Σικελικό ημερολόγιο: Παλέρμο, μια πόλη ανάμεσα σε δύο κόσμους

Παλέρμο: το «σύνορο» της Σικελίας από την υπόλοιπη Ιταλία που επιτείνει την αποκοπή, την απομόνωση από το σύνολο. (Φωτογραφία: elzauer)

Χαμηλό υψόμετρο, απέραντη θάλασσα, ήλιος γεμάτος φως και μια ανοργανωσιά και εγκατάλειψη που θυμίζει εμάς. Ιδίως το παραλιακό μέτωπο από το αεροδρόμιο προς την πόλη. Έχει αυτή την διττή φυσιογνωμία ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας. Και σου προκαλείται από την σικελική γη, ακριβώς λόγω της διχοστασίας της, αυτή η βαθιά αίσθηση μελαγχολίας του να πατάς σε δύο κόσμους. Όπως ακριβώς το περιγράφει ο Elio Vitorini στους «Σικελικούς Διαλόγους» (εκδ. Οδυσσέας). Από τη μια το δέος των βουνών που υψώνονται, μια ατμόσφαιρα από θειάφι για να θυμίζει τον ηφαιστειογενή χαρακτήρα της περιοχής, και από την άλλη η απεραντοσύνη της θάλασσας.

Αριστερά: I muri della legalità διασχίζοντας το δρόμο προς την ιστορικό αγορά του Capo. Σημειολογικά και συμβολικά επιλεγμένο ή απλά τυχαίο γεγονός η ελληνική απόδοση βρίσκεται στην προσωπογραφία του αειμνήστου Giovanni Falcone για να μας θυμίζει την πιο καθαρή έκφραση της «δίκης» και της «αιδούς». Δεξιά: Κλασικά σικελικά σπίτια που άλλοτε χρησιμοποιούν διάφορα σκεπάσματα για αυτοσχέδιες τέντες, άλλοτε ως μηχανισμούς ανέλκυσης και άλλοτε ως διαφύλαξη της ιδιωτικότητας.

Σύνορο ανυπέρβλητο της Σικελίας από την υπόλοιπη Ιταλία που επιτείνει την αποκοπή, την απομόνωση από το σύνολο. Για αυτό άλλωστε στα ιταλικά το νησί λέγεται «isola» που αποδίδει την λατινική λέξη «insole». Αλλά και τόπος θυσιών, αίματος, πάντοτε ως αναγκαία συνέπεια της ανάγκης μιας εξουσίας, μιας δύναμης να επιβληθεί. Είτε αναφερόμαστε στον «Σικελικό Εσπερινό», που εσήμανε την επανάσταση των Σικελών το 1282 ενάντια στο καθεστώς του Καρόλου του Ανδεγαυού είτε στην γέφυρα του Capaci, τόπο μαρτυρίας του αειμνήστου Giovanni Falcone, όπου την διασχίζουμε ανεβαίνοντας προς τον αστικό ιστό του Παλέρμο.

Το Παλέρμο αποτελείται από την la città è periferia. Ο δρόμος που οδηγεί από το αεροδρόμιο στην πόλη και συνδέει το Παλέρμο με τις λοιπές περιοχές του είτε με άλλες σικελικές πόλεις είναι αχανής. Ο,τιδήποτε που δεν είναι προσπελάσιμο ή δεν ενοποιείται εύκολα με ένα άλλο τμήμα, ώστε εξελικτικά να οδηγηθούμε σε μια κοινότητα συμφερόντων, σε μια κοινή βούληση, στην πόλη, δηλαδή, αφήνει χώρο για τη δημιουργία θυλάκων εκτός πόλης και κατ’ επέκταση εκτός νόμου. Σκεφτείτε το φαινόμενο μιας προ-κοινωνικής οργάνωσης όπως αυτή των ληστών και των κλεφτών στην Ελλάδα. Το ίδιο εν μέρει ίσχυσε και εδώ προπολεμικά και μεταπολεμικά με την κυριαρχία των Banditi (συμμορίες) υπό τον Salvatore Giuliano (σας συνιστώ ανεπιφύλακτα την ομότιτλη ταινία του σπουδαίου Francesco Rosi).

Αριστερά: Πάγκος της πιο πολύχρωμης και πολυφωνικής «αγοράς» του Παλέρμο, το Ballaro. Δεξιά: Το περιφερειακό νοσοκομείο της πόλης με μια υπέροχη καλλιτεχνική και αισιόδοξη καλλιτεχνική παρέμβαση και συμβολισμό «Ora ti passa» (Τώρα πέρασε/τελείωσε).

Η Periferia όμως θυμίζει και εκείνα τα ομοιόμορφα σοβιετικού τύπου μπλοκ που στεγάζουν μαζικά οικογένειες και δημιουργούν μικρο-κοινωνίες. Μόνο που στην περίπτωση των περιοχών της Periferia το στεγαστικό ζήτημα δεν υπήρξε αντικείμενο κρατικής ή περιφερειακής παρέμβασης αλλά αποτέλεσε μέθοδο κοινωνικής νομιμοποίησης της Cosa Nostra. Πάντα η ιδιοκτησία ως ατομικό δικαίωμα θα είναι αυτή που θα διακρίνει ένα φιλελεύθερο από ένα απολυταρχικό καθεστώς. Πρωτίστως ως εγγύηση αυτοδιάθεσης του ιδίου σώματος όχι ως δικαίωμα κυριότητας. Αν επί μακρόν η Cosa Nostra έχαιρε της υποστήριξης σιωπηρής ή θετικής μεγάλου μέρους της τοπικής κοινωνίας είναι ακριβώς επειδή μπορούσε να αποσπά ή να επιβάλλει αυτό το consensus μέσω του περιορισμού της (προσωπικής) ελευθερίας.

Το ιστορικό καφέ Casa Stagnitta με την αμετακίνητη εδώ και εκατό χρόνια είσοδό του. Αγαπημένο στέκι της Letizia Battaglia, χρονογράφου (με τον φωτογραφικό της φακό) των πολυτάραχων εποχών της κυριαρχίας της Cosa Nostra. (Φωτογραφία: Palermo Today)

Η città του Παλέρμο από την άλλη δεν είναι ούτε eterna ούτε aperta όπως η Ρώμη. Κάθε επισκέπτης, ταξιδιώτης όταν προσεγγίζει μια νέα πόλη την έχει πλάσει στο νου του με υλικά όχι της ίδιας της πόλης αλλά εκείνων που μιλούν ή έγραψαν ή φαντάστηκαν την πόλη. Αυτές οι προκαταλήψεις, οι προδιαθέσεις ή νοητικές κατασκευές που αναπαράγουν ή διαιωνίζουν στερεότυπα διαψεύδονται, επιβεβαιώνονται ή μετασχηματίζονται από την ίδια την πόλη που ποτέ δεν είναι η ίδια για όλους. Ίσως το Παλέρμο, αν προσπαθήσουμε να το κατατάξουμε σε μια κατηγορία πόλεων με τα κριτήρια του Italo Calvino να είναι μια πόλη μνήμης ή πόλη των ματιών: «Οι κάτοικοι της Βαλδράδας ξέρουν ότι όλες οι πράξεις τους είναι ταυτόχρονα η ίδια πράξη και η εικόνα της στον καθρέφτη, που έχει την ιδιαίτερη εκείνη αξιοπρέπεια των εικόνων, και αυτή τους η συνειδητοποίηση τους απαγορεύει να αφεθούν έστω για μια στιγμή στην τύχη και την λήθη» (βλ. Ι. Καλβίνο, Οι αόρατες πόλεις, εκδ. Καστανιώτη, σελ. 75).

Σήμερα για το Παλέρμο ισχύει το αντίθετο από αυτό που έλεγε ο Burt Lancaster ως «Il Gattopardo» (για το βιβλίο δες το εκπληκτικό οδοιπορικό στα ίχνη του συγγραφέα από τον Κ. Φραγκάκη) στην ομώνυμη ταινία του Luchino Visconti: οι Σικελοί δεν αγωνίζονται για τη λήθη. Τουλάχιστον όχι όλοι. Αυτή η ακινησία του τόπου που τον κατέστησε τον πλέον πολύ – κατακτημένο, περνώντας από εδώ Έλληνες, Καρχηδόνιοι, Ισπανοί, Άραβες, Νορμανδοί, Γάλλοι, έχει μετατραπεί σήμερα σε μια αέναη, δυστυχώς, μονάχα εμπορική κίνηση στους δρόμους της Via Maqueda, της Via Roma, της Via Vittorio Emmanuele που δεν κινεί την μνήμη αλλά την «αγορά».

Άποψη της Piazza Pretoria που λοξοκοιτά το Δημαρχείο του Παλέρμο. (Φωτογραφία: Russell James Smith / Flickr)

Την μνήμη σήμερα την κινούν η -οργανικά ενταγμένη στην πόλη και στην καθημερινή ζύμωση- ενθύμηση εκείνων που αγωνίστηκαν για τους «La gente onesta di Palermo», δηλαδή για τους ειλικρινείς και έντιμους ανθρώπους του Παλέρμο. Σ’ αυτούς συγκαταλέγονται δικαστές όπως οι Falcone και Borsellino που δηλώνουν παντού την παρουσία τους (από τοιχογραφίες, αίθουσες πανεπιστημίων, λειτουργία μουσείων), άνθρωποι της κοινωνίας όπως ο Libero Grassi (μπορείτε να δείτε το εκπληκτικό βιογραφικό ντοκιμαντέρ του Netflix), αλλά και σύμβολα που έσβησαν πρόσφατα όπως ο Vicenzo Agostino, πατέρας του αστυνομικού Antonino που δολοφονήθηκε από την Cosa Nostra, ο οποίος κηδεύτηκε πριν από λίγες ημέρες στον Καθεδρικό του Παλέρμο με παλλαϊκή συμμετοχή και αναφορές στην άσπρη και μακριά γενειάδα που κράτησε ως σύμβολο αδυναμίας απόδοσης δικαιοσύνης.

Όπως μας θυμίζει o Albert Camus, σε μια εποχή ανελευθερίας και μόνο το να ζεις είναι πράξη αντίστασης. Και εδώ οι palermitani ζουν και αγωνίζονται για αυτό που η εποχή μας έχει απολέσει. Την Dignitas. Τα υπόλοιπα la prossima volta.

Διαβάστε ακόμα: Ο αληθινός James Bond είναι θαμμένος στην Αθήνα;

TAGS :
Cosa Nostra ζωή ιταλία Παλέρμο Σικελία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook