100 χρόνια από την «Επιχείρηση Νέμεσις»: η θεία δίκη των Αρμενίων

H «Επιχείρηση Νέμεσις» κράτησε δύο χρόνια. Δεξιά: Ο Σογομών Τεχλιριάν που θεωρείται σήμερα Εθνικός Ήρωας στην Αρμενία (Πηγή: Wikipedia).

Μόλις πρόσφατα, σε μια κίνηση γεμάτη συμβολισμούς και πολιτική ουσία, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, αναγνώρισε με τον πιο επίσημο τρόπο τη Γενοκτονία των Αρμενίων προκαλώντας έτσι τον θυμό του Ταγίπ Ερντογάν και της Τουρκίας. Κι όμως, όσο κι αν θέλει να το αποκρύψει το πολιτικό κατεστημένο της γείτονας χώρας, η Γενοκτονία υπήρξε.

Στα βάθη της ιστορίας, πάντως, υπάρχει μια σημαντική αντίδραση των Αρμενίων που κατάφεραν να γλιτώσουν από τη φονική μηχανή των Νεοτούρκων και αποφάσισαν να πάρουν τη δικαιοσύνη στα χέρια τους. Κάτι σαν αυτό που έκαναν οι Εβραίοι που σώθηκαν από τα κρεματόρια των ναζί κι αργότερα κατά των εξτρεμιστών Παλαιστινίων (ιδιαιτέρως στις αρχές του ’70 μετά τη «Σφαγή του Μονάχου»).

Η Γενοκτονία των Αρμενίων κόστισε τη ζωή σε δύο και πλέον εκατομμύρια ανθρώπους και συντονίστηκε με ψυχρό τρόπο επί τρία ολόκληρα χρόνια (1915-1918). Πρωταγωνιστικό ρόλο στη γενοκτονία των Αρμενίων, είχε η λεγόμενη «τριανδρία» των Νεοτούρκων που τότε βρίσκονταν στα πράγματα.

Ο Αρσαβίρ Σιρακιάν (δεξιά) εκτέλεσε τον αρχηγό των Νεότουρκων Σαϊτ Χαλίμ Πασά (Πηγή: Wikipedia).

Ο Μεχμέτ Ταλαάτ Πασάς, υπουργός Εσωτερικών και στη συνέχεια Μέγας Βεζύρης (πρωθυπουργός), ο Ισμαήλ Ενβέρ Πασας, υπουργός Στρατιωτικών, και ο Τζεμάλ Πασάς, στρατιωτικός διοικητής. Σε τηλεγράφημα του ο Ταλαάτ στις 28/4/1915 προς τους νομάρχες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ενημέρωνε πως: «Αποφασίσθηκε να τεθεί τέρμα στο ζήτημα των Αρμενίων με εκτόπισίν τους στις ερήμους και την εξόντωση αυτού του ξενικού στοιχείου».

Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν άρδην μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον Οκτώβριο του 1918. Η τριανδρία έπεσε σε δυσμένεια με αποτέλεσμα να διαφύγουν άρον άρον στο εξωτερικό για να γλιτώσουν τη δίκη.

Με υπόδειξη των συμμαχικών κατοχικών δυνάμεων, ξεκίνησαν στην Κωνσταντινούπολη δικαστήρια που καταδίκασαν τους υπαιτίους της γενοκτονίας των Αρμενίων. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι οι νικητές του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου δεν πίεσαν ποτέ τον Κεμάλ που είχε πλέον αναλάβει τις τύχες της Τουρκίας να τιμωρήσει τους υπαίτιους της Γενοκτονίας, οι οποίοι ζούσαν βίο τρυφηλό στο Βερολίνο και τη Ρώμη.

Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα από κάποιους Αρμένιους να πάρουν το νόμο στα χέρια τους. Ολα ξεκίνησαν στις 28/5/1918 όταν στην Τιφλίδα ανακηρύχθηκε η Δημοκρατία της Αρμενίας με πρωτεύουσα το Ερεβάν. Ενας από τους βασικούς στόχους του νέου κράτους ήταν η τιμωρία των Τούρκων και των Αζέρων που εμπνεύστηκαν και υλοποίησαν τη Γενοκτονία.

Το θέμα συζητήθηκε εκτενώς στο 9ο συνέδριο της Αρμενικής Επαναστατικής Ομοσπονδίας (ARF), που έλαβε μέρος το φθινόπωρο του 1919 στο Ερεβάν. Αρχικά καταρτίστηκε η λίστα των «στόχων» προς εξόντωση, που περιελάβανε και Αρμένιους που συνεργάστηκαν με τους Οθωμανούς, και στη συνέχεια συστάθηκε ειδικό σώμα που θα δρούσε μ’ απόλυτη μυστικότητα και θα καταδίωκε τους «επικηρυγμένους» όπου και εάν βρίσκονταν.

Το σχέδιο πήρε την ονομασία «Χαντούκ Κορτζ» (Ειδική Επιχείρηση) και είχε ως επικεφαλής τον Καρεκίν Παστερματζιάν, καθώς και τους Αγκόπ ντερ Αγκοπιάν και Ααρόν Σατσακλιάν ως υπεύθυνους οργάνωσης και χρηματοδότησης αντίστοιχα. Οι εκτελεστές είχαν ρητή εντολή να κινούνται έτσι ώστε να μην συλλαμβάνονται, αποφεύγοντας όσο το δυνατόν, τους άσκοπους θανάτους και τα χτυπήματα αθώων.

Αριστερά: ο Μεχμέτ Ταλάατ. Στη μέση: ο Ισμαήλ Ενβέρ. Δεξιά: ο Αχμέντ Τζεμάλ (Πηγή: Wikipedia).

Η κωδική ονομασία «Νέμεσις» παρέπεμπε στην αρχαία ελληνική θεότητα της θείας δίκης. Κάτι που στην περίπτωση των Αρμενίων θα την επέβαλλαν επτά Αρμένιοι. Στη λίστα των εκτελέσεων υπήρχαν συνολικά 41 άτομα μεταξύ των οποίων Νεοτούρκοι και Αζέροι αξιωματούχοι αλλά και Αρμένιοι που χαρακτηρίστηκαν προδότες.

Ο πρώτος που εκτελέστηκε ήταν ο τότε πρωθυπουργός του Αζερμπαϊτζάν, Φαταλί Χαν Χιουσκί. Εκτελεστής-τιμωρός ήταν ο Αράμ Γεργκανιάν, στις 19/6/1920 στην Τιφλίδα της Γεωργίας. Ο Χιουσκί κατηγορήθηκε πως διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη σφαγή των Αρμενίων στο Μπακού το 1918.

Βασικός στόχος, φυσικά, ήταν ο διαβόητος Ταλαάτ Πασάς. Εντοπίστηκε να ζει με τη γυναίκα του κάπου στο Βερολίνο. Ο 25χρονος Σογομών Τεχλιριάν (θεωρείται σήμερα Εθνικός Ήρωας στην Αρμενία) ανέλαβε δράση. Ήταν 15/3/1921, στη συνοικία Σαρλότεμπουργκ του Βερολίνου. Ο Τεχλιριάν διασταυρώνεται με τον Ταλαάτ στο κέντρο του δρόμου, τον προσπερνάει και με μια αστραπιαία κίνηση βγάζει το περίστροφο από την τσέπη του, γυρίζει και τον πυροβολεί στο ύψος του κεφαλιού.

«Σκότωσα μα δεν είμαι δολοφόνος» δήλωσε Τεχλιριάν στη δίκη που ακολούθησε στο Βερολίνο, υποστηρίζοντας πως έβλεπε στον ύπνο τη μητέρα του, να του ζητά να πάρει εκδίκηση. Στη δίκη που ακολούθησε ο Τεχλιριάν κρατάει το στόμα του κλειστό και δεν αποκαλύπτει τίποτα για την Επιχείρηση Νέμεσις. Τελικά αθωώνεται και ο Τύπος της εποχής χαρακτηρίζει την απόφαση ως μια εκ των υστέρων αποδοχή της Δύσης ότι τα εγκλήματα των Τούρκων, όντως, συνέβησαν.

Στις 18/7/1921 ήταν η σειρά του υπουργού Εσωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Μπεχούντ Χαν Τζιβανσίρ, ο οποίος θεωρούνταν υπεύθυνος για τη σφαγή 20.000 Αρμενίων το 1918 στο Μπακού. Αυτή τη φορά το έργο αναλαμβάνει ο Αρμένιος Μισάκ Τορλακιάν που μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη για να συναντήσει τον Τζιβανσίρ. Τον βρίσκει, τον σκοτώνει, αλλά συλλαμβάνεται από γαλλικό απόσπασμα. Κατά τη δίκη του, σε βρετανικό στρατιωτικό δικαστήριο, ο Τορλακιάν δείχνει στους δικαστές τις ουλές που έφερε στο σώμα, και τη σφαίρα που ήταν σφηνωμένη στο μηρό του, από τη σφαγή στο Μπακού. Αυτή τη φορά το δικαστήριο τον κρίνει ένοχο, χωρίς όμως να του επιβληθεί ποινή λόγω ψυχικής διαταραχής τη στιγμή της εκτέλεσης, και απελαύνεται στην Ελλάδα από τις δυνάμεις κατοχής.

Στις 5/12/1921 εκτελείται με επεισοδιακό τρόπο στη Ρώμη, ο αρχηγός των Νεότουρκων Σαϊτ Χαλίμ Πασάς. Ο Αρσαβίρ Σιρακιάν που ανέλαβε την εκτέλεση του κατάφερε θανάσιμο πλήγμα με μία σφαίρα στο κεφάλι και διέφυγε χωρίς να συλληφθεί. Τον Απρίλιο του 1922 στο Βερολίνο πάλι ο Σιρακιάν μαζί με τον Αράμ Γεργκανιάν, θα εξοντώσουν ταυτόχρονα τον δρ. Μπεχαεντίν Σακίρ, έναν από τους κυριότερους υπεύθυνους της γενοκτονίας και τον πρώην διοικητή της Τραπεζούντας, Τζεμάλ Αζμί.

Oι επτά Αρμένιοι-τιμωροί πήραν εκδίκηση για τις θηριωδίες των Νεότουρκων (Φωτογραφία: ft.com).

Το καλοκαίρι του 1922 στήνεται ολόκληρη επιχείρηση με σκοπό να βρεθούν τα ίχνη του πρώην υπουργού Ναυτικών, Τζεμάλ Πασά, ενός εκ τριών βασικών δημιουργών και εκτελεστών της Γενοκτονίας. Ο Τζεμάλ Πασά είχε καταφύγει στην τότε Σοβιετική Ένωση έχοντας μάλιστα και κυβερνητικό πόστο.

Τελικά, την εκτέλεση αναλαμβάνουν οι Στεπάν Τζαγικιάν, Μπεντρός Τερ Μπογοσιάν και Αρντασέζ Κεβορκιάν που τον εντοπίζουν και τον εκτελούν στις 25 Ιουλίου 1922, μπροστά στο στρατηγείο της Τσέκα, (πολιτικής αστυνομίας των μπολσεβίκων) στην Τιφλίδα. Ιδια τύχη είχε ο Ενβέρ Πασάς (επίσης είχε καταφύγει στην ΕΣΣΔ). Οι τιμωροί του τον βρήκαν στις  4/8/1922 στα σύνορα με το Αφγανιστάν και τον εκτέλεσαν. Τέλος, ο δρ. Ναζίμ, θα εκτελεστεί δι’ απαγχονισμού στην Άγκυρα στις 26/8/1926 με την κατηγορία πως συνωμότησε εναντίον του κεμαλικού καθεστώτος.

Μεταξύ του Ιουνίου του 1920 και του Ιουλίου του 1922, οι επτά τιμωροί Αρμένιοι θα εκτελέσουν οκτώ υψηλόβαθμους Τούρκους και Αζέρους αξιωματούχους και τρεις Αρμένιους προδότες. Ο πρώτος πρωθυπουργός της Αρμενίας Σιμόν Βρατσιάν (1882-1969) είχε αποκαλέσει την επιχείρηση «Νέμεσις» ως «Νυρεμβέργη των Αρμενίων».

Ο κύκλος της δίκαιης εκδίκησης μόλις είχε κλείσει.

Για την επιχείρηση έγραψε σχετικό βιβλίο-έρευνα ο Αρμένιος συγγραφέας Eric Bogosian, ενώ γυρίστηκε και ντοκιμαντέρ σε σκηνοθεσία της Camille Duvelleroy.

Διαβάστε ακόμα: Παναγιώτης Τσάκωνας: «Ο Ερντογάν δεν θα την έχει εύκολα και απλά με τον Μπάιντεν»

TAGS :
Αρμενία ιστορία Ταγίπ Ερντογάν τουρκία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook