Μήπως πρέπει να μελετήσουμε πρώτα τους γονείς των οργισμένων παιδιών; (The Sun).

    Πριν από μερικές ημέρες, ήρθε ένα ζευγάρι στο γραφείο μου. Η κόρη τους γύρω στα 13 της χρόνια αντιμετωπίζει έναν χρόνιο θυμό, σχεδόν ανεξέλεγκτο. Θυμώνει με τους γονείς της, τα αδέρφια της, με το σχολείο, τους καθηγητές. Τον τελευταίο χρόνο, ο θυμός της δεν μπορεί να συγκρατηθεί και εκείνη προβαίνει σε πράξεις. Εκσφενδονίζει αντικείμενα στο σπίτι, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που έχει χτυπήσει τη μητέρα της. Οι γονείς της δεν ξέρουν πώς να την αντιμετωπίσουν, διότι ο θυμός πλέον έχει γίνει απειλητικός. Τι είναι αυτό που συντρέχει άραγε και είναι τόσο θυμωμένο ένα κορίτσι στην τρυφερή ηλικία των 13 χρόνων;

    Δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό. Μπορεί να μη βιώνουν όλα τα παιδιά την ίδια ένταση, αλλά είναι πολύ συχνή η αίσθηση ότι τα παιδιά βιώνουν ένα αίσθημα ανικανοποίητου ολοένα και περισσότερο. Αυτό οδηγεί σε εξάρσεις θυμού. Στην καραντίνα αυτό διογκώθηκε. Πολλά παιδιά δυσκολεύτηκαν να συνειδητοποιήσουν τι σημαίνει πανδημία και γιατί έπρεπε να κλειστούν μέσα στο σπίτι τους, χωρίς να βλέπουν τους φίλους τους.

    Αλλά και πιο πριν, έφηβοι που οδηγούνται σε συμπλοκές, σε εκφοβισμούς, έφηβοι που εκφράζουν το θυμό τους μέσα από τη ραπ μουσική, των γκέτο της Αμερικής. Μια μεγάλη μερίδα εφήβων άλλωστε μέσα από τα βιντεοπαιχνίδια και τη ραπ μουσική βρίσκουν διέξοδο σε ένα τυφλό αίσθημα αδικίας. Και αν είναι χρήσιμο, πού και πού κάθε έφηβος να αισθάνεται αδικημένος, ας σκεφτούμε λίγο για το πόσο είναι ένα συναίσθημα που το νιώθουν μόνον οι έφηβοι ή αν άθελά μας συμβάλλουμε και οι ενήλικες στην πυροδότηση του φαινομένου.

     

    Έφηβοι του σήμερα

    «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, είναι εύκολο. Αλλά να θυμώσεις με τον σωστό άνθρωπο, στο σωστό βαθμό, για τον σωστό λόγο, τη σωστή στιγμή και με τον σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο», είπε ο Αριστοτέλης. Τι συμβαίνει με τον θυμό των παιδιών και των εφήβων; Τι κρύβεται από κάτω από ένα αίσθημα αδιεξόδου και παραπόνου, που πολλές φορές μπορεί να γίνει εκρηκτική ύλη.

    Στις μικρές ηλικίες, θυμός παρατηρείται όταν εναλλάσσονται πολύ συχνά τα πρόσωπα φροντίδας.

    Παλιότερα, θεωρούσαν τον θυμό συνώνυμο της αρσενικής φύσης, συνώνυμο της βιολογίας και της ανδρικής ορμόνης. Ο θυμός κάνει τον άνδρα, τον μεταλλάσσει, τον κάνει αντάξιο του φύλου του και των στερεοτύπων της κοινωνίας. Ο θυμός των κοριτσιών όμως ή των γυναικών μπορεί να είναι εξίσου έντονος, εξίσου δραματικός, διαφοροποιείται ενδεχομένως η έκφρασή του.

    Θα μπορούσε κάποιος να ερμηνεύσει ότι η στενή εξάρτηση των εφήβων από τα επιθετικά βιντεοπαιχνίδια είναι αυτή που δημιουργεί τον θυμό. Τον τυφλό θυμό μιας ανάγκης για εξόντωση του αντιπάλου, για αφανισμό. Τα τραγούδια μιλούν για φόνους, για ξύλο, για σωματική βία, για κυνηγητό. Τα παιχνίδια έχουν πόλεμο, αίμα, εξόντωση. Έτσι αλλάζουν οι πίστες. Είναι όμως μόνον αυτό;

    Κανείς επιστήμονας, γονιός, εκπαιδευτικός, δεν μπορεί να μιλήσει με βεβαιότητα για τον θυμό των εφήβων, το φαινόμενο δεν είναι μονοσήμαντο ούτε γενικό. Σε κάθε περίπτωση παιδιού συντρέχουν διάφοροι λόγοι. Από την πρώιμη ηλικία, ίσως πολύ νωρίς, σε εκείνες τις στιγμές που τίποτα δεν φαίνεται ακόμα. Θα προσπαθήσουμε να σκεφτούμε δυο-τρεις βασικούς, κρατώντας ανοιχτή τη σκέψη και για όσα μας διαφεύγουν.

    Στις μικρές ηλικίες, θυμός παρατηρείται όταν εναλλάσσονται πολύ συχνά τα πρόσωπα φροντίδας. Όταν απουσιάζει αρκετές ώρες η μητέρα, όταν είναι υπεραπασχολημένη και δεν υπάρχει σταθερότητα στο σπίτι. Πολλές φορές οι μητέρες αναζητώντας τη βέλτιστη λύση, μια γυναίκα να κρατάει και το παιδί και να κάνει και τις δουλειές στο σπίτι, ή να είναι απολύτως χειραγωγήσιμη, αλλάζουν “κοπέλες” μέχρι να βρεθεί η καλύτερη. Εάν αυτό συμβεί πολλές φορές στα πρώτα τρία χρόνια της ζωής του παιδιού, τότε είναι επικίνδυνο για την ψυχική του ισορροπία.

    Στους σημερινούς εφήβους, μια σημαντική παράμετρος είναι η εκτόνωση.

    Επίσης, πολλές από τις νταντάδες από ανάγκη να κρατήσουν τη δουλειά, δεν οριοθετούν τα παιδιά, τα αφήνουν ανεξέλεγκτα, από φόβο μην τιμωρηθούν εκείνες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανοριοθέτητη αγωγή του παιδιού, που οδηγεί σε εκρήξεις θυμού στο σπίτι και μετέπειτα στο σχολείο. Καλύτερα το πρόσωπο της φροντίδας να είναι εμπιστοσύνης και να αγαπάει το παιδί και ας μην κάνει όλες τις δουλειές του σπιτιού, παρά  να εναλλάσσεται συχνά με τίμημα την ψυχική αλλά και σωματική υγεία του παιδιού.

    Στους σημερινούς εφήβους, μια σημαντική παράμετρος είναι η εκτόνωση. Λίγα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να εκτονώνονται σε αλάνες, σε ανοιχτούς χώρους, σε πραγματικό παιχνίδι. Δεν είναι τυχαίο ότι παιδιά που επιλέγουν σταθερά τον αθλητισμό διαχειρίζονται καλύτερα τα ζητήματα θυμού τους. Και γενικά αντιλαμβάνονται καλύτερο το πλαίσιο, είναι πιο πειθαρχημένα. Φυσικό είναι ότι ο εγκλεισμός σε μια σχέση ηλεκτρονική με “φανταστικούς” παίκτες-αντιπάλους κορυφώνει και δεν εκτονώνει φυσιολογικά το θυμό.

    Τι ωθεί έναν μαθητή να τα βάλει ακόμη και με τα ΜΑΤ; Η φωτογραφία από παλαιότερο μαθητικό συλλαλητήριο στο κέντρο της Αθήνας (Nick Paleologos / SOOC).

    Θυμωμένοι έφηβοι-θυμωμένοι γονείς;

    Από την άλλη, είναι ίσως σημαντικό να σκεφτούμε με ποιο πράγμα είναι θυμωμένοι οι έφηβοι; Και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται οι γονείς των εφήβων. Και δεν αναφέρομαι στο φυσιολογικό θυμό, μέρος μιας διαδικασίας εξέλιξης, που είναι αναγκαίος για το χτίσιμο της προσωπικότητας. Τα παιδιά πρέπει να θυμώνουν και να έχουν χώρο να εκφράζουν το θυμό τους. Αλλά το θέμα μας είναι ο ανεξέλεγκτος, συνεχής, εκτεταμένος θυμός.

    Υπάρχουν γονείς που γίνονται υπέρμαχοι των καταληψιών, οι αρνητές της μάσκας λόγου χάρη.

