Ο Νικόλαος Ζωσιμάς από πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα.

    Οι Έλληνες άρχισαν να μεταναστεύουν στη Μαριούπολη και ευρύτερα στην Κριμαία ήδη από το 15ο αι. και έγιναν πολύ περισσότεροι όταν η ζωή άρχισε να γίνεται αβάσταχτη στην οθωμανική αυτοκρατορία. Μαζικές μετακινήσεις, κατά χιλιάδες, προς τη Ρωσία παρατηρούνται μετά το ρωσο-τουρκικό πόλεμο και την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή το 1774, η οποία δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος Προστασίας των χριστιανικών πληθυσμών της βαλκανικής χερσονήσου.

    Τα κυριότερα προνόμια των Ελλήνων εμιγκρέδων αναφέρονται στο φιρμάνι (ukase) της Μεγάλης Αικατερίνης του 1795. Οι Ρώσοι τότε έτρεφαν μεγάλη συμπάθεια για τους υπόδουλους, τους θαύμαζαν, τους εμπιστεύονταν διοικητικές θέσεις, ενώ η έκφραση «Ο Έλληνας αδελφός μας» (Naš brat Grek) ήταν πολύ συνηθισμένη.

    Χάρη στο εμπόριο, 45 Έλληνες με καταγωγή από την Ήπειρο έλαβαν τη διάκριση του «ευεργέτη» στη Ρωσία του 19ου αι.

    Από τις ελληνικές κοινότητες που συστάθηκαν εκείνη την εποχή και απολάμβαναν ειδικά προνόμια ήταν της Νίζνα (100 χλμ. βόρεια του Κίεβου), της Μαριούπολης και της Οδησσού. Είχαν το αυτοδιοίκητο, δικά τους σχολεία και δικές τους εκκλησιές. Από τις αρχές του 18ου αι., η πόλη της Νίζνα (γνωστή και ως Νιζναίον Γραικικόν Μαγιστράτον) ήταν ένα μεγάλο οικονομικό και μορφωτικό κέντρο του Ελληνισμού. Εκείνη της Μαριούπολης ιδρύθηκε το 1778 και εξαιρείτο φόρων επί μια 10ετία. Το 1816, μετρούσε 11.500 Έλληνες. Η ανθηρή Οδησσός απολάμβανε το status του ελεύθερου λιμένα. Ήδη το 1794 διέθετε τρεις εκκλησίες, την Ελληνική Εμπορική Σχολή, τη Ροδοκανάκειο Σχολή Νεανίδων, τρεις φιλανθρωπικούς συνδέσμους, ένα γηροκομείο, ελληνικές εφημερίδες, τυπογραφείο και τη Μαράσλειο Βιβλιοθήκη.

    Χάρη στο εμπόριο, 45 Έλληνες με καταγωγή από την Ήπειρο έλαβαν τη διάκριση του «ευεργέτη» στη Ρωσία του 19ου αι. Δίπλα στους Ριζάρηδες, τον Ιωάννη Βαρβάκη, τον Ζώη Καπλάνη, τον Δημήτριο Βερναρδάκη και τον Μαρασλή, οι αδελφοί Ζωσιμά ή Ζωσιμάδες. Κατάγονταν από το χωριό Γραμμένο έξω από τα Γιάννενα. Έξι αγόρια και τρία κορίτσια: Ιωάννης, Αναστάσιος, Θεοδόσιος, Νικόλαος, Ζώης, Μιχαήλ και Αλεξάνδρα, Ζωίτσα, Αγγελική. Ήταν παιδιά του έμπορου Παναγή Ζωσιμά και της γιαννιώτισσας αρχοντοπούλας Μαργαρίτας Τσουκαλά. Γεννήθηκαν εκεί στα μέσα του 18ου αι., αλλά ο ακριβής χρόνος δεν είναι γνωστός.

    Ο Αναστάσιος Ζωσιμάς (Φωτογραφία: Wikipedia).

    Εξελίχθηκαν στους πρώτους μαικήνες του νεότερου Ελληνισμού. Ο Ευγένιος Βούλγαρης αποκαλεί τα άρρενα τέκνα «τετρακτύς». Αναφέρεται μόνο στα 4 απ’ αυτά, γιατί ο Θεοδόσης κι ο Ιωάννης πέθαναν νέοι. Κατόρθωσαν να αποκτήσουν με το χονδρεμπόριο υφασμάτων και άλλων προϊόντων αμύθητη περιουσία –μιλάμε για εκατομμύρια ρούβλια, χάρη στις ικανότητές τους, την εργατικότητα και το χαρακτήρα τους. Η μεταξύ τους εμπιστοσύνη, συνεννόηση, αλληλεγγύη και συνεργασία υπήρξαν μοναδικές.

