Γιατί στολίζουμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο;

To χριστουγεννιάτικο δέντρο έχει εμφανιστεί ουκ ολίγες φορές στον κινηματογράφο. Εδώ από την ταινία Elf.

Όπως τα σοκολατένια αβγά και τα λαγουδάκια το Πάσχα, όπως τα λελούδια του Αγίου Βαλεντίνου, το χριστουγεννιάτικο δέντρο συνοψίζει το πνεύμα των γιορτών του τέλους του έτους, με το αστέρι του στην κορφή να μας θυμίζει εκείνο της Βηθλεέμ.

Αν το καλοσκεφτείς, η ιστορία του είναι παράξενη. Το Δεκέμβριο, παντού στον κόσμο, διαλέγουμε ένα δέντρο (ενίοτε το κόβουμε και μόνοι μας) για να το εγκαταστήσουμε σπίτι. Το στολίζουμε λοιπόν με μπαλίτσες και γιρλάντες και μετά το πετάμε χωρίς πολλά–πολλά στο πεζοδρόμιο Ιανουαρίου αφιχθέντος ή, όπως οι Νορβηγοί, το καίμε στο τζάκι.

Ήδη από την Αρχαιότητα, μιλάμε μεταξύ 2000 και 1200 π.Χ., τα κλαδιά των κωνοφόρων διακοσμούσαν απαραιτήτως τους παγανιστικούς εορτασμούς του χειμερινού ηλιοστασίου στις 21 Δεκεμβρίου, στολισμένα με φρούτα, λουλούδια και στάρι. Αντιπροσώπευαν τη νίκη της ζωής και του φωτός επί του ζόφου και του θανάτου.

Είναι δύσκολο να ξέρεις πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα. Το 354, η Εκκλησία ορίζει ως ημερομηνία γέννησης του Ιησού την 25η Δεκεμβρίου, ώστε να πάει κόντρα στις παγανιστικές τελετές. Μετά, διηγούνται ότι ένας Γερμανός μοναχός, κήρυκας του Ευαγγελίου στα τέλη του 7ου αι., ο Άγιος Βονιφάτιος, θέλησε να πείσει τους δρυΐδες πως η βαλανιδιά δεν είναι ιερό δέντρο. Για να το αποδείξει, έκοψε ένα. Πέφτοντας αυτό, συνέθλιψε τα πάντα στο πέρασμά του, εκτός από ένα νεαρό έλατο. Ο άγιος χαρακτήρισε το γεγονός ως θαύμα και αποκάλεσε το δεντράκι «αυτό του μικρού Χριστούλη».

Πολλές είναι οι χώρες εκείνες που διεκδικούν για πάρτη τους την προέλευση του χριστουγεννιάτικου έλατου και υπάρχουν ένα σωρό μυθολογίες σχετικές με τη σημασία του. Οπωσδήποτε μεταφέρθηκαν στα σαλόνια από τα βορειοευρωπαϊκά αλώνια. Πρώτα με τους Κέλτες, μετά με τους Ουγενότους.

Πρώτες μεταξύ αυτών η Λετονία και η Εσθονία. Στη Λετονία, η παράδοση ανάγεται στο 1510, όταν η αδελφότητα του «Οίκου των Μαυροκέφαλων» διέσχισε την πόλη μ’ ένα έλατο επ’ ώμου και το στόλισε προτού το κάψει λίγο μετά. Η Εσθονία αντεπιτέθηκε, ισχυριζόμενη ότι παρόμοια γιορτή έλαβε χώρα από την ίδια οργάνωση το 1441 στο Ταλίν. Το σίγουρο είναι ότι η εκδήλωση ουδεμία σχέση είχε με τα Χριστούγεννα.

Το χριστουγεννιάτικο έλατο όπως το ξέρουμε σήμερα κατά πάσα πιθανότητα πρωτοεμφανίστηκε στην Αλσατία το 16ο αι. (η οποία αποτελούσε τότε γερμανικό έδαφος). Συγκεκριμένα, το 1521 στην πανέμορφη πόλη του Sélestat. Τα αρχεία μιλάνε για ένα δημόσιο έξοδο των 4 σελινιών. Ήταν στολισμένο με χάρτινα ρόδα, μήλα, όστιες, κορδέλες και ζαχαρωτά. Επίσης,σύμφωνα με τα ιστορικά αρχεία, ένα έλατο ορθωνόταν μπροστά από τον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου το 1539. Καθότι γενέτειρά μου, μπορώ να το βεβαιώσω. Το έθιμο πήρε τέτοια έκταση στην περιοχή που η πόλη του Φράιμπουργκ απαγόρευσε την υλοτόμηση 15 χρόνια μετά.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο έγινε κομμάτι του αστικού τοπίου (Φωτογραφία: Sooc).

