Eric Fiat: «Η σεμνότητα είναι το πνεύμα που κάνει το σώμα να κοκκινίσει»

«Η σεμνότητα δεν είναι κάτι βαρετό και απαρχαιωμένο. Είναι η δυσκολία που αντιμετωπίζεις να έχεις ένα σώμα που δεν ελέγχεις πλήρως» υποστηρίζει ο Eric Fiat. (Φωτογραφία: Arte)

Ο Eric Fiat προσέχει πολύ όταν μιλάει. Παραδέχεται πως «προτιμάει τον παρατατικό από την υποτακτική, τα καλά γαλλικά», αναγνωρίζει ότι οι αναφορές του μυρίζουν ολίγον ναφθαλίνη. Κι ύστερα, ακολουθώντας τον ειρμό της συζήτησης, συνειδητοποιείς ότι ο φιλόσοφος γνωρίζει σε βάθος το συναίσθημα του οποίου πλέκει το εγκώμιο: τη σεμνότητα. Χρησιμοποιεί τις λέξεις με τακτ για να μιλήσει γι’ αυτή. Καθότι δεν πρέπει να της φερθείς βάναυσα, ειδάλλως η γοητεία της εξανεμίζεται. Δεν πρέπει να την ανατέμνεις, αλλά να την εξημερώνεις. Την απογυμνώνεις, αλλά τότε την απαλλάσσεις από την κοσμιότητα, την κοκεταρία, τη συστολή. Είναι μια διατάραξη της ψυχής προτού γίνει μια διατάραξη της δημόσιας τάξης. Τι είναι πιο εξαίσια ερωτικό; Το μπουρκίνι ή ένα λεοπάρ μαγιό στο Elle;

Ένας απ’ τους λόγους που επικαλούνται τα πολιτικά πρόσωπα για να δικαιολογήσουν την απαγόρευση του μπουρκίνι στις παραλίες είναι και ο «σεβασμός των ηθών». Δηλαδή αυτό σημαίνει ότι το μπικίνι είναι πιο «καθωσπρέπει»;
Πρόκειται για μια έκφραση παράδοξα ξεπερασμένη και ανησυχητική στο στόμα ενός πολιτικού, γιατί δεν είναι δουλειά του να μας πει, σε θέματα ηθών, τι είναι καλό και τι όχι. Η λογική συνέπεια μιας τέτοιας αναφοράς είναι να αποφανθούμε πως αυτή που ακολουθεί ορθότερα τα «σεπτά» ήθη είναι εκείνη που φοράει το πιο μικροσκοπικό μπικίνι του κόσμου από εκείνη που βάζει το μπουρκίνι. Της βασίλισσας Βικτώρια πρέπει να τρίζουν τα κόκαλα στον τάφο της, καθώς η έκφραση έλαβε σάρκα και οστά σε καιρούς «πουριτανικούς», αν μη σεμνότυφους, κατά τους οποίους ο κανόνας επί του θέματος ήταν η μεγαλύτερη δυνατή απόκρυψη του σώματος. Το λιγότερο που θα μπορούσε να περιμένει κάποιος από τον έμφροντι δήμαρχο των ψηφοφόρων του ήταν να μη διατάξει πως ένας τρόπος ένδυσης είναι θεμιτός καθότι πλειοψηφικός ή αθέμιτος καθότι μειοψηφικός.

Διαβάστε ακόμα: Γιατί η γιόγκα είναι hot, very hot.

Συχνά ο λόγος που οι γυναίκες φοράνε το μπουρκίνι είναι η αιδημοσύνη.
Σίγουρα, αλλά γιατί ο άντρας να μπορεί να δείχνει μηρούς και κοιλιά χωρίς να είναι ασύστολος; Γίνομαι έξαλλος που η σεμνότητα είχε σχέση με το φύλο για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο μάθημα των λατινικών, οφείλεις να μεταφράσεις τη λέξη «virtu» με το «θάρρος» όταν μιλάς για άντρες και με τη «σεμνότητα» όταν μιλάς για γυναίκες. Υπάρχει μια αντικειμενική έλλειψη σεμνότητας στην περίπτωση των ανδρικών γεννητικών οργάνων, αλλά θα ήταν καταστροφικό να συνάγει απ’ την απλή αυτή διαπίστωση ότι η συστολή πρέπει να είναι μία αποκλειστικά γυναικεία αρετή! Κυρίως, αυτό που δεν μπορώ να καταλάβω είναι πώς μετά από αιώνες προσπαθειών να επιτευχθεί η ισότητα, νομιμοποιούμε το μπουρκίνι, δηλαδή την επανεπινόηση στη Δύση μιας ριζικής διάκρισης ανάμεσα στο θηλυκό και το αρσενικό. Η επιταγή των ανδρών προς τις γυναίκες να καλύπτονται μαρτυρά περισσότερο την αναισχυντία του βλέμματός τους από το σεβασμό που θα όφειλαν να έχουν προς τη σεμνότητά τους. Εξάλλου, είναι γελοίο και αντιφατικό να θέλεις να επιβάλεις τη συστολή: θα το έκανες μετατρέποντάς το θλιβερά σε κοσμιότητα. Η σεμνότητα είναι ένα εσωτερικό κέλευσμα, ηθικό και αισθητικό ταυτόχρονα. Η κοσμιότητα είναι μια επιταγή κοινωνική και εξωτερική, είναι η θεσμοθέτηση της σεμνότητας. Το ενδιαφέρον για την ευπρέπεια, τον κονφορμισμό, την ετικέτα προϋποθέτει ένα στοχασμό. Ενώ η συστολή εκφράζεται ως ένας αυθορμητισμός, είναι μια δυσκολία να εμφανίζεσαι υπό τα βλέμματα των άλλων. Όπως έλεγε ο Jankélévitch, «η συστολή αγνοεί το σώφρονα υπολογισμό της ετικέτας». Προφανώς, ορισμένες γυναίκες παίρνουν την απόφαση να καλυφθούν. Μπορείς να κατανοήσεις την προσπάθειά τους να γλιτώσουν την τυραννία ενός τέλειου σώματος κρυπτόμενες. Πρέπει να διακρίνεσαι από λεπτότητα στο ζήτημα του καλύμματος, να προσπαθήσεις να καταλάβεις, δίχως αναγκαστικά να νομιμοποιείς ούτε να λησμονείς, αυτό που ο La Boétie αποκαλούσε «ηθελημένη υποταγή».

Εν μέσω ξεγυμνωμένων σωμάτων, ένα μπουρκίνι ξεχωρίζει. Η σεμνότητα μπορεί να είναι επιδεικτική;
Η διεκδίκηση του δικαιώματος να φοράς αυτό το ρούχο στο όνομα της σεμνότητας είναι παράξενη. Όπως η μετριοφροσύνη, η απλότητα ή η ταπεινοφροσύνη, αποτελεί μέρος εκείνων των εύθραυστων αρετών που δεν μπορούμε να διακηρύξουμε ότι τις διαθέτουμε χωρίς αμέσως να τις χάσουμε. Η επίδειξή τους ισοδυναμεί με την ακύρωσή τους. Είναι αλαζονικό να αποκαλείς τον εαυτό σου μετριόφρονα, άσεμνο να δηλώνεις σεμνός. Ας είμαστε δύσπιστοι μ’ αυτό που ο Jankélévitch αποκαλούσε «ένα συγκρατημό που αναγγέλλεται με αλλαλαγμούς»! Αν ο συνεσταλμένος σιωπά και ο πρόστυχος κομπορρημονεί, ο σεμνός εκφράζεται διακριτικά, μέσω της λιτότητας ή του ευφημισμού. Αν ο ντροπαλός κρύβεται και ο πρόστυχος επιδεικνύεται, ο σεμνός συμπεριφέρεται διακριτικά. Το ίδιο ισχύει για τη «σεμνή μόδα». Δεν μπορεί να υπάρξει από τη στιγμή που η συστολή είναι το μοναχικό συναίσθημα ενός όντος που δυσκολεύεται να εμφανιστεί, ενώ η μόδα είναι ένας συλλογικός τρόπος να επιδειχθείς. Μ’ άλλα λόγια: ανάμεσα στη γυναίκα που φοράει μπικίνι κι εκείνη που φοράει μπουρκίνι, η πιο σεμνή από τις δύο δεν είναι πάντα λοιπόν εκείνη που έχουμε κατά νου!

Η σεμνότητα είναι μια έννοια σχεδόν ασύλληπτη…
Είναι εφήμερη, άρα πολύτιμη. Αυτό μ’ αρέσει σ’ αυτή. Δεν είναι ένα σπουδαίο φιλοσοφικό θέμα, ωστόσο άπτεται του ζητήματος της ψυχής και του σώματος, του μονισμού και του δυαδισμού, της σάρκωσης. Αυτή τη δυσκολία της σάρκωσης τη νιώθει κάθε ον πληγωμένο στη συστολή του. Όταν πρέπει να γδυθείς μπροστά στο γιατρό, όταν έφηβος γυμνώνεσαι για πρώτη φορά μπροστά σε κάποιον που ποθείς… Σε μεγαλύτερη ηλικία, το σώμα θα αγαπηθεί, άρα αυτό είναι ευχάριστο. Η σεμνότητα δεν είναι κάτι βαρετό και απαρχαιωμένο. Είναι η δυσκολία που αντιμετωπίζεις να έχεις ένα σώμα που δεν ελέγχεις πλήρως. Όπως λέει ο Edgar Morin, η φύση είναι «ένα χαμένο παράδειγμα»: υπάρχει μια σύγχρονη δυσαρέσκεια έναντι της έννοιας του δεδομένου. Η ζωή μας, το φύλο μας, η μόρφωσή μας, το σώμα μας μάς έχουν δοθεί. Η σεμνότητα είναι το πνεύμα που το σώμα το κάνει να κοκκινίζει ή η ενόχληση που νιώθει το πνευματικό ον μέσα μας, όταν αναλογίζεται πως είναι κι αυτό ένα πλάσμα της φύσης.

Διαβάστε ακόμα: Περί «ωραίου» και «ορίων» στην αρχιτεκτονική.

Άρα, ως προς αυτό, η σεμνότητα είναι η ουσία του ανθρώπου.
Τα αγνά πνεύματα και τα αγνά σώματα που θα ήταν οι άγγελοι, καθώς και τα ζώα δεν χρειάζονται τη σεμνότητα. Ο άνθρωπος είναι μια ενσαρκωμένη παραφωνία, μείγμα πνεύματος και σώματος… Είναι ένα συνεσταλμένο ζώο. Κανένα ανθρώπινο ον, ακόμα και το χυδαιότερο, δεν μπορεί να μη διαθέτει ντροπή, ικανό να δείξει όλο του το κορμί κι όλη του την ψυχή σε κάθε περίσταση. Υπάρχουν επίσης μια ιστορία και μια γεωγραφία της συστολής. Σε ορισμένους πολιτισμούς, δεν είναι διόλου άκοσμο να είσαι με τα γεννητικά σου όργανα γυμνά από τη στιγμή που έχεις ένα βραχιόλι στον καρπό ή τον αστράγαλο ή άμα φοράς μια θήκη για το πέος, το εφηβαίο είναι ξυρισμένο κι έχεις μια πιτσιλιά από χρώμα στο μέτωπο.

«Τα αγνά πνεύματα και τα αγνά σώματα που θα ήταν οι άγγελοι, καθώς και τα ζώα δεν χρειάζονται τη σεμνότητα. Ο άνθρωπος είναι μια ενσαρκωμένη παραφωνία, μείγμα πνεύματος και σώματος… Είναι ένα συνεσταλμένο ζώο». (Εικονογράφηση: Liberation)

Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για συνεσταλμένο βλέμμα;
Υπάρχει μία διακριτικότητα του βλέμματος, όπως ένας τρόπος να αγγίζεις δίχως να αγγίζεις, ένας τρόπος α λα Verlaine να συναντάς τον άλλο, «δίχως τίποτα να βαραίνει ή να διευθετείται». Το αντίθετο του Verlaine είναι το Paris Match, «το βάρος των λέξεων, το σοκ των εικόνων»! Το γνωστικό βλέμμα, των επιστημόνων, των φιλοσόφων, των δημοσιογράφων, είναι άμεσο και φωτεινό, αντικειμενικό. Πέφτει πάνω σ’ αυτό που θέλει να γνωρίσει. Το συνεσταλμένο βλέμμα είναι ένα βλέμμα καμπύλο και σκιερό, ρίχνει ένα πέπλο λεπτής σιωπής, μια λιχούδικη σκιά πάνω στο σώμα ή το συναίσθημα του άλλου, το αποκεκαλυμμένο δεν γίνεται άσεμνο, χαρίζει λεπτές αποχρώσεις στην ωμότητα του αντικειμένου με την προσεκτική χρήση ενός οπλοστασίου από τούλια και περσίδες. Αυτό που ο άλλος μου αποκάλυψε, εγώ το κρύβω καθώς δεν το κοιτάζω. Η σεμνότητα είναι η αρετή της φωτοσκίασης. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει μέσα στο απόλυτο σκότος, να είναι διαρκώς προστατευμένος από τα βλέμματα. Ακόμα κι ο πιο ντροπαλός από μας λαχταρά την αναγνώριση, το φως, αλλά χωρίς να εκτίθεται συνέχεια: θα του ήταν ανυπόφορο. Εξάλλου, ακόμα και γυμνό, το ανθρώπινο ον φοράει τη συστολή του. Είναι αυτή η μικρή σκιά. Στα λατινικά «pudere» σημαίνει ντρέπομαι. Δεν είναι όμως η ντροπή, είναι η δυνατότητα της ντροπής, η εν δυνάμει ντροπή, η φανταστική. Φαίνομαι σημαίνει συγκρίνω, κρίνομαι, γίνομαι λεία στο βλέμμα του άλλου.

Επίσης, η συστολή οξύνει την επιθυμία.
Είναι μια αρετή που διαθέτει μεγάλη γοητεία. Τη δόξασα, αλλά υπό τον όρο να μπορεί κάποιος να την ξεπεράσει. Ο σεβάσμιος αιδήμων ξεπερνάει τη σεμνότητά του και δείχνει το σώμα του ή τα αισθήματά του. Και η στιγμή αυτή, τόσο για τον συνεσταλμένο όσο και για κείνον που τον παρατηρεί, είναι μια στιγμή απολαυστική, την οποία δεν θα γνωρίσουν ούτε ο αλαζόνας ούτε ο χυδαίος. Η συστολή είναι μια ενοχλητική ταραχή, φαίνεται ωραία απ’ έξω, αλλά δεν είναι από μέσα. Κάθε φορά που θα του φερθούν με τακτ, θα αντιλαμβάνεται πως η σεμνότητα ασκεί γοητεία. Αλλά δεν πρέπει να το πολυκαταλαβαίνει, γιατί τότε γίνεται φιλάρεσκος.

Οπότε είναι όμορφη επειδή είναι εφήμερη;
Ναι, αλλά ελπίζω πως δεν θα χαθεί, γιατί αυτό θα ήταν ο θάνατος του έρωτα. Υπάρχει ένα είδος ερωτικής χαράς την ώρα που ο ντροπαλός γίνεται άσεμνος. Ο ερωτισμός είναι μία μετεωρολογία, μια επιστήμη της κατάλληλης στιγμής. «Δεν ξέρω πότε θα δεχτείς ν’ ακούσεις αυτά τα λόγια ή να πεις αυτά τα λόγια, δεν ξέρω πότε θα δεχτείς να μου δείξεις το κορμί σου, φυσικά ή ηθικά». Αυτό είναι ο έρωτας. Είναι η απόλυτη προσήλωση στη στιγμή που ο άλλος θα είναι έτοιμος να βγει απ’ το καβούκι του, ξέροντας πως θα ξαναγυρίσει. Είναι επίσης το χάσιμο ενός ελέγχου, μια ευτυχισμένη εξάρτηση. «Από σας εξαρτάται ο πόνος ή η ευδαιμονία μου, είμαι επιτέλους στη διακριτική σας ευχέρεια και θα ήμουν ευτυχής έτσι και το επιθυμούσατε, δυστυχής αν έτσι σας αρέσει», έλεγε ο Ταρτούφος. Χωρίς να έχω καμία διάθεση να παραστήσω τον ηθικολόγο, απεχθάνομαι το γυμνισμό. Γιατί κάποιος να στερηθεί την τόσο όμορφη ευκαιρία να ποθήσει; Ούτε το χυδαίο ούτε το σεμνότυφο είναι ελκυστικά. Η χυδαία δείχνει αυτό που θα έπρεπε να κρύψει, η σεμνότυφη κρύβει αυτό που θά ‘πρεπε να δείξει, η σεμνή δείχνει και κρύβει ταυτόχρονα, κι αυτό την κάνει αφάνταστα ελκυστική.

Διαβάστε ακόμα: Οι σατιρικές εκπομπές, το χιούμορ κι ο Σαμφόρ.

Η ολική αποτρίχωση είναι πλέον ο κανόνας. Πρόκειται για τη νοσταλγία μιας εποχής δίχως αναστολές;
Είναι παράδοξο που αυτά τα δύο φαινόμενα είναι σύγχρονα, όπου κρύβουμε τα μαλλιά και εξαφανίζουμε τις τρίχες. Η τριχοφυϊα αποκαλύπτει και καλύπτει. Η αποτρίχωση ήταν μια απολαυστική παραβίαση όταν ήμουν νέος. Λοιπόν, ο ερωτισμός χρειάζεται την παραβίαση, η σεξουαλική πράξη είχε πάντα να επιδείξει μια απόχρωση απρέπειας. Έχω την εντύπωση πως μέσα σε λίγα χρόνια περάσαμε από την πεολειξία-παραβίαση στην πεολειξία-αγγαρεία, από την αποτρίχωση-παραβίαση στην αποτρίχωση-αγγαρεία.

Με την εξάπλωση στα κοινωνικά δίκτυα του πορνό και της telereality, ήρθε η εποχή του άσεμνου;
H νοσταλγική χειρονομία πρέπει να μας κάνει δύσπιστους. Πάντα προηγείται μιας χειρονομίας εξιδανίκευσης του παρελθόντος. Ίσως ήμασταν σεμνότυφοι την εποχή που το κιλοτάκι ήταν ανοιχτό από πίσω, όπου δεν γδυνόμασταν για να κάνουμε έρωτα, όπου το να δείχνεις τα αισθήματά σου εντός της ίδιας οικογένειας ήταν απαγορευμένο, όπου τα αγόρια γεννιόντουσαν μέσα στα λάχανα και τα κορίτσια μέσα στα λουλούδια. Η μπουρζουαζία του 19ου αι. ήταν απίστευτα σεμνότυφη, με εμμονή στην απόσταση και την αξιοπρέπεια… Και οι άνθρωποι, όπως και οι πολιτισμοί έχουν την τάση να περνούν από τη μια κατάχρηση στην άλλη, από τη σεμνοτυφία στην αισχρότητα. Ήταν τρομερό να ξεκινάς την ερωτική σου ζωή μ’ αυτήν την ντροπή στον τόπο της σεξουαλικότητας. Ίσως συμβαίνει ακριβώς το ίδιο με την πορνογραφία. Δεν είχαμε ιδέα για το τι συνέβαινε με την προσωπική ζωή του Ντε Γκολ, μάθαμε υπερβολικά πολλά για κείνη του Σαρκοζί. Ανάμεσα στον θωρακισμένο στρατηγό και τον χυδαίο Σαρκοζί, θεωρώ αναγκαίο να μην επιλέξουμε.

Η εποχή μας είναι επίσης εκείνη του ελέγχου της εικόνας και της επικοινωνίας. Ζούμε σε μια κοινωνία της φιλαρέσκειας και της εφηβείας ταυτόχρονα;
Όταν λέτε ότι η εποχή είναι φιλάρεσκη, υποψιάζεστε ότι αποτελεί μάλλον μέρος μιας σκηνοθεσίας της παραίτησης παρά μιας παραίτησης της σκηνοθεσίας. Μια παρωδία σεμνότητας! Η αληθινή σεμνότητα είναι αυθόρμητη, η φιλαρέσκεια είναι μια συστολή που έχει εκφυλιστεί σε παιχνίδι: η φιλάρεσκη ή ο φιλάρεσκος παριστάνουν τους σεμνούς: όταν χαμηλώνουν το βλέμμα, σκέφτονται ήδη πώς θα ξαναρίξουν τη ματιά για να δουν τι εντύπωση προκάλεσαν. Η κοκεταρία είναι ένας τρόπος να κρύψεις αυτό που θέλεις περισσότερο να δείξεις. Ενώ η συστολή είναι πράγματι μια διάθεση να κρύψεις. Έτσι ο Νικολά Σαρκοζί προσποιήθηκε στο τελευταίο του βιβλίο ότι λυπήθηκε για την ασέβειά του την εποχή της πενταετίας του… με έναν ασεβή τρόπο εξίσου μοναδικό! Ε, ναι, η κοινωνία βρίσκεται ίσως σε εφηβική ηλικία, καθώς δυσκολεύεται να βρει το σωστό μέτρο ανάμεσα στη διαστροφή της υπερβολικής σεμνότητας, της ντροπής, και τη διαστροφή της έλλειψης συστολής, της χυδαιότητας. Εκείνο το ορθό μέτρο ήταν ακριβώς αυτό που ο Αριστοτέλης αποκαλούσε «αιδώ». Η εφηβεία δεν είναι πλέον αυτή η παρένθεση που σύντομα περιορίζεται από μια ολόκληρη σειρά παραδοσιακών τελετουργικών που λαμβάνουν χώρα μία και μόνη φορά. Έχοντας μετατραπεί σε μια θεμελιώδη περίοδο, αντικείμενο της μεγαλύτερης προσοχής, αρχίζει όλο και νωρίτερα και τελειώνει όλο και αργότερα, με τον καθένα υποχρεωμένο να διαχειριστεί μόνος του το σώμα του, σαν μια μικρή επιχείρηση. Είναι αυτή η θεσμική φτώχεια που εξηγεί την εφηβική πλευρά της εποχής μας, και τη θλιβερή ταλάντωσή της μεταξύ του πορνό και της μπούρκα.

//Πηγή: Libération

Διαβάστε ακόμα: Η ιδέα της προόδου.

TAGS :
Eric Fiat σεμνότητα φιλόσοφος

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook