Τον Νοέμβριο του 2005, στο περιοδικό National Geographic, δημοσιεύτηκε ένα άρθρο με τον βαρύγδουπο τίτλο “The Secrets of Long Life”, υπογεγραμμένο από τον Dan Buettner με εκπληκτικές φωτογραφίες του David McLain. Ακολουθώντας μια έρευνα από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Γήρανσης, επισκέφτηκε τρία μέρη που οι ερευνητές είχαν εντοπίσει ότι οι άνθρωποι ζουν περισσότερο: την Σαρδηνία στην Ιταλία, την Οκινάουα στην Ιαπωνία και την Λόμα Λίντα στην Καλιφόρνια.
Στο άρθρο, συνόψιζε ορισμένες από τις συνήθειες των ανθρώπων, δίνοντας μυστικά μακροζωίας, όπως να πίνουμε κόκκινο κρασί, να τρώμε φρούτα και λαχανικά, να περνάμε χρόνο με την οικογένεια, και να έχουμε μακροχρόνιες φιλίες. Οι τρεις αυτές περιοχές, στις οποίες αργότερα προστέθηκαν η Ικαρία και η Νικόγια από την Κόστα Ρίκα, ονομάστηκαν “Blue Zones”, όπως και η εταιρεία που ίδρυσε στη συνέχεια ο Buettner, μέσω της οποίας κάνει σεμινάρια ανά τον κόσμο περί μακροζωίας, εκδίδει βιβλία μαγειρικής και πρόσφατα έφτιαξε και μια σειρά που προβάλλεται στο Netflix.
Την τελευταία εικοσαετία, αυτές οι συμβουλές μακροζωίας έχουν περάσει σε όλους μας ως κάτι επιστημονικά αποδεδειγμένο, και αυτές οι «Μπλε Ζώνες» έχουν αποκτήσει ένα μυθολογικό χαρακτήρα. Όχι όμως για τον Dr Saul Justin Newman.
Ο Dr Saul Justin Newman είναι ερευνητής στο Κέντρο Μακροχρόνιων Μελετών (CLS) του University College London (UCL). Το έργο του επικεντρώνεται στην ανάλυση δημογραφικών δεδομένων, ιδιαίτερα σχετικά με τη γήρανση και το προσδόκιμο ζωής. Πρόσφατα, βραβεύτηκε με Ig Nobel, αφού η έρευνα του αμφισβήτησε την εγκυρότητα των ισχυρισμών μακροζωίας στις λεγόμενες “Μπλε Ζώνες”, περιοχές που υποτίθεται ότι είναι γνωστές για υψηλό προσδόκιμο ζωής. Συγκεκριμένα, αποκάλυψε τα μοτίβα λαθών σε πιστοποιητικά γέννησης και περιπτώσεις απάτης συντάξεων είναι ισχυρότερος παράγοντας σε ακραίες καταγραφές μεγάλης ηλικίας, όπως αυτές που αφορούν υπεραιωνόβιους (άτομα άνω των 110 ετών), σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό (διατροφή, άσκηση, και πάει λέγοντας).
Τα βραβεία Ig Nobel είναι μια σατιρική διάκριση που απονέμεται ετησίως για να γιορτάσει ασυνήθιστα ή φαινομενικά ασήμαντα επιστημονικά επιτεύγματα που πρώτα κάνουν τους ανθρώπους να γελάσουν και στη συνέχεια να σκεφτούν. Ιδρύθηκαν το 1991 από το επιστημονικό περιοδικό Annals of Improbable Research και αναδεικνύουν έρευνες που μπορεί να φαίνονται παράλογες, αλλά θέτουν προκλητικά ερωτήματα, ενώ οι νικητές συνήθως παραλαμβάνουν τα -συμβολικά- βραβεία τους σε μια χαλαρή τελετή, συχνά με τη συμμετοχή βραβευμένων με Νόμπελ.
Επικοινώνησα με τον Saul Justin Newman και είχε ιδιαίτερη διάθεση να συζητήσουμε για την έρευνα του, για την Ικαρία και τα προβλήματα που προκαλούν τέτοιου είδους παρανοήσεις, καθώς και για τις επιστημονικές συγκρούσεις στον κλάδο του.
– Υπάρχουν μυστικά για τη μακροζωία;
Μόνο τα βασικά: μην καπνίζετε, μην πίνετε, κάντε άσκηση (όσο περισσότερη, τόσο καλύτερα). Αν κάποιος ισχυριστεί ότι έχει κάποια μυστική θεραπεία για να αυξήσει τη μακροζωία, ζητήστε να δείτε το Νόμπελ του με αυτό γραμμένο στο πιστοποιητικό. Αν μπορούν να κάνουν κάποιον να γεράσει αντίστροφα, θα έχουν πάει στη Σουηδία για να πάρουν ένα.
– Πώς προέκυψε ως θέμα έρευνας για εσάς;
Κίνητρο για να ασχοληθώ με αυτό το ζήτημα ήταν η απομυθοποίηση δύο ερευνών. Πρώτα απομυθοποίησα ένα άρθρο στο Nature που ισχυριζόταν ότι υπάρχει όριο στη διάρκεια ζωής του ανθρώπου, αλλά είχαν στρογγυλοποιήσει τα δεδομένα τους σχεδόν στο μηδέν και δημοσίευσαν εσφαλμένα αποτελέσματα. Μετά απομυθοποίησα ένα άρθρο στο Science που υποστήριζε το αντίθετο, ότι δηλαδή δεν υπάρχει όριο στη ζωή του ανθρώπου. Αυτό το αποτέλεσμα βασίστηκε στην επιλογή του πιο προκατειλημμένου και ακατάλληλου μοντέλου από 861 άλλες (καλύτερες) επιλογές. Συμπτωματικά, ήταν το μόνο μοντέλο που τους έδινε το αποτέλεσμα που δημοσίευσαν.
Στην πορεία της απομυθοποίησης της δεύτερης μελέτης, ανακάλυψα έναν θεωρητικό λόγο για τον οποίο τα δεδομένα για τη μεγάλη ηλικία θα κυριαρχούνταν από λάθη και άχρηστα δεδομένα. Έτσι αποφάσισα να δοκιμάσω αυτήν την ιδέα. Όπως αποδείχθηκε, οι περισσότεροι κάτοικοι των “μπλε ζωνών” ήταν νεκροί, ως αποτέλεσμα απάτης με συντάξεις ή διοικητικών λαθών όταν διεξήχθη η μελέτη.
– Ποιο ήταν το πιο απογοητευτικό ζήτημα που αντιμετωπίσατε κατά την έρευνά σας;
Είναι βαθιά σοκαριστικό ότι ένα ολόκληρο πεδίο έρευνας βασίζεται σε ένα βασικό λογικό λάθος. Αυτό που οι δημογράφοι αποκαλούν «επικύρωση» είναι απλώς ο έλεγχος της συνέπειας των εγγράφων. Δεν είναι καθόλου τεχνική επικύρωση, και υπάρχει μια απίστευτη ικανότητα να παραβλέπονται τα λάθη. Για παράδειγμα, το πρώτο άτομο που επιβίωσε ποτέ μετά τα 110 «επικυρώθηκε» από την κοινότητα των δημογράφων για πάνω από 100 χρόνια, αλλά όλη αυτή η υπόθεση ήταν ένα απλό λάθος από την αρχή. Ο πραγματικός του θάνατος, στην ηλικία των 65, ήταν γραμμένος στο πιστοποιητικό θανάτου του όλο αυτό το διάστημα. Είναι εκπληκτικό ότι ένα τέτοιο επίπεδο και διάρκεια συνεχούς ανικανότητας παραβλέπεται για πάνω από έναν αιώνα.
– Γιατί πίστεψαν τόσοι πολλοί ότι οι “Μπλε Ζώνες” υπάρχουν; Αλλά, πίστεψαν πραγματικά ποτέ; Θέλω να πω, η Ικαρία προσελκύει όλο και περισσότερους τουρίστες από το εξωτερικό, αλλά όχι τόσους πολλούς νέους κατοίκους. (Από 8423 κατοίκους το 2011, αυξήθηκε μόλις κατά 5%, το 2021 φαίνεται να έχει 8.843).
Και σε εμένα αυτό φαίνεται ως ένα ξεκάθαρο πρόβλημα. Τα εμπόδια για να γίνει κάποιος Ικαριώτης, ή Σαρδηνός βοσκός ή Κοσταρικανός αγρότης, για παράδειγμα, είναι πολύ χαμηλά. Ωστόσο, δεν βλέπω πολλούς πλούσιους Καλιφορνέζους να κάνουν την αλλαγή. Υποψιάζομαι ότι όταν οι άνθρωποι επισκέπτονται αυτά τα μέρη, έρχονται αντιμέτωποι με την πραγματικότητα. Αν βγουν από το θέρετρο, θα δουν τα πολυκαιρισμένα προβλήματα υγείας και ευημερίας που υπάρχουν στις «Μπλε Ζώνες». Η Ικαρία, για παράδειγμα, φαίνεται να έχει μείνει πίσω από πολλές διαδοχικές κυβερνήσεις σε θέματα πρόνοιας, ενδεχομένως λόγω της κομμουνιστικής ιστορίας της. Η ιδέα των «Μπλε Ζωνών» φαίνεται να έχει δώσει σε αυτές τις κυβερνήσεις έναν τρόπο να αγνοούν απλώς τα κοινωνικά προβλήματα, να μην επενδύουν σε αυτές τις περιοχές και να βγάζουν λίγα χρήματα από τον τουρισμό με την υπόθεση ότι «όλα είναι καλά, επειδή ζουν πολλά χρόνια».
– Πιστεύετε ότι ο μύθος των “Μπλε Ζωνών” μπορεί να λειτουργήσει ως δικαιολογία για την απουσία υποδομών και δημόσιας φροντίδας σε απομονωμένες περιοχές, όπως τα νησιά; Αυτό θα ήταν μια πραγματικά επικίνδυνη προέκταση αυτής της «αθώας» αποπλάνησης.
Πιστεύω ότι οι «Μπλε Ζώνες» είναι ένας επικίνδυνος τρόπος να αγνοούνται τα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων που ζουν σε αυτές τις περιοχές, οι οποίες κατά μέσο όρο υποφέρουν από περισσότερη φτώχεια και χειρότερη υγεία σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό των αντίστοιχων χωρών τους. Οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να αγνοούν τις ανάγκες των πολιτών τους με βάση τις πωλήσεις βιβλίων για την υγεία και τον τρόπο ζωής ενός αυθαίρετου Αμερικανού. Αν αυτές οι ιδέες γίνουν αποδεκτές, ανοίγουν την πόρτα για να προσποιούνται οι κυβερνήσεις ότι οι περιοχές αυτές είναι “μια χαρά”, ενώ χρόνια αγνοούν την ανισότητα στις ίδιες τους τις χώρες. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει στην Ικαρία, αλλά και στη Σαρδηνία και την Οκινάουα (η οποία έχει διπλάσια φτώχεια από οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ιαπωνίας).
– Υπάρχει κάποιο πρόβλημα στο να ακολουθήσει κάποιος τις οδηγίες του Dan Buttner, ακόμα και αν δεν έχουν επιστημονική αξία; Για παράδειγμα, να πίνει καθημερινά ένα ποτήρι κόκκινο κρασί;
Δεν βλέπω καμία αξία στο να ακούει κανείς τις «Μπλε Ζώνες»: η εταιρεία ιδρύθηκε από κάποιον χωρίς επιστημονική ή ιατρική κατάρτιση, που μας πουλά συμβουλές που είτε ήδη γνωρίζουμε είτε είναι επιβλαβείς για εμάς. Αν θέλετε να ζήσετε περισσότερο, μιλήστε με τον γιατρό σας, όχι με έναν πωλητή μαγειρικών βιβλίων. Η χειρότερη συμβουλή που προωθείται από τις «Μπλε Ζώνες» είναι η εντελώς βλαβερή ιδέα ότι οι άνθρωποι πρέπει να πίνουν καθημερινά. Το αλκοόλ σκοτώνει έναν στους 23 ανθρώπους στη γη, προκαλεί τουλάχιστον 13 τύπους καρκίνου, και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κανένα επίπεδο κατανάλωσης αλκοόλ δεν είναι ασφαλές. Θα συνιστούσα στους ανθρώπους να επανεξετάσουν την κατανάλωση αλκοόλ συνολικά. Πολλές από τις άλλες συστάσεις είτε δεν έχουν αξία, είτε είναι ελαφρώς παραπλανητικές (η μέτρια άσκηση είναι καλύτερη από το να μην ασκείσαι καθόλου, αλλά όσο περισσότερη άσκηση κάνετε, τόσο καλύτερα), ή είναι καλές για την υγεία, αλλά εξαιρετικά προφανείς. Εννοώ, χρειαζόμαστε πραγματικά ένα ντοκιμαντέρ αυτοβοήθειας για να μας πει ότι ο χρόνος με την οικογένεια και τους φίλους είναι καλός;
– Πώς προσεγγίσατε αυτή την έρευνα; Ποιο ήταν το πιο δύσκολο μέρος; Νιώσατε ποτέ ότι οι “Μπλε Ζώνες” μπορεί να είναι αληθινές; Είχατε κάποια ιδέα για τους πραγματικούς λόγους πριν τους ανακαλύψετε;
Προσέγγισα την έρευνα όσο πιο προσεκτικά και μεθοδικά μπορούσα, εντοπίζοντας πάνω από το 80% των 110χρονων παγκοσμίως. Σε καμία στιγμή δεν φάνηκε οι “Μπλε Ζώνες” να είναι έγκυρες. Το πρώτο άρθρο, η μελέτη AKEA το 2004, ισχυριζόταν ότι το μυστικό της μακροζωίας ήταν η αιμομιξία. Το βρίσκω τόσο γελοίο όσο και τραγικό που κάποιος το πήρε σοβαρά, αλλά η ιδέα ότι μπορείς να ζήσεις για πάντα χρησιμοποιώντας απλά “κόλπα” είναι τόσο δελεαστική που οι άνθρωποι κάπως το αποδέχτηκαν και δεν το άφησαν.
Το πιο δύσκολο μέρος της έρευνας ήταν η σύγκρουση με άλλους επιστήμονες. Μετά από πέντε χρόνια αναμονής, δεν έχω ακούσει καμία αποτελεσματική ή δημόσια αντίκρουση στην ανάλυσή μου, και υποψιάζομαι ότι ολόκληρο το πεδίο είναι βαθιά ντροπιασμένο από το βάθος αυτών των προβλημάτων. Έτσι, η αντίδραση των συναδέλφων μου είναι είτε η σιωπή είτε ο εκφοβισμός πίσω από κλειστές πόρτες.
– Τι σήμαινε αυτό για εσάς;
Είχα υποψιαστεί, πριν ξεκινήσω, ότι πιθανώς το 10-30% αυτών των δεδομένων θα ήταν λάθη. Η ανακάλυψη ότι πάνω από το 82% των «επικυρωμένων» υπερήλικων ανθρώπων ήταν νεκροί σε κάποιες από αυτές τις περιοχές ήταν σοκαριστική. Τουλάχιστον το 72% των Ελλήνων αιωνόβιων ήταν νεκροί και οι οικογένειές τους, εγκληματίες ή διεφθαρμένοι αξιωματούχοι εισέπρατταν τις συντάξεις τους. Έχω ανακαλύψει ακόμα ότι φαίνεται να υπάρχουν συστηματικά, τεράστια λάθη σε δεδομένα του ΟΗΕ για την τρίτη ηλικία που αφορούν τα τελευταία 70 χρόνια. Όλα αυτά είναι εξαιρετικά ανησυχητικά και υπερβαίνουν κατά πολύ την κλίμακα των προβλημάτων που είχα υποψιαστεί όταν ξεκίνησα τη μελέτη.
– Ποιο ήταν για εσάς το πιο αστείο εύρημα κατά την διάρκεια της έρευνας;
Ανακάλυψα ότι ο Jiroemon Kimura, ο φαινομενικά γηραιότερος άνθρωπος στον κόσμο, είχε τρεις γενέθλιες ημερομηνίες (μία φαινομενικά πλαστή), παντρεύτηκε επίσημα την ίδια γυναίκα τρεις φορές αλλά δεν πήρε ποτέ διαζύγιο, είχε δύο ονόματα και δεν είχε πιστοποιητικό γέννησης. Ακόμα πιο αστεία, κατά τη γνώμη μου, ήταν η δήλωση ότι στην Οκινάουα τρώνε μωβ γλυκοπατάτες ως μυστικό μακροζωίας. Στην πραγματικότητα, έχουν τη χαμηλότερη κατανάλωση γλυκοπατάτας στην Ιαπωνία, είναι τελευταίοι στην κατανάλωση λαχανικών από 47 νομούς και είναι πρώτοι στην κατανάλωση KFC!
Διαβάστε ακόμα: Σικελικό ημερολόγιο: Παλέρμο, μια πόλη ανάμεσα σε δύο κόσμους.