Αλέξης Πανσέληνος: «Νιώθω ευτυχής κάθε μέρα. Ακόμη και στην πιο μεγάλη δυστυχία»

«Το παρόν έχει το καλό πως βρίσκεται γύρω μας είτε θέλουμε είτε όχι – αυτοεξυπηρετείται, που λένε, δεν περιμένει από μας» (Credit: Γιάννης Καμπούρης).

Για τον Αλέξη Πανσέληνο η λογοτεχνία δεν ήταν απλώς μια ακόμη επιλογή στη ζωή του. Ζώντας σε ένα σπίτι όπου κατοικούνταν από λέξεις δεν θα μπορούσε παρά να πορευτεί μ’ αυτές. Γιος του συγγραφέα και ποιητή Ασημάκη Πανσέληνου και της ποιήτριας και πεζογράφου Έφης Πανσελήνου, οι προσλαμβάνουσες που είχε από μικρός ήταν ο κόσμος των βιβλίων.

Ενδιαμέσως προέκυψε η δικηγορία, την οποία και άσκησε ως το 1997. Είχε, όμως, ήδη μπει για τα καλά στο χώρο της λογοτεχνίας και το αποτύπωμά του ήταν εξαρχής ευδιάκριτο. Αυτή τη στιγμή, ο Αλέξης Πανσέληνος ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των συγγραφέων που ομνύουν στην μεγάλη φόρμα (σε αντίθεση με ό,τι λέγεται για την ικανότητα των ελλήνων συγγραφέων να γράψουν μακρά αφήγηση) ενσωματώνοντας στα μυθιστορήματά του τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που διέτρεξαν την Ελλάδα και τα «μικρά» καθημερινά δράματα των απλών ανθρώπων.  Τώρα, μιλώντας στο Andro ξεδιπλώνει τη δική του -ολότελα προσωπική- αφήγηση για το νόημα της ζωής και τα δαιμόνια που την συνέχουν.

– Πόσο συχνά νοσταλγείτε ή μετανιώνετε για το παρελθόν;
Νοσταλγώ την εποχή που η ζωή έμοιαζε αιώνια, αν και όσο ζω και παρά τις περί του αντιθέτου υπομνήσεις του σώματος, εξακολουθώ να πιστεύω πως είναι ακόμα. Για το παρελθόν μετανιώνω μόνο οσάκις αναλογίζομαι πόσες φορές έβαλα στη ζωή μου ανθρώπους που δεν άξιζαν όπως αποδείχτηκε – και μου συνέβη δύο φορές, που είναι πάρα πολύ για μια μόνο ζωή. Από την άλλη μεριά, έχει και η αυταπάτη τη γοητεία της, πώς να το κάνουμε.

– Ανησυχείτε για το αύριο ή κάνετε όνειρα ότι όλα κάποτε στο μέλλον θα είναι καλύτερα;
Ανησυχώ για το αύριο διαρκώς, είμαι ακατάλληλος να λύνω πρακτικά προβλήματα, πανικοβάλλομαι εύκολα και ξέρω πως μόνο όταν είναι κανείς πολύ μικρός το αύριο έχει πιθανότητες να είναι καλύτερο.

– Πώς καταφέρνετε να ζείτε στο παρόν χωρίς να τρέχει αλλού ο λογισμός σας;
Το παρόν έχει το καλό πως βρίσκεται γύρω μας είτε θέλουμε είτε όχι – αυτοεξυπηρετείται, που λένε, δεν περιμένει από μας. Έτσι, αν έχεις την τάση (και εγώ την έχω) μπορείς να διαθέτεις χρόνο για επιστροφή στο παρελθόν, αφού είναι και το μόνο που μπορούμε να γνωρίζουμε κι επίσης όσο συχνότερα το επισκέπτεσαι τόσο πιο ξεκάθαρα το βλέπεις.

– Έχετε νιώσει αληθινά ευτυχής;
Νιώθω έτσι κάθε μέρα. Από μικρός. Ακόμα και στη διάρκεια της πιο μεγάλης δυστυχίας ήμουν ευτυχής. Για μένα ευτυχής σημαίνει εν ζωή.