Το φολκλόρ δίνει πλήθος διαφορετικών εξηγήσεων για τη σημασία του δέντρου. Για κάποιους, είναι αυτό του Παραδείσου, σύμβολο του Κήπου της Εδέμ όπως εμφανίζεται σ’ ένα μεσαιωνικό θεατρικό έργο, στολισμένο με κόκκινα μήλα και γλυκίσματα. Άλλοι θεωρούν πως προέρχεται από τις πυραμίδες των Χριστουγέννων -ξύλινες κατασκευές διακοσμημένες με κλαδιά κωνοφόρων και θρησκευτικά πρόσωπα. Τίποτε απ’ αυτά δεν φαίνεται να ισχύει. Πέραν της πολύ πραγματικής σύγκρουσης προτεσταντών και καθολικών. Οι πρώτοι ήθελαν το δεντράκι τους, οι δεύτεροι τη φάτνη τους.

Ωστόσο, το έθιμο γνώρισε πεδίο δόξης λαμπρό μεταξύ των γερμανικών οικογενειών. Ενδέχεται μάλιστα ο Λουθήρος να ήταν ο πρώτος που φώτισε το χριστουγεννιάτικο δέντρο με κεριά –όχι και πολύ ασφαλές. 12 για την ακρίβεια, όσα κι οι μήνες του χρόνου. Η ιδέα του κατέβηκε ύστερα από μια βόλτα στο δάσος κάτω από ένα έναστρο ουρανό. Οι Γερμανοί μετανάστες διέδωσαν την ιδέα ένα γύρο, ώσπου το 18ο αι. το χριστουγεννιάτικο έλατο να έχει κατακτήσει την Ευρώπη ολάκερη. Χρησιμοποιούσαν καρυδότσουφλα στα οποία έβαζαν φυτίλια και τα γέμιζαν με λάδι.

Το 1738, η Πολωνή Μαρία Λεζίνσκα, σύζυγος του Λουδοβίκου ΙΕ΄, στολίζει μ’ ένα χριστουγεννιάτικο έλατο τις Βερσαλλίες, συνοδεία του Μότσαρτ και του καστράτο Φαρινέλι. Το 1837, η δούκισσα της Ορλεάνης Ελένη του Μέκλεμπουργκ τοποθετεί ένα τέτοιο στις Tuileries. Ύστερα, μετά το γαλλο-πρωσικό πόλεμο του 1870, το έθιμο γενικεύεται σ’ όλη τη Γαλλία, κυρίως εξαιτίας των εκπατρισμένων της Αλσατίας-Λωραίνης.

Το 1858, η ξηρασία ενέσκηψε δριμύτατη στα Βόσγια όρη του βορρά και τα μήλα που στόλιζαν το «βασιλιά των δασών» γνώρισαν έλλειψη. Ένας υαλοφυσητής (δεν αναφέρομαι σε φάλαινα) από το Goetzenbruck στο Μοζέλλα είχε την ιδέα να φτιάξει γυάλινες μπαλίτσες, και νά ‘μαστε…

Vintage αμερικανική διαφήμιση για πώληση χριστουγεννιάτικων δέντρων.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το πρώτο έλατο που εισήχθη στους κόλπους μια οικογένειας γαλαζοαίματων το χρωστάμε στη βασίλισσα Καρλότα, πριγκίπισσα ενός γερμανικού δουκάτου, η οποία ενυμφεύθη τον βασιλέα Γεώργιο Γ΄ στα μέσα του 18ου αι. Αλλά εκείνη που το μετέτρεψε σε σύμβολο των γιορτών όπως το ξέρουμε σήμερα είναι μια άλλη.

Το 1848, η βασίλισσα Βικτώρια και ο σύζυγός της πρίγκιπας Αλβέρτος συγκέντρωσαν τα βλέμματα όλων των βασιλοφρόνων του ντουνιά.  Το περιοδικό Illustrated London News δημοσίευσε μια φωτογραφία της οικογένειας μαζεμένης γύρω από ένα στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο. Στα πόδια του αναπαύονταν κούκλες και ξύλινα παιχνίδια για τα νεαρά μέλη της Αυλής. Έτσι, το έθιμο κέρδισε τις καρδιές απάντων, καθότι η βασίλισσα ήταν γνωστή influencer.

Στις μέρες μας, το διασημότερο έλατο του Λονδίνου είναι αυτό που φωτίζει την Trafalgar Square κάθε χειμώνα. Το οποίο εξάλλου μπορεί να περηφανεύεται για την ιστορία που κουβαλάει. Καθότι, το 1947, η Νορβηγία αποφάσισε να δωρίζει κάθε χρόνο στη Μεγάλη Βρετανία ένα χριστουγεννιάτικο έλατο εν είδει ευχαριστίας για τη βοήθεια που έλαβε κατά το Β΄ Παγκόσμιο, όταν η νορβηγική κυβέρνηση βρήκε καταφύγιο στην Αγγλία μετά την κατάκτηση της χώρας από τους ναζί.

Το έθιμο διέσχισε τον Ατλαντικό στα τέλη του 18ου αι., όταν τα στρατεύματα του Hesse ενίσχυσαν τους Βρετανούς κατά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Οι Γερμανοί εμιγκρέδες έφεραν μαζί και τις παραδόσεις τους. Χάρη στα φωτάκια της εταιρείας του Τόμας Έντισον, τα πρώτα απαστράποντα δεντράκια κάνουν την εμφάνισή τους στις δημόσιες πλατείες και, μετά, στα σπίτια των Αμερικάνων στις αρχές του αιώνα.

Είναι στις 22 Δεκεμβρίου του 1882, όταν το απίστευτο αυτό λαμόγιο, που κατάκλεψε τον Τέσλα, λανσάρει την ηλεκτρική γιρλάντα, με την οποία τύλιξε το εργαστήριό του στο Menlo Park, στο Νιου Τζέρσι. Πριν, βρισκόμαστε στην 36η οδό, την πρώτη συνοικία που τροφοδοτήθηκε με ηλεκτρισμό. Ο κοσμάκης χαζεύει ένα θαυμάσιο έλατο στολισμένο με 80 λαμπιόνια που αναβοσβήνουν. Ορθώνεται στην εντυπωσιακή έπαυλη του αντιπροέδρου της «Edison Electric Light Company» Edward Hibberd Johnson.

Το 1905, η General Electric ρίχνει στην αγορά την πρώτη γιρλάντα με 16 λαμπιόνια. Όμως, το προϊόν προορίζεται για τις ελίτ. Κοστίζει περί τα 2.000 σημερινά δολάρια. Εντούτοις, μέσα σ’ έναν αιώνα, πωλούνται περί τις 160 εκατ. γιρλάντες το χρόνο…

Πάντως, είναι το 1923 όταν ο πρόεδρος Κάλβιν Κούλιτζ παρέστη στο φωτισμό του πρώτου εθνικού χριστουγεννιάτικου δέντρου στο Λευκό Οίκο, προερχόμενου από τη γενέτειρά του, το Βέρμοντ. Έχει ύψος 14 μ. και μετράει 2.500 κόκκινα, άσπρα, μπλε λαμπιόνια. Εξαίρετη διαφήμιση για την εγχώρια ΔΕΗ κι έναν πύρκαυλο Έντισον. 10 χρόνια αργότερα, η Νέα Υόρκη ανάβει το πρώτο της έλατο στο Rockefeller Center. Οι τουρίστες, έκτοτε, συρρέουν σε αμφότερα.

Κάποτε, στην Ελλάδα, στολίζαμε χριστουγεννιάτικα καραβάκια, αντί για έλατα.

Η Ρωσία έχει μακρά παράδοση σε χριστουγεννιάτικα δέντρα. Ωστόσο, αυτά που φωτίζονται στην κεντρική πλατεία του Κρεμλίνου δεν γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Είναι τα δέντρα του Νέου Έτους, τα ρωσικά yolka. Αυτό προέκυψε με την απαγόρευση του εορτασμού των Χριστουγέννων μετά τη σοβιετική επανάσταση, ως συνέπεια της αντικληρικής εκστρατείας και απόρριψης μιας μπουρζουάδικης συνήθειας.

Το έθιμο απαντάται και στην Ανταρκτική, παρά την πλήρη απουσία δέντρων στο Νότιο Πόλο. Το 1946, τα μέλη της αποστολής του U.S. Navy στην περιοχή γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στη θάλασσα με την έπαρση μιας λευκής ελάτης στο κατάρτι του καραβιού. Χρόνια αργότερα, οι ερευνητές της αμερικανικής βάσης Amundsen-Scott κάθονται κι φτιάχνουν ένα χριστουγεννιάτικο έλατο από σιδερικά στολισμένο με δικές τους δημιουργίες, τις οποίες ανανέωναν κάθε χρόνο. Ωστόσο, η συνήθεια δεν τυγχάνει της έγκρισης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Κάποτε, στην Ελλάδα, στολίζαμε χριστουγεννιάτικα καραβάκια, αντί για έλατα, ως μορφή τάματος στον Άη-Νικόλα, προστάτη των ναυτικών. Οι οικογένειες εξέφραζαν την προσμονή τους για την αντάμωση με τους δικούς τους και την προσευχή τους να είναι ασφαλείς. Αλλά ενίοτε είχαν την τιμητική τους και σε δημόσιες πλατείες, όπως αυτή της Θεσσαλονίκης, όπως και στα νησιά. Ωστόσο, το έθιμο έχει πλέον επισκιαστεί από το χριστουγεννιάτικο έλατο. Το οποίο πρωτοστολίστηκε το 1833, στα ανάκτορα του Όθωνα, στο Ναύπλιο. Μαζικότερα στα σπίτια μπήκε από το 1850 και μετά.

Παρένθεση: Να θυμάστε ότι το –πόσο αρωματικό!- «δέντρο της ζωής» μπορεί και στολίζεται με χίλιους τρόπους, όσους και οι τρόποι που σκεφτόμαστε.

Διαβάστε ακόμα: Οι ποιητές μας για τη Θεία Γέννηση.

TAGS :
χριστούγεννα χριστουγεννιάτικο δέντρο

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook