Ο Γρηγόρης Μηλιαρέσης στη στάση του Ζαζέν.

Ο Γρηγόρης Μηλιαρέσης στη στάση του Ζαζέν.

Oλη η συζήτηση για το βουδισμό Ζεν θα μπορούσε να αρχίσει και να τελειώσει με μια μόνο λέξη: «Ζαζέν» –την καθιστή άσκηση που, για καλύτερη κατανόηση, αποδίδεται σαν «καθιστός διαλογισμός». Υπάρχει ωστόσο μια σημαντική διαφορά μεταξύ του Ζαζέν και του διαλογισμού που έφτασε σ’ εμάς μέσω της επαν-ανακάλυψης της Ινδίας από τους ρομαντικούς (και ενίοτε αφελείς) «πνευματικούς αναζητητές» της δεκαετίας του ’60: στο Ζαζέν δεν υπάρχει ούτε αντικείμενο σκέψης, ούτε στόχος. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο άνθρωπος που το καθιέρωσε στην Ιαπωνία, ο ιδρυτής της σχολής Σότο Ζεν, Έιχεϊ Ντόγκεν (1200-1253) είναι «σικαντάζα» (只管打坐), «απλώς κάθισμα».

Και είναι πράγματι απλό! Ο μόνος «εξοπλισμός» που απαιτείται είναι ένα τετραγωνικό μέτρο φυσιολογικά φωτισμένου χώρου, ένα κάπως ψηλό μαξιλάρι (κατά κανόνα χρησιμοποιείται το στρογγυλό «ζάφου» –οι ιάπωνες συχνά το τοποθετούν επάνω σε ένα άλλο, τετράγωνο μαξιλάρι, το «ζαμπουτόν»‒ όμως εξίσου αποδεκτό είναι οποιοδήποτε άλλο είδος), ένα ξυπνητήρι-χρονόμετρο και μερικά λεπτά σχετικής ησυχίας. Για αρχή ακόμα και 10 λεπτά την ημέρα είναι μια χαρά, ενώ σε βάθος χρόνου μπορεί κανείς να φτάσει και τα 30-40. Α, και η δυνατότητα να μπορεί να καθίσει σταυροπόδι –ιδανική είναι η «στάση του λωτού» της γιόγκα, όμως ελάχιστοι την καταφέρνουν χωρίς αρκετή εξάσκηση, οπότε το απλό σταυροπόδι αρκεί.

Ο μόνος «εξοπλισμός» που απαιτείται είναι ένα τετραγωνικό μέτρο φυσιολογικά φωτισμένου χώρου, ένα κάπως ψηλό μαξιλάρι, ένα ξυπνητήρι-χρονόμετρο και μερικά λεπτά σχετικής ησυχίας.

Το ουσιαστικό ζητούμενο είναι να βρίσκεται ο κόκκυγας στο μαξιλάρι και τα γόνατα στο πάτωμα ‒ακόμα κι αν αυτό δεν είναι εφικτό στην αρχή, θα γίνει σύντομα. Τα χέρια ακουμπούν στους μηρούς με τις παλάμες φωλιασμένες η μια μέσα στην άλλη και το βλέμμα εστιάζει ήρεμα στον τοίχο 50 εκατοστά από τον οποίο είναι τοποθετημένο το μαξιλάρι, ενώ σημαντική είναι η ευθυγράμμιση της σπονδυλικής στήλης και η χαλάρωση του σώματος ώστε να μπορεί κανείς να διατηρήσει τη θέση αυτή για 10, 20 ή 30 λεπτά. Όσο για τη σκέψη, βεβαίως θα είναι ενεργή (για την ακρίβεια «υπέρ-ενεργή») και βεβαίως θα βγουν στην επιφάνεια τα εκατοντάδες μικρά και μεγάλα ζητήματα που μας απασχολούν τις υπόλοιπες 23,5 ώρες της ημέρας.

Όμως αυτό που παρατηρεί κανείς –και από εκεί καταλαβαίνει ότι το Ζαζέν αρχίζει να λειτουργεί‒ είναι ότι αν δεν αρπάξει κάποια από τις σκέψεις και της δώσει συνέχεια, αυτή θα εξανεμιστεί. Και δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά: είναι απλώς η φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου. Οι σκέψεις αποκτούν υπόσταση όταν αποφασίζουμε να τις ακολουθήσουμε και να χτίσουμε επάνω τους, δηλαδή όταν αρχίζουμε να δημιουργούμε φαντασιώσεις. Προφανές; Ναι, είναι! Όμως οι περισσότεροι άνθρωποι είτε το αγνοούν, είτε το παραβλέπουν επιλέγοντας για διάφορους λόγους να ζουν, ουσιαστικά, μέσα στο κεφάλι τους. Και τα αποτελέσματα της επιλογής αυτής είναι θλιβερά ορατά παντού γύρω μας –και μέσα μας.

Ξεκίνησα αυτό το κείμενο λέγοντας ότι το Ζαζέν ‒κατά τον Ντόγκεν‒ δεν έχει «σκοπό». Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχει ωφέλεια! Και πιστεύω ότι η ωφέλειά του πρέπει να έχει αρχίσει να γίνεται ορατή από τα δύο πρώτα αυτά κείμενα του «Πανκ Ζεν». Επειδή, ωστόσο, καταλαβαίνω ότι ίσως μια τέτοια προσέγγιση είναι «δύσπεπτη», επιφυλάσσομαι να παρουσιάσω πιο αναλυτικά τόσο την προσέγγιση όσο και την ίδια την ωφέλεια στην επόμενη στήλη…

 

Ο Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης είναι δημοσιογράφος και μεταφραστής, και παρεμπιπτόντως μοναχός Ζεν.

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top