    Πολλές φορές όταν έρχομαι αντιμέτωπη με θυμωμένους εφήβους, παρατηρώ τους γονείς. Συνήθως είναι άνθρωποι δυο μεγάλων κατηγοριών. Η μία περιλαμβάνει γονείς που αδυνατούν να επιβληθούν. Είναι γονείς πιο αδύναμοι, παιδικοί και οι ίδιοι, ευάλωτοι, που τα πάνε ίσως καλύτερα με την παιδική ηλικία των παιδιών τους, περισσότερο από την εφηβική. Είναι αυτοί που γελάνε όταν το μικρό παιδί τούς χτυπάει, που τα βρίσκουν όλα χαριτωμένα, ή πιστεύουν ότι το παιδί αυτορρυθμίζεται, θα καταλάβει από μόνο του το λάθος του και θα βελτιωθεί.

    Από την άλλη, υπάρχουν και εκείνοι οι γονείς, οι «καταπιεσμένοι έφηβοι», όπως χαριτωμένα τους ονομάζω. Που βρίσκονται μεσούσης της κρίσης μέσης ηλικίας και ακόμα διεκδικούν για τον εαυτό τους μιαν ακόμα «επανάσταση». Με τη σιωπηλή στάση τους επιδοκιμάζουν την απειθαρχία του παιδιού τους, γιατί θεωρούν ότι το σύστημα παντού και πάντα είναι προβληματικό. Είναι και εκείνοι εν πολλοίς, κάτω από το χαμόγελο, θυμωμένοι.

    Αυτός που πάντα πλήττεται στις περιπτώσεις που δεν λειτουργεί η γονεϊκότητα είναι ο έφηβος, το παιδί.

    Έτσι γίνονται οι υπέρμαχοι των καταληψιών, οι αρνητές της μάσκας λόγου χάρη, ή όπως είδαμε και τότε με τους νεαρούς που εμπλέκονταν σε τρομοκρατικές οργανώσεις, οι σιωπηροί σύμμαχοι της «αυτοκτονίας» των παιδιών τους. Αυτοί οι γονείς όπως και οι προηγούμενοι αδυνατούν να είναι γονείς. Είτε επειδή είναι ακόμα φοβισμένοι, στην πρώτη περίπτωση, είτε επειδή είναι ακόμα θυμωμένοι και δεν συμφιλιώνονται με την ενηλικίωση. Γιατί για να είσαι σχετικά καλός γονιός πρέπει να μην είσαι στο ίδιο σημείο με το παιδί, να μην είσαι φίλος, να είσαι σε απόσταση και σε ψυχραιμία για να μπορείς να σκέφτεσαι, να αποκωδικοποιείς τα μηνύματα, να φιλτράρεις τις αντιδράσεις. Να ξέρεις πότε πρέπει να δώσεις και πότε να στερήσεις ή να επιβάλεις ποινή ή να μαλώσεις το παιδί οριοθετώντας το.

    Αυτός που πάντα πλήττεται στις περιπτώσεις που δεν λειτουργεί η γονεϊκότητα είναι ο έφηβος, το παιδί. Διότι ο θυμός του τελικά στρέφεται, χωρίς να το καταλαβαίνει και ο ίδιος στην κοινωνία μεν, αλλά είναι οπλισμένος από το θυμό ή την αδυναμία του γονιού. Και όταν μεγαλώσει μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι τελικά δεν του έφταιγε η κοινωνία, αλλά ο θυμός ανήκε μέσα στο σπίτι του, έπρεπε να θυμώσει με τον πατέρα για όσα δεν είχε και ο ίδιος κατορθώσει.

    Ίσως στις μέρες μας έχουμε λίγους πραγματικά ώριμους ανθρώπους, η ενηλικίωση άλλωστε είναι μια συνεχής εξελικτική διαδικασία, επίπονη και κρατά αιώνια. Και αυτό μπορεί να εξηγεί κάπως πιο σφαιρικά τον γενικευμένο κοινωνικό θυμό. Τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως θα θέλαμε και οι ματαιώσεις είναι μεγάλες στον ανθρώπινο πληθυσμό.

    Αλλά αυτό χρειάζεται συνειδητοποίηση και ωριμότητα. Και επαγρύπνηση. Και αποδοχή των ορίων. Του εαυτού και των άλλων.

     

    // Η Μαριαλένα Σπυροπούλου είναι ψυχολόγος, ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας.

     

    Διαβάστε ακόμα: Παιδιά και social media – τι πρέπει να προσέχουμε.

     

     

     

    x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

    Button to top