– Έχετε νιώσει βαθιά δυστυχής;
Βεβαίως, δεν είμαι κανένας αναίσθητος. Αλλά η βαθιά δυστυχία κάνει τον άνθρωπο καλύτερο, λιμάρει τις αιχμές της ευτυχίας και επίσης σου επιτρέπει να την αναγνωρίζεις οσάκις σε επισκέπτεται η ευτυχία αντί να τη θεωρείς σαν κάτι φυσιολογικό ή κάτι που σου οφείλεται.

– Θυμάστε τι σας παρακινούσε όταν ήσασταν παιδάκι;
Να γνωρίσω τον κόσμο. Να διαβάσω βιβλία και να ζήσω τις περιπέτειες των ηρώων τους, να δω κινηματογραφικές ταινίες που βοηθούσαν την εικονογράφηση των εποχών που δεν μπορούσα να ζήσω γιατί είχαν περάσει, να με ερωτευτεί η αγαπημένη μου συμμαθήτρια, να με θαυμάσουν οι γονείς μου και οι φίλοι τους για τα απιθάνως έξυπνα, σοφά ή αστεία που σκαρφιζόμουν.

Από το μακρινό 1968. Με άψογο στιλ.

– Θυμάστε τις υποσχέσεις που δώσατε στον εαυτό σας στην εφηβεία;
Μία του έδωσα και την τήρησα. Να γίνω συγγραφέας.

– Καταφέρνετε να χαίρεστε με τα απλά πράγματα της ζωής και ποια είναι αυτά για εσάς;
Τα απλά είναι που τα χαίρομαι περισσότερο, γιατί έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και κοστίζουν ελάχιστα. Ταξίδι, κολύμπι στο Δρυό της Πάρου, διάβασμα, γράψιμο, μουσική, έρωτας. Να προσθέσω και το φαγητό, αν έχω μαγειρέψει ο ίδιος.

– Έχετε πάθη; Αφήνεστε στα πάθη σας ή αντιστέκεστε;
Έχω πολλά και αφήνομαι σε αυτά. Όποιος δεν αφήνεται στα πάθη του δεν ζει.

– Τελικά ο έρωτας είναι δύναμη δημιουργίας ή μια φενάκη;
Είναι μια φενάκη με δύναμη δημιουργίας. Η ύπαρξη του θεού (ή των θεών) το ίδιο. Οι ιδέες της ελευθερίας και της ισότητας, επίσης. Όλες φενάκες και όλες δυνάμεις δημιουργίας. Ο άνθρωπος δημιουργεί και προχωρεί με φενάκες. Το μόνο που δεν είναι φενάκη είναι ο ίδιος και η ζωή του.

– Ο κόπος που έχετε αφιερώσει στη δουλειά σας άξιζε τελικά;
Άξιζε και παραάξιζε, απλώς θα ήθελα να αφιέρωνα ακόμα περισσότερο, γιατί ποτέ δεν φτάνει.

– Έχετε βρει ένα μηχανισμό για να θυμάστε ότι όλα είναι περαστικά, και τα καλά και τα κακά;
Ήμουν πάντα άνθρωπος αισιόδοξος. Θυμούμαι ότι τα κακά περνάνε, αλλά αφήνουν τις ουλές στο δέρμα μας, για  να γινόμαστε καλύτεροι και ανεκτικότεροι, και πως τα καλά πρέπει να τα κρατούμε στη μνήμη, για να μας δίνουν δύναμη για ένα αύριο άγνωστο και αμφίβολο.

– Νιώθετε εξαρτημένος από τα αντικείμενα που σας περιβάλλουν; Αν έπρεπε ξαφνικά να τα αφήσετε όλα πίσω σας τι θα επιχειρούσατε να περισώσετε;
Τη μνήμη της ζωής μου. Όσο για αντικείμενα, όχι, δεν θα επιχειρούσα να περισώσω τίποτα. Τα αντικείμενα έχουν τη δική τους μοίρα. Εμείς, πρέπει να κουβαλήσουμε την ψυχή μας και τη μνήμη μας.

– Λέμε συχνά ότι δεν αξίζει να στεναχωριόμαστε αρκεί να έχουμε την υγεία μας. Τι κάνετε για να έχετε υγεία, ευεξία και μακροζωία; Τι κάνετε για τον εαυτό σας;
Ό,τι μπορώ, λιγότερα απ’ όσα θα έπρεπε, αλλά και σε αυτήν την περίπτωση του κάνω τη χάρη να μην τον ζορίζω υπερβολικά. Για μακροζωία, πιστεύω πως το μήκος της ζωής είναι ευθέως ανάλογο με την αίσθηση της απόλαυσης που αποκομίζουμε και όχι με τα χρόνια για τα οποία θα κουβαλούμε τη μιζέρια μας.

– Και τι κάνετε για το κοινωνικό σύνολο; Τι προσφέρετε στους άλλους;
Προσπαθώ να είμαι συνεπής με τις υποχρεώσεις μου, αλλά στην Ελλάδα οι υποχρεώσεις έχουν την τάση να αυξάνουν υπέρμετρα και δεν φτάνει μια ζωή για να προλάβεις να είσαι συνεπής μαζί τους. Στην περίπτωση αυτή, προσφέρω στους άλλους έναν θετικό άνθρωπο, έναν πιστό φίλο και έναν φιλότιμο τεχνίτη που πασχίζει το καλύτερο που μπορεί στη δουλειά του.

– Πιστεύετε ότι είστε ένας καλός άνθρωπος; Ποιες είναι οι μεγάλες σας αδυναμίες;
Ενώ είμαι μάλλον δειλός άνθρωπος, άτολμος δηλαδή, καμιά φορά δείχνω ένα θάρρος εντελώς παράτολμο και βρίσκομαι μπλεγμένος με πράγματα που θα ‘θελα να τ’ απέφευγα. Είμαι εξαιρετικά εύπιστος και ξεκινώ πάντα βέβαιος πως και οι άλλοι είναι καλοπροαίρετοι με αποτέλεσμα να απογοητεύομαι γρήγορα. Στον κόσμο που κινούμαι, οι φιλίες είναι σπάνιες και τις περισσότερες φορές οι άλλοι σε προσεγγίζουν έχοντας κάποιαν ατζέντα. Δεν παύω να απογοητεύομαι, αλλά μυαλό δεν βάζω.

Το τελευταίο βιβλίο του Αλέξη Πανσέληνου «Ελαφρά ελληνικά τραγούδια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

– Τι φοβάστε περισσότερο;
Μην πάθουν κάτι οι δικοί μου. Ο γιος μου και η γυναίκα μου. Ό,τι αφορά εμένα τον ίδιο, είμαι σίγουρος πως μπορώ να το αντιμετωπίσω μια χαρά.

– Καθώς μεγαλώνετε συμφιλιώνεστε με τη φθορά ή νιώθετε πικρία για το χαμένο χρόνο;
Δεν συμφιλιώνομαι με τη φθορά, αλλά δεν έχει σημασία. Συμφιλιώνεται αυτή μαζί μου. Χαμένο χρόνο δεν βλέπω πίσω μου. Όλα είναι κέρδος. Ακόμα και η πιο σκληρή εμπειρία είναι μάθημα, πείρα, σε κάνει σοφότερο.

– Σκέφτεστε το θάνατο και με ποιον τρόπο;
Δεν τον πολυχωνεύω, αλλά τον κατανοώ. Έχει κι αυτός τη δουλειά του να κάνει.

– Όταν φύγετε από τη ζωή πιστεύετε ότι θα έχετε αφήσει ένα χνάρι; Ή θεωρείτε μάταιο το πέρασμα του καθενός μας;
Είμαστε πολύ μικρές, ανύπαρκτες μονάδες στο σύμπαν. Στα πεπερασμένα όρια της δικής μας ζωής και της  ζωής των άλλων κάποιος που αφοσιώνεται σε μια τέχνη προσπαθεί να αφήσει πίσω του έργα με διάρκεια. Αυτό δεν έχει σχέση με τη φήμη και τη δόξα. Έχει σχέση με το πόσο καλό είναι αυτό που αφήνεις πίσω σου και όσο πιο καλό είναι τόσο μεγαλύτερη διάρκεια θα έχει. Ελπίζω και προσεύχομαι, όταν κανείς πια δεν θα θυμάται πώς έμοιαζα και πώς ήταν η φωνή μου, τα βιβλία μου να διαβάζονται.

– Πιστεύετε στη μετά θάνατον ζωή; Στη μετενσάρκωση; Στην κόλαση και στον παράδεισο;
Τη μετά θάνατον ζωή μόλις σας την περιέγραψα πιο πριν. Στη μετενσάρκωση – γοητευτική ιδέα, φτάνει να μπορείς να ελέγξεις σε τι θα μετενσαρκωθείς. Δεν θα ήθελα να επανέλθω ούτε ως πολιτικός ούτε ως δημοσιογράφος. Και μη μου πείτε ότι “υπάρχουν και καλές εξαιρέσεις”. Η κόλαση είναι κάτι που έχουμε γνωρίσει, ο παράδεισος επίσης, και τα δυο είναι η ζωή μας στα πάνω και στα κάτω της.

– Για τη ζωή σε άλλους πλανήτες τι ψυχανεμίζεστε; Υπάρχει, και αν ναι θα θέλατε να έρθετε και να έρθουμε ως ανθρωπότητα σε επαφή μαζί της;
Δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Αν γίνει, ελπίζω εγώ να λείπω. Άλλωστε στην Ελλάδα είμαστε καλά ασκημένοι για κάτι τέτοιο. Καθένας εδώ ζει στο δικό του πλανήτη.

– Υπάρχει Θεός; Σε τι πιστεύετε μεταφυσικά;
Σας το βεβαιώνω, δεν υπάρχει. Η μεταφυσική είναι η θρησκεία των δυστυχισμένων.

– Γιατί αισθάνεστε ότι ερχόμαστε στη ζωή; Έχει κάποιο νόημα η ύπαρξη μας; Είναι μέρος ενός γενικότερου σχεδίου;
Πιθανότατα να έχει κάποιο νόημα, αλλά εμείς δεν έχουμε τη δυνατότητα να το διαγνώσουμε. Τα κοσμολογικά μεγέθη μας ξεπερνούν. Και αφού δεν έχουμε την δυνατότητα να το εννοήσουμε, δεν βρίσκω κανένα ενδιαφέρον στην αναζήτησή του.

– Είναι τελικά στο χέρι μας να νοηματοδοτήσουμε την ύπαρξη μας; Και ποιον τρόπο έχετε επιλέξει εσείς να το κάνετε στο χρόνο που σας έλαχε σε αυτόν τον πλανήτη;
Έχω ήδη απαντήσει, ευθέως και πλαγίως, ρητώς και υπορρήτως. Πέρασα καλά μιλώντας μαζί σας και σας ευχαριστώ πολύ!

// Ο Αλέξης Πανσέληνος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1943. Σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών και δικηγόρησε ως το 1997. Πρώτο του βιβλίο, το 1982, η συλλογή Ιστορίες με σκύλους. Ακολούθησαν η βραβευμένη με Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος Μεγάλη Πομπή (1985, επανέκδοση από το ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2013), τα μυθιστορήματα Βραδιές μπαλέτου (1991, επανέκδοση από το ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2016), Ζαΐδα ή Η καμήλα στα χιόνια (1996, επανέκδοση από το ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010), Ο Κουτσός Άγγελος (2002), Σκοτεινές επιγραφές (ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2011) που τιμήθηκε με το Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικού Διαβάζω 2012, Η κρυφή πόρτα (2016) και Ελαφρά ελληνικά τραγούδια 2018, βιβλίο για το οποίο βραβεύτηκε πρόσφατα από την Ακαδημία Αθηνών (το βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη). Ένας τόμος με δοκίμια (Δοκιμαστικές πτήσεις) το 1993, η συλλογή διηγημάτων Τέσσερις ελληνικοί φόνοι (2004), μεταφράσεις ξένης λογοτεχνίας όπως Ο Βλακοχορτοφάγος του John Barth (1999) και το αυτοβιογραφικό Μια λέξη χίλιες εικόνες (2004).

Διαβάστε ακόμα: Αλέξανδρος Ταξιλδάρης – «Επιστρέφω την ευτυχία μου, για να μπορούν να την ζήσουν κι άλλοι άνθρωποι».

TAGS :
Αλέξης Πανσέληνος βιβλίο συγγραφέας το νόημα της ζωής

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook