Ταξίδι στον Άθω. Στο δικό μας, πνευματικό «Game of Thrones»

Η Ιερά Μονή Σταυρονικήτα μέσα από την πρωινή ομίχλη. Όλες οι φωτογραφίες είναι του υπογράφοντος, Γιάννη Παλιούρη.

Με τσίγκλαγαν γνωστοί και φίλοι, συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας, εδώ και πολλά χρόνια: «να πας στο Όρος, θα δεις, είναι αλλιώς εκεί, έχει κάτι…». Δεν έδινα σημασία. Δεν είχα και την κατάλληλη παρέα, ίσως. Τα τελευταία δύο χρόνια, όμως, δεν είχα «δικαιολογία». Στην πραγματικότητα, μάλλον το «ζήταγα». Και έτσι ήρθε. Για δύο συνεχόμενες χρονιές βρέθηκα στο «Περιβόλι της Παναγίας» με καλούς φίλους για να δω και εγώ με τα μάτια μου αυτό που για τους πολλούς είναι το «λίκνο» της Ορθοδοξίας και για κάποιους λίγους, το σκαλί πιο κοντά στο Θεό.

Σύμφωνα με την παράδοση η Παναγία μαζί με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη παραπλέοντας τον Άθω, πηγαίνοντας στην Κύπρο για να επισκεφθούν τον Λάζαρο, αναγκάστηκαν λόγω θαλασσοταραχής να αποβιβαστούν στην ακτή όπου βρίσκεται σήμερα η Ιερά Μονή των Ιβήρων. Εκεί ακούσθηκε φωνή εξ ουρανού που έλεγε: «Έστω ο τόπος ούτος κλήρος σός και περιβόλαιον σόν καί παράδεισος, έτι δε και λιμήν σωτήριος των θελόντων σωθήναι». Εξ ου και η ονομασία του τόπου ως «κλήρος και περιβόλι της Παναγιάς». Μοναχικές πηγές αναφέρουν ότι τα πρώτα μοναστήρια και σκήτες ιδρύθηκαν επί Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η παλαιότερη έγγραφη μαρτυρία για τον Άθω έρχεται από τα χρόνια του αυτοκράτορα Βασιλείου Α’ του Μακεδόνα (872), και αναφέρεται στον Ιωάννη Κολοβό, τον ιδρυτή της ομώνυμης μονής κοντά στην Ιερισσό.

Τρούλος με τον “Άναρχο Πατέρα” στο κέντρο.

Καταρχήν να ξεκαθαρίσω ότι δεν είναι πολύ εύκολο να γράψει κανείς για το Άγιο Όρος. Το ιστορικό, θρησκευτικό, πολιτιστικό και πνευματικό μέγεθος του τόπου από μόνα τους σε «κλειδώνουν». Δεν ξέρω καν αν είμαι ο κατάλληλος για κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό και η περιγραφή όσων έζησα θα είναι μια ατσούμπαλη ακροβασία μεταξύ «στεγνών» καταγραφών και πηγαίων συναισθημάτων. Με το που θα πάρεις το καραβάκι από την Ουρανούπολη – η τελευταία κοσμική πόλη πριν το Άγιο Όρος – και ξανοιχτείς στη θάλασσα περνώντας μπροστά από σχεδόν χιλιόχρονες Μονές, το σαγόνι χαλαρώνει ασυναίσθητα. Μεγαλοπρεπή βυζαντινά οικοδομήματα σαν φρούρια, φτιαγμένα από πέτρα και ξύλο, κρέμονται μια δρασκελιά πάνω από τα νερά, κάνοντας τα σκηνικά του Game of Thrones να μοιάζουν με σχολική εργασία της Α’ Γυμνασίου φτιαγμένη σε Windows Paint του….95.

Οι Μονές του Αγίου Όρους, χτισμένες σε καιρούς όπου στεριά και θάλασσες ανήκαν σε πειρατές και εισβολείς, δεν ήταν μόνο προπύργια της πίστης. Έπρεπε να είναι και προπύργια άμυνας, κυριολεκτικά. Και στις τέσσερις Μονές που έχω επισκεφθεί (Παντοκράτορος, Σταυρονικήτα, Βατοπεδίου, Ιβήρων) το σκηνικό είναι σχεδόν πανομοιότυπο: περίκλειστοι κόσμοι με μια κεντρική «πλατεία» που όταν κλείνουν οι βαριές πόρτες τους – ξύλινες με επένδυση από σφυρήλατο σίδερο – μετατρέπονται σε άπαρτα κάστρα.

Η Ιερά Μονή Παντοκράτορος.

Το παράξενο είναι ότι όλη η σκηνογραφία σού είναι εκπληκτικά οικεία. Αμέσως νιώθεις να «κουμπώνεις» παράξενα σε αυτή, χωρίς να ξέρεις γιατί. Βιωματικά, λες και είναι γραμμένο στο DNA σου. Σαν μετανάστης που επιτέλους πατάς το χώμα της πατρίδας σου, για την οποία έχεις ακουστά, αλλά δεν την είχες επισκεφθεί ποτέ. Η εξήγηση αναδύθηκε αβίαστα, όταν πέρασα την πύλη του Βατοπεδίου και νόμιζα ότι βρέθηκα στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, την περίοδο της ακμής της. Το Άγιο Όρος είναι μια χρονοκάψουλα που διατήρησε ανέπαφο τον χαρακτήρα του ελληνισμού, όπως αυτός είχε διαμορφωθεί μέχρι τις 29 Μαΐου του 1453, και μας ακολουθεί βουβά μέχρι σήμερα. 

Η πύλη της Ιεράς Μονής Ιβήρων.

Σε μια συνέντευξη είχα ακούσει την Ελένη Αρβελέρ να λέει «δεν μπορεί να σε λένε Παναγιώτη και να μιλάς για αρχαίο ένδοξο παρελθόν». Ψηλάφισα, τότε, τι εννοούσε αλλά μόνο πατώντας στο πλακόστρωτο του Βατοπεδίου κατανόησα διαισθητικά, ότι ο λόγος που ο Έλληνας δυσανασχετεί στο «κοστούμι» του Δυτικού είναι γιατί στην πραγματικότητα τα «μέτρα» του είναι Βυζαντινά. Στο Άγιο Όρος μπορεί να καταλάβει κανείς από πού ακριβώς κρατά η «σκούφια» μας. Ευρωπαίοι, μεν, αλλά της ευρωπαϊκής Ανατολής. Αλλά αυτό είναι μια άλλη, μεγάλη συζήτηση.

«Είμαι από το Άγιο Όρος!»

Το να βάλεις το ράσο δεν είναι εύκολη απόφαση. Οι Μοναχοί λένε ότι όσοι το κάνουν έχουν «κάλεσμα». Και τι «κάλεσμα» είναι αυτό που σε κάνει να απαρνηθείς όλες τις ηδονές της ζωής, υποβάλλοντας τον εαυτό σου σε οικειοθελή «υποταγή», «ταπείνωση» και στέρηση; 
Δύσκολο να το καταλάβει κάποιος κοσμικός. Μέχρι να μιλήσει με έναν από αυτούς τους ανθρώπους και να δει την ακλόνητη πίστη σε αυτό που έχουν τάξει τον εαυτό τους.

Η πύλη της Ιεράς Μονής Ιβήρων με τον πύργο στο βάθος.

«Και από πού είστε;», ρώτησα τον πορτάρη – ο υπεύθυνος για τον έλεγχο των διαμονητήριων των επισκεπτών – μιας από τις Μονές που επισκέφθηκα. Με το ζόρι 25 χρονών παιδί.

«Από το Άγιο Όρος», ήρθε η μονολεκτική απάντηση.
«Μπα», σκέφτηκα, δεν θα κατάλαβε καλά. «Ναι αλλά από που είναι η καταγωγή σας;» επανήλθα πιο πιεστικά.
«Σας είπα, εγώ είμαι από το Άγιο Όρος», απάντησε ξερά, δείχνοντάς μου ότι για τον συγκεκριμένο άνθρωπο η ζωή ξεκίνησε από τη στιγμή που πέρασε τα σύνορα του Άθω.

Η συζήτηση συνεχίστηκε. Μας έβγαλε ένα ταπεινό κέρασμα με λουκούμι και ένα ποτήρι παγωμένο νερό και ρωτούσε για τα δικά μας. Η φωνή του ήταν σταθερά μειλίχια και ακλόνητη. Το ίδιο υποθέτω και η πίστη του.
«Προτιμάτε αυτή την περίοδο που έχετε αρκετούς επισκέπτες ή….»…
«Κοιτάξτε, ένας Μοναχός όταν βάλει το ράσο το κάνει γιατί θέλει να αφήσει πίσω του τα κοσμικά. Δεν τα χρειάζεται πια, δεν τα έχει ανάγκη. Θέλει να αφιερωθεί. Προτιμά την απομόνωση. Όμως αν το θέλημα Της είναι να έρχεται κόσμος για να τον βοηθάμε, εμείς θα κάνουμε το θέλημα Της, ο καθένας από το διακόνημά Του…».

Εκείνη τη στιγμή στη Μονή κατέφθασε ένα μεγάλο γκρουπ Ρώσων. Έπρεπε να τους φιλέψει και αυτούς. Τον ευχαριστήσαμε, μας χαιρέτησε και φύγαμε. Εμείς για τη Μονή που μέναμε, αυτός για το διακόνημά του. Για το «κάλεσμα» του…

Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Παντοράτορος

Εγερτήριο στις 04.00, μεσημεριανό στις 09.00

«Στο Άγιο Όρος, ούτε θα φας, ούτε θα κοιμηθείς», με είχαν προειδοποιήσει. Τέρμα ψέμα, μπορώ να πω πια, μετά από δύο συνεχόμενες επισκέψεις. Και μάλιστα με διαμονή σε εντελώς διαφορετικά περιβάλλοντα (από την Ιερά Μονή Σταυρονικήτα, την πιο φτωχή στο Άγιο Όρος χωρίς καθόλου ηλεκτρικό ρεύμα το βράδυ, στην «πλούσια» Ιερά Μονή Βατοπεδίου και τέλος στην «τυπική» αγιορείτικη Ιερά Μονή Παντοκράτορος). Οι βιορυθμοί σου αλλάζουν αβίαστα και προσαρμόζονται μονομιάς στη Βυζαντινή ώρα, όπου η μια ημέρα τελειώνει περίπου στις 8 το βράδυ και η επόμενη ξεκινά (για τους Μοναχούς) στις 12.

Η… ΔΕΗ στο Άγιο Όρος.

Το πρόγραμμα σκληρό και τηρείται με… θρησκευτική ευλάβεια, από όποιον το επιθυμεί. Αυτό οφείλω να το τονίσω: Στο Άγιο Όρος κανείς δεν υποχρεώνει τον επισκέπτη να ακολουθήσει το πρόγραμμα της Μονής. Βέβαια το να πας στο Άγιο Όρος για να σαπίσεις στον ύπνο για δυο-τρεις ημέρες και να τρως δύο γεύματα την ημέρα, είναι εξίσου έξυπνη επιλογή με το να πας στη Φινλανδία για ηλιοθεραπεία. Εγερτήριο, λοιπόν, στις 04.00, για Θεία Λειτουργία. Λειτουργία μυσταγωγική. Μέσα σε ναούς αιώνων όπου το μόνο φως προέρχεται από αχνά καντήλια και κεριά, οι Μοναχοί που περνούν δίπλα σου μοιάζουν σαν αερικά. Ισχνές φιγούρες στα μαύρα που περισσότερο νομίζεις ότι ρέουν στον χώρο, παρά περπατάνε. Τα πάντα εξελίσσονται σαν θεατρικό δρώμενο με συγκεκριμένους πρωταγωνιστές σε συγκεκριμένους ρόλους. Μοναχοί που ψέλνουν, ανεβοκατεβάζουν τα καντήλια που κρέμονται από μικρά βαρούλκα, ασπάζονται εικόνες, σβήνουν κεριά… Μια ασταμάτητη κίνηση μέσα σε σκηνικό απόλυτης γαλήνης και ησυχίας.

Μετά τη Θεία Λειτουργία ακολουθεί η Τράπεζα, δηλαδή το μεσημεριανό στις….9 το πρωί. Το φαγητό στο Άγιο Όρος είναι απλοϊκό, αλλά αξιοπρεπές. Μέχρι εκεί. Σκοπός του δεν είναι τα αστέρια Michelin αλλά να «κρατήσει» τους μοναχούς όρθιους στα διακονήματά τους. Το κρέας λείπει εντελώς και συνήθως αποτελείται από όσπρια, ζυμαρικά, λαχανικά, ελιές, λίγο λάδι, ψάρια και φρούτα. Κατά τη διάρκεια της Τράπεζας πάντα ένας μοναχός διαβάζει…  Μετά την Τράπεζα ο επισκέπτης έχει απολύτως ελεύθερο πρόγραμμα. Στις 5 το απόγευμα είναι ο Εσπερινός, στις 6 πάλι Τράπεζα, ακολουθεί το Απόδειπνο και στις 8 το βράδυ κλείνουν οι πόρτες του Μοναστηριού και κάθε κατεργάρης στον πάγκο του (κοινώς για ύπνο).

Ένα χαρακτηριστικό σήμαντρο

Αυτή είναι η καθημερινότητα στον Άθω, για πάνω από χίλια χρόνια. Και αυτή την καθημερινότητα  θα έχει το προνόμιο να ζήσει όποιος περάσει τα σύνορα του. Και επειδή πολλοί θα αναρωτηθούν «καλά όλα αυτά, αλλά με την πνευματικότητα και την κατάνυξη που νιώθεις τι γίνεται;» η απάντηση είναι ότι… δεν υπάρχει απάντηση.  Η πνευματικότητα είναι μύχιο κομμάτι του κάθε ανθρώπου. Μπορεί κάποιος να δηλώνει «πιστός» και να μην τον αγγίξει τίποτα, επειδή προσδοκά ότι μια επίσκεψη στον Άθω θα του απονείμει το… φωτοστέφανο που δικαιωματικά του ανήκει. Και μπορεί κάποιος «άπιστος» να ταρακουνηθεί από την ακλόνητη αφοσίωση που δείχνουν κάποιοι άνθρωποι σε αυτό που πιστεύουν.  Άλλωστε κάτω από το φως μόνο των αστεριών και των καντηλιών, οι σκιές της ψυχής αλλάζουν. Για άλλους μεγαλώνουν, για άλλους εξαφανίζονται…

ΥΓ. Ευχαριστώ τον Βασίλη, τον Πέτρο και τα παιδιά τους και τον Κώστα για την παρέα. Και τον Πατέρα Επιφάνιο, στην Ιερά Μονή Παντοκράτορος για τον χρόνο που μας αφιέρωσε.

Η Ιερή Μονή Σταυρονικήτα. Τύφλα να’χει το Game of Thrones.

//Για να επισκεφθεί κανείς το Άγιον Όρος πρέπει να τηλεφωνήσει δυο – τρεις μήνες πριν στη Μονή ή στις Μονές που θα τον φιλοξενήσουν καθώς και στην αρμόδια Υπηρεσία, το Γραφείο Προσκυνητών της Θεσσαλονίκης ( τηλ: 2310 – 252575, ώρες 09: 00 – 16:00 εργάσιμες ημέρες). Την άδεια εισόδου, το Διαμονητήριο όπως ονομάζεται, θα το παραλάβει από το Γραφείο Προσκυνητών της Ουρανούπολης, την μικρή πόλη από όπου ξεκινούν τα καραβάκια για το Άγιο Όρος.

Διαβάστε ακόμα: Η μέρα που τα παράτησα όλα, και έφυγα στην Ινδία…

TAGS :
Άγιο Όρος Βυζάντιο ορθοδοξία υπαρξισμός

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook