιποταξία από το 1947, όταν και άρχισε να δουλεύει για τον Le Corbusier στο Παρίσι. Η συμμετοχή του στα Δεκεμβριανά, ως μαχόμενος φοιτητής του λόχου «Λόρδος Βύρωνας» της ΕΠΟΝ, του είχε κοστίσει ήδη το αριστερό του μάτι και τη μερική παραμόρφωση του προσώπου του από αγγλικό όλμο που εξερράγη μπροστά του, ενώ εκείνος ήταν οχυρωμένος με τους συντρόφους του, σε μια πολυκατοικία των Εξαρχείων.

Αν και πέθανε στην αυγή του, ο Ιάννης Ξενάκης υπήρξε ο διανοούμενος του 21ου αιώνα.

Κατάφερε να διαφύγει, περίπου τρία χρόνια αργότερα, με πλαστό διαβατήριο και τη συνδρομή συναγωνιστών του, πρώτα στην Ιταλία και τελικά στη Γαλλία. Από το γραφείο του Le Corbusier «λιποτάκτησε» ένα χρόνο μετά την Έκθεση στις Βρυξέλλες, ώστε να αφοσιωθεί στη μελέτη και την επινόηση προτύπων που συνδέουν τη μουσική, τα μαθηματικά, την αρχιτεκτονική, τη φιλοσοφία.

Πολύ αργότερα, και αφού είχε έρθει σε ρήξη με τους περισσότερους συνθέτες πειραματικής μουσικής, θα δημιουργούσε τα «Πολύτοπα», εγκαταστάσεις όπου η πρωτότυπη μουσική συνδεόταν με γεωμετρικές κατασκεύες, ρυθμικό φωτισμό και φυσικούς ήχους, σε χώρους με συμβολική ιστορική σημασία, όπως οι Μυκήνες και η Περσέπολις.

Le Corbusier και Ξενάκης το 1958. Photo Credit: Sabena FLC/ADAGP

Le Corbusier και Ξενάκης το 1958. Photo Credit: Sabena FLC/ADAGP

Δημιούργησε λογισμικά προγράμματα παραγωγής μουσικής, πειραματίστηκε με την εφαρμογή μαθηματικών θεωριών στη μουσική σύνθεση, δίδαξε στη Σορβόννη και την Αμερική, παρέδωσε δεκάδες σεμινάρια. Αν και πέθανε στην αυγή του, ο Ιάννης Ξενάκης υπήρξε ο διανοούμενος του 21ου αι.

Η μορφή του, με το μοναδικό «προνόμιο» να έχει αποτυπωμένο στο πρόσωπό του ένα βίωμα θανάτου, θα γινόταν το σύμβολο ενός πεισματικά ορθολογικού στοχασμού που καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα και ποιητικός. Δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι γοήτευε πάντα τους νέους σπουδαστές, χωρίς να είναι επιτηδευμένα προσηνής, παρά μόνο χάρη στο απαλλαγμένο από κάθε είδους ακαδημαϊσμό ύφος του. Είχε την ικανότητα να εκφράζει το συλλογικό, μέσα από το απόλυτα ιδιοσυγκρασιακό και το πολιτικό, αποπνέοντας τον πιο ασυμβίβαστο ιδεαλισμό.

Το Περίπτερο της Phillips διατηρήθηκε για πέντε περίπου μήνες, όσο διήρκησε δηλαδή η Έκθεση στις Βρυξέλλες. Πενήντα χρόνια αργότερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδότησε ένα πρόγραμμα εικονικής πραγματικότητας που αναβίωνε την εμπειρία εκείνης της δεκάλεπτης περιήγησης στο «Ηλεκτρονικό Ποίημα» του Ιάννη Ξενάκη. Από τους πρώτους που δήλώσαν συμμετοχή για να το παρακολουθήσουν ήταν νέοι αρχιτέκτονες, μουσικοί, εικαστικοί, φοιτητές φιλοσοφίας. Και κάποιοι από αυτούς, φορούσαν t-shirt με στάμπα το πρόσωπο του… «Ιανού» Ξενάκη.

 

Διαβάστε ακόμα: Ο σκωπτικός, ερωτικός, εριστικός Νικόλαος Κουτούζης, ζωγράφος και παπάς.

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top