    Από τους πρώτους που εντάχθηκαν στη Φιλική Εταιρεία ήταν οι αδελφοί Ζωσιμάδες.

    Οι θεοσεβούμενοι και βαθιά πατριώτες Ζωσιμάδες είχαν χωριστεί σε δύο εμπορικούς οίκους: οι μεν Νικόλαος, Θεοδόσης και Μιχαήλ στο Λιβόρνο, όπου άκμαζε πολυάριθμη παροικία Ηπειρωτών μεγαλεμπόρων, οι δε Ιωάννης, Αναστάσιος και Ζώης στη Νίζνα, όπου ήταν και το εμπορικό λίκνο της οικογένειας. Υπήρχε λόγος γι’ αυτόν το χωρισμό: από την Ιταλία έστελναν ευρωπαϊκά προϊόντα στ’ αδέλφια τους, κυρίως βαρύτιμα μεταξωτά, ανταλλάσσοντάς τα με εμπορεύματα απ’ τη Ρωσία, την Κίνα και γενικά την Ανατολή.

    Ο θάνατος του Θεοδόση το 1793, του οξυνούστερου όπως λέγεται, γίνεται αιτία να επιστρέψουν στη Νίζνα, αλλά και χαράζει την ψυχή των υπολοίπων αδελφών που συμφώνησαν να μείνουν άγαμοι και να αφιερώσουν την τεράστια περιουσία τους στο «φωτισμόν και την παρηγορίαν της θλιβομένης πατρίδος», παραδίδοντάς την ακέραια. Το 1796, ο Ζώης Ζωσιμάς αναγράφεται ως μόνιμος κάτοικος Μόσχας. Είναι μέλος της εκεί Αδελφότητας των Γραικών πραματευτάδων και, παρά την τεράστια περιουσία του, ζει με ενοίκιο σ’ ένα ταπεινό κελλί στο Μετόχι της Μονής Ιβήρων.

    Στον πρόλογο του Ελληνο-ουκρανικού Λεξικού, το οποίο εκδόθηκε στη Μαριούπολη για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό στις 14 Σεπτεμβρίου 1814, αναφέρεται ότι από τους πρώτους που εντάχθηκαν ήταν οι αδελφοί Ζωσιμάδες. Μάλιστα, το όνομα του Ζώη περιλαμβάνεται σ’ ένα από τα ελάχιστα έγγραφα στοιχεία της Εταιρείας που διασώθηκαν, όπου αναφέρεται με το ψευδώνυμο «Πατήρ».

    H πόλη Νίζνα της Ουκρανίας όπως είναι σήμερα (Φωτογραφία: Wikipedia).

    Ο Νικόλαος Ζωσιμάς, ο μακροβιότερος όλων (1842), σε γράμμα του με ημερομηνία 6/9/1829 προς τον Καποδίστρια, με τον οποίον συνδεόταν, αναγγέλλει τη γενναία χορηγία της Αδελφότητας για τα τέκνα των πεσόντων υπέρ πίστεως και πατρίδος. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος των αγαθοεργιών τους αφορά στη γενέθλια πόλη. Ο Νικόλαος με Διαθήκη χαρίζει όλη την περιουσία των Αυταδελφών στα Γιάννενα, ήτοι 1 εκατ. ρούβλια. Ιδρύει το 1928 το Γενικό Ελληνικό Σχολείο (Ζωσιμαία Σχολή), καταβάλλοντας 290.000 ρούβλια, το οποίο θα γίνει το κέντρο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή. Ανεγείρει Γηροκομείο (105.000 ρούβλια), ανοικοδομεί εκκλησίες, δίνει χρήματα για το Νοσοκομείο, προικίζει φτωχά κορίτσια και ορφανά. Πληρώνει τους γιατρούς να επισκέπτονται αρρώστους. Κι από πάνω, τα βοηθήματα διανέμονταν αδιακρίτως σε χριστιανούς, εβραίους, μωαμεθανούς. Ήταν τέτοια η έκταση της φιλανθρωπίας τους που οι Γιαννώτες, αντί για τ’ όνομά τους, έλεγαν «οι αγιασμένοι».

    Εστειλαν χιλιάδες βιβλία για τη μόρφωση «των ελλήνων νεανίσκων» με την Απελευθέρωση.

    Αλλά οι «εμπορολογιότατοι» Ζωσιμάδες, με τη γενναιόδωρη απλοχεριά τους, βοήθησαν υλικά και την κοινότητα της Νίζνα, το Μεσολόγγι για την ανοικοδόμηση της Εκκλησίας της Αγίας Τριάδας, το Ορφανοτροφείο και την Ελληνική Σχολή της Πάτμου. Τους άριστους μαθητές τούς σπούδαζαν στην Ευρώπη, έδιναν βραβεία και συντάξεις στους δασκάλους. Σπουδαία ποσά διέθεσαν στους Σουλιώτες, που αγωνίζονταν εναντίον του Αλή Πασά. Έστειλαν καραβιές ολόκληρες από όπλα και πολεμοφόδια με το ξέσπασμα της Επανάστασης. Και διέθεσαν χιλιάδες ρούβλια για να εξαγοράσουν Χιώτες και Μεσολογγίτες από τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

    H Zωσιμαία Σχολή.

    Αυτοί έστειλαν χιλιάδες βιβλία για τη μόρφωση «των ελλήνων νεανίσκων» με την Απελευθέρωση, ενώ χάρισαν στην πατρίδα την πολύ μεγάλη και ανεκτίμητης αξίας συλλογή τους αρχαίων νομισμάτων. Αυτοί αγόρασαν 500 μετοχές (10%) για να στηρίξουν μαζί με τον ιδρυτή Γεώργιο Σταύρου, τον μεγάλο φιλέλληνα Εϋνάρδο και άλλους την Εθνική Τράπεζα, το πρώτο ελληνικό πιστωτικό ίδρυμα.

    Αναλαμβάνουν την έκδοση στην Κωνσταντινούπολη Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας.

    Μα και για τη Μόσχα ξόδεψαν τεράστια ποσά. Για την Ακαδημία της μόνο διέθεσαν 127.000 ρούβλια. Όπως και για την Ιατρική Ακαδημία και το Πανεπιστήμιό της. Ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος Α΄ τίμησε τον Ζώη Ζωσιμά με τα παράσημα του Αγίου Βλαδίμηρου και της Αγίας Άννης και έχρισε τους αδελφούς ιππότες.

    Εξαιρετικά σημαντικό είναι το εκδοτικό έργο των Ζωσιμάδων (σχεδόν 100 τίτλοι): Αναλαμβάνουν την έκδοση στην Κωνσταντινούπολη Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας. Χορηγούν τις δημοσιεύσεις του Αδαμάντιου Κοραή, την περίφημη Ελληνική Βιβλιοθήκη (1805-1814). Με δαπάνη τους εκδίδονται στη Βιέννη τα Στοιχεία Μεταφυσικής (1806) του Ευγένιου Βούλγαρη και, στη συνέχεια, το Άπαντά του σε Λειψία, Βενετία και Αγία Πετρούπολη. Τα βιβλία αυτά μοιράστηκαν δωρεάν και διαβάστηκαν παντού, ώστε να διαδοθεί και να ανυψωθεί το ελληνικό πνεύμα. Σημειωτέον ότι τα βιβλία τότε ήταν πολύ ακριβά και επομένως απρόσιτα για τα βαλάντια των περισσότερων ελληνικών νοικοκυριών.

    Μεγαλοπρεπές μνημόσυνο του Νικόλαου τελέστηκε στην Αθήνα την 5η Απριλίου 1842. Ο ίδιος ο Όθωνας διέταξε να αργήσουν τα σχολεία επί τρεις ημέρες σ’ ολόκληρη την επικράτεια, σε ένδειξη πένθους. Από τον έρανο συγκεντρώθηκαν χρήματα για την ανέγερση μνημείου, το οποίο δεν έγινε ποτέ. Όπως δεν αναστηλώθηκε ποτέ και το προγονικό σπίτι των Ζωσιμάδων στο Γραμμένο που στέκει εκεί ρημαγμένο.

     

    Διαβάστε ακόμα: Το αποφασιστικό στυλ του Ιωάννη Βαρβάκη (1745-1825).

     

     

     

    x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

    Button to top