veloudios1

Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξε από τους πρώτους Έλληνες αεροπόρους και ταυτόχρονα, ένας δόκιμος καλλιτέχνης, ο μοναδικός ίσως Έλληνας που είχε συμμετάσχει στην οργιαστική πρωτοπορία που συνέταξαν οι θαμώνες του θρυλικού «Cabaret Voltaire». (photo credit: envogatsiko.blogspot.com – beton7.com)

Από το 1920 και ως την άνθηση της underground καλλιτεχνικής πρωτοπορίας μεταδικτατορικά, ο Θάνος Βελλούδιος «ήταν τόσο γνωστός που αισθανόσουν ντροπή να μην τον ξέρεις τουλάχιστον σε μία από τις επιδόσεις του», εξηγούσε ο συγγραφέας και ρέκτης Λεωνίδας Χρηστάκης. Όχι τυχαία, η δράση του, αλλά και η φυσική παρουσία του σε «ποικίλους κύκλους των Αθηνών» συνόδευε τις πυρετικές συζητήσεις για το νέο ελληνικό πνεύμα, τις καταβολές και τις οριοθετήσεις για το µέτρο του ανθρώπου, «δηλαδή το µέτρο του κόσµου, ήτοι το φαντασιόµετρο», όπως το προσδιόριζε ο ίδιος.

Λίγο προτού καταταγεί ως σημαιοφόρος στη Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία το 1917, είχε προλάβει να παραστεί στη γέννηση του ντανταϊστικού κινήματος, στη Ζυρίχη, όπου είχε βρεθεί για να σπουδάσει. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Μακεδονικό Μέτωπο, υπήρξε ένας από τους πρώτους Έλληνες αεροπόρους και ταυτόχρονα, ένας δόκιμος καλλιτέχνης, ο μοναδικός ίσως Έλληνας που είχε συμμετάσχει στην οργιαστική πρωτοπορία που συνέταξαν οι θαμώνες του θρυλικού «Cabaret Voltaire».

Ο Θάνος Βελλούδιος, τα επόμενα πολλά χρόνια, θα δινόταν ολόψυχα στην καταγραφή της «ζώσας λαογραφίας», την επανανοηματοδότηση της λαϊκής παράδοσης μέσα από την τέχνη του, στη βιωματική σχέση με τον πολιτισμό του τόπου, ως αφοσιωμένος «ελληνευρέτης». Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν τον εμπόδισε, ωστόσο, να παραμείνει ένας άψογα καταρτισμένος πιλότος και μάχιμος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού. Σήμερα, το –δυστυχώς, ξεχασμένο- όνομά του κατέχει το παράδοξο(;) προνόμιο να αναφέρεται στην ιστορία ενός κινήματος «αισθητικής αναρχίας» και, την ίδια στιγμή, στην ιστορία της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας ως εθνικός ήρωας.

«Την Παρασκευή 25 Ιουνίου 1920, εορτήν των Αγίων Έρωτος, Στρατιώτου Λογανδρείου και Φεβρωνίας Βασιλίδος Οσίας, προσεγειώθη στην Προύσαν της Μικράς Ασίας εις τας προσβάσεις του Ολύμπου της Βιθυνίας, όπου και ύψωσε εκεί, ο πρώτος και μόνος, την ελληνικήν Σημαίαν». Έτσι είχε περιγράψει ο ίδιος την παράτολμη ενέργεια να προσγειώσει το αεροπλάνο του στον περίβολο της τουρκικής Στρατιωτικής Ακαδημίας της Προύσας και να υψώσει την ελληνική σημαία, αναπτερώνοντας το ηθικό του ελληνικού στρατού κατά την προέλασή του, στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

H επιμονή του να ενσωματώσει στην ιστορική διαδρομή των Ελλήνων το χορό των αντρών στα καπηλειά υπήρξε καθοριστική για την απενεχοποίηση της λαϊκής κουλτούρας.
veloudios3

Ο Θάνος Βελλούδιος είναι ο πρώτος DADA -DAGADA, όπως προτιμούσε ο ίδιος- Έλληνας καλλιτέχνης. Τον απασχολούσε το νέο ελληνικό πνεύμα, οι καταβολές και οι οριοθετήσεις για το µέτρο του ανθρώπου, «δηλαδή το µέτρο του κόσµου, ήτοι το φαντασιόµετρο», όπως το προσδιόριζε ο ίδιος. (Photo credit: http://www.artplay.gr/)

Ο «πορθητής της Προύσας» κατάφερε ακόμα ορισμένα σημαντικά χτυπήματα εναντίον θέσεων του στρατού του Κεμάλ. Ο ίδιος ο Κεμάλ, μάλιστα, γλίτωσε από βέβαιο θάνατο, όταν, σύμφωνα με την αφήγηση του Βελλούδιου, φυγαδεύτηκε τελευταία στιγμή, καθώς το ελληνικό αεροσκάφος βομβάρδιζε ανηλεώς το Στρατηγείο του στο Αφιόν Καρά-Χισσάρ ή αλλιώς «την αρχαίαν ελληνικήν Πρυμνησίαν», όπως συνήθιζε να συμπληρώνει ο ίδιος ο αφηγητής.

Σε όλες τις μάχες που έδωσε (ίσως και επειδή ήταν εναέριες) επέδειξε μια διάθεση υπέρβασης του επιχειρησιακού σχεδίου, χωρίς όμως, να υποτιμά την ανάγκη για ορθολογισμό και να διακινδυνεύει το συνολικό στρατήγημα, ορίζοντας λίγο έως πολύ τις παραμέτρους του πολεμικού ανδραγαθήματος.

Στον καλλιτεχνικό του λόγο, υπήρξε το ίδιο ηρωικός και ιδεαλιστής. Το 1927, το ζεύγος των Σικελιανών του ανέθεσε να παρουσιάσει τον Πυρρίχιο χορό κατά τη διάρκεια των Δελφικών Εορτών. Ως χορογράφος και «ρυθμοδότης» μελέτησε τις αναπαραστάσεις των αγγείων της κλασικής αρχαιότητας και αναβίωσε έναν πανάρχαιο πολεμικό χορό. Αργότερα, θα μελετούσε και τον ζεϊμπέκικο χορό, για τον οποίο θα συγκέντρωνε σπάνια ντοκουμέντα και θα τον προσδιόριζε ως έναν «πρωτοελληνικό φρυγικό χορό». Αυτή η επιμονή του, μάλιστα, να ενσωματώσει στην ιστορική διαδρομή των Ελλήνων το χορό των αντρών στα καπηλειά υπήρξε καθοριστική για τη διάσωση και την απενεχοποίηση της λαϊκής κουλτούρας. Πολλοί πιστεύουν, άλλωστε, ότι αυτός ήταν που έμαθε στον Γιάννη Τσαρούχη πώς να χορεύει το ζεϊμπέκικο τόσο αριστοτεχνικά.

Στα βιβλία του, επιχείρησε να συνθέσει την ελληνική ιδιοσυστασία μέσα από τα θραύσματα της παράδοσης και του βίου των ανθρώπων της επαρχίας, τους οποίους συναναστράφηκε με αληθινή αγάπη και όχι ως ακαδημαϊκός μελετητής. Έγραψε για τα αερικά, τους καλλικάντζαρους, τα πανάρχαια παγανιστικά έθιμα, αλλά και τον Άγιο Νικόλαο, αναδεικνύοντας τη βυζαντινή παράδοση των ελληνικών Χριστουγέννων.

Ο Βελλούδιος, γεννημένος στο Κολωνάκι και μεγαλωμένος σε μια αξιοσέβαστη μεγαλοαστική οικογένεια, δεν ήταν στην πραγματικότητα μια αλλοπρόσαλη φιγούρα, παρότι συστηνόταν ως «φαντασιομέτρης». Και ενώ ήταν ο ίδιος άνθρωπος που, μελετώντας την ενδυματολογική παράδοση αιώνων, δημιούργησε «40 τύπους Νεοελληνικών Υποκαμίσων», τα οποία φορούσε και ο ίδιος το καλοκαίρι και το χειμώνα («κοστούμι από σαμαροσκούτι με κουμπιά από πεταλίδες της θάλασσας»), δεν αμφισβητήθηκε ποτέ το κύρος του ως του απόστρατου αξιωματικού με την αξιοθαύμαστη πολεμική δράση. Αντιθέτως, υπήρξε απολύτως «γεωμετρημένος» ως προς το ύφος, με την έννοια του ρητού που και ο ίδιος ανέφερε συχνά και ήταν γραμμένο στο υπέρθυρο της Ακαδημίας του Πλάτωνα: «ουδείς αγεωμέτρητος εισίτω».

Η εικόνα του σήμερα, εκτός από μια μοναδική έμπνευση για τους μύστες της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, είναι η ενσάρκωση του απαλλαγμένου από στερεότυπα, «ομηρικού» ήρωα, γενναίου και πολυμήχανου, αλλά στα μέτρα του ανθρώπινου.

veloudios2

Ο Θάνος Βελλούδιος, τελευταίος δεξιά. το 1956, μαζί με Γιώργο Εμιρζά και Νίκο Κούνδουρο. (Photo credit: beton7.com)

Διαβάστε ακόμα: Γιατί δεν άκουσε κανείς έως σήμερα για τον Νίκο Δραγούμη.